American Beauty: uiterlijk kan bedriegen

Geschreven en geverifieerd door filmrecensent Leah Padalino.

Laatste update: 27 december, 2022

American Beauty is een Amerikaanse film uit 1999, geregisseerd door Sam Mendes. De maatschappij van die tijd werd op satirische wijze bekritiseerd. Het is uiteindelijk een klassieker geworden. Ook vandaag de dag kunnen we het sociale portret dat het schildert toepassen op iedere moderne westerse maatschappij.

Let op de titel van de film. Het zegt ons precies waar de film over gaat – het ideaal van de American beauty, de Noord-Amerikaanse schoonheid. De film illustreert het opgedrongen model van de ‘perfecte familie’. Maar vanaf het begin maakt de film al duidelijk dat schoonheid meer is dan uiterlijk.

Het is kortstondig, oppervlakkig, en het heeft gevaarlijke gevolgen. Het toont ons een compleet carnavaleske samenleving, waarin elk personage een rol krijgt toebedeeld waaraan ze zich moeten aanpassen.

Het ideale familiemodel in American Beauty

Het plot vindt plaats in een rustige buurt, waar veel families wonen. Het gaat over de familie Burnham, die bestaat uit de volgende leden:

• Carolyn, de moeder. Zij is volledig gericht op een wereld waarin het uiterlijk centraal staat. Ze verlangt naar persoonlijk succes.
• Lester, de vader. Dit is de hoofdpersoon van de film. Hij is apathisch en neemt genoegen met een leven dat hij eigenlijk niet wil. Hij is alleen gelukkig als hij masturbeert.
• Jane, de tienerdochter. Zij zit ingewikkeld in elkaar, en moet met haar tienerproblemen omgaan in een gezin waar leegte heerst.

Deze personages vinden allemaal op een of andere manier hun vrijheid door middel van seks. Seks is onze natuurlijke kant, de wilde kant die we moeten onderdrukken in de maatschappij.

Ze krijgen nieuwe buren, die net zo ontwricht zijn als zij. Kolonel Fitts is de vader, een militair die een sterk verdedigingsmechanisme heeft ontwikkeld in de vorm van ontkenning. Hij dringt zichzelf dit op, en moet dit tot op de puntjes volgen, zelfs als hij zichzelf erin verliest.

Zijn vrouw is daarentegen compleet ondergeschikt. Ze spreekt zelden en is geobsedeerd door schoonmaken. Ze hebben een tienerzoon, Ricky, die het tegenovergestelde is van zijn vader. Hij zweert de standaard van de maatschappij af en ziet schoonheid waar niemand anders dit ziet.

De maatschappij, een gemaskerd bal

American Beauty laats ons de gevolgen zien van een onmenselijke en materialistische maatschappij, die contrasteert met onze menselijke zorgen. Het is van groot belang dat we in zo’n maatschappij onze rollen spelen en maskers dragen om erbij te horen.

Zoals Eugenio Trías zegt in zijn boek Philosophy and Carnival is onze maatschappij een groot gemaskerd bal. We beschikken niet over slechts één identiteit, maar vele.

Dit zijn maskers die veranderen als de jaren verstrijken: zoon, vader, grootvader… Ze vormen allemaal een levenswijze, een esthetische waarde gebaseerd op uiterlijk en kunstmatigheid. Dit is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, toen mensen de Amerikaanse manier van leven begonnen te promoten.

Het is interessant om te zien dat deze maskers vervagen als seks op het scherm verschijnt, als de personen overspoeld worden door passie. Lester, Kolonel Fitts, en de tieners Jane en Angela (Jane’s vriendin) geven allemaal toe aan het verlangen. Ze laten zo hun ware verlangens en onzekerheden zien.

Rozen als metafoor voor schoonheid

Schoonheid is waar het om draait in American Beauty, en rozen zijn hier een metafoor voor. Al sinds de oudheid worden ze gezien als een symbool voor perfectie. De roos is echter een verraderlijke bloem. Ze ziet er delicaat uit en heeft kwetsbare bladeren, maar ook een harde steel met doornen. Zo zijn de ‘perfecte Amerikaanse families’ ook.

Aan het begin van de film zien we Carolyn rozen snijden in haar tuin, terwijl de buren haar complimenteren met de schoonheid van de bloemen. Door de rozen af te snijden en ze in een vaas te zetten, veranderen we ze in iets kunstmatigs. In iets dat maar één doel heeft: overpeinzen.

Ze gaan echter langzaam dood, ze verliezen hun bladeren en daardoor hun schoonheid.

Gedurende de hele film zien we rozen terug. Ze geven ons hints voor wat er plaatsvindt in de levens van de personages.

Het personage Angela, de vriendin van Jane, wordt vergeleken met een roos. Ze is de stereotype Amerikaanse schoonheid: blond, mooi, slank, leider van de groep cheerleaders… Ook heeft ze veel invloed op Jane.

Ze voelt zich graag gewild en bewonderd door mannen, en ze heeft er alles voor over om model te worden. Ze is echter heel onzeker. Haar leven draait om uiterlijk, en het beeld dat ze van zichzelf heeft is heel anders dan de werkelijkheid.

De rozenblaadjes hebben ook een seksuele betekenis. Het is daarom geen verrassing dat ze ook verbonden zijn met Angela. De blaadjes vallen langzaam, en laten ons zien hoe kortstondig schoonheid is.

De prijs van perfectie

American Beauty streeft ernaar een reactie uit te lokken van het publiek. De film wil dat we ons ongemakkelijk voelen. Dat we kritisch kijken naar ons leven. Het dompelt ons onder in de geest van de hoofdpersonen, hun diepste verlangens, de relaties die ze met elkaar hebben en hoe ze de wereld zien.

Het beeld wat de maatschappij heeft van schoonheid contrasteert met Ricky’s idee van schoonheid, dat vreemd genoeg het verst verwijderd is van de gevestigde definitie.

Het is interessant om ook de rol die muziek speelt in de film te benadrukken en hoe het bijdraagt aan de sfeer. De personages kiezen muziek afhankelijk van het moment waarin ze zich bevinden, vooral in scenes die in de auto plaatsvinden.

In de auto zijn geen maskers, en kunnen de personages zichzelf zijn. De eenzaamheid werkt bevrijdend en de kracht die ze op dat moment voelen wordt geaccentueerd door de muziek die ze uitkiezen. Dit is het moment om het masker af te zetten, om jezelf te zijn.

American Beauty laat de harde gevolgen zien van onze moderne maatschappij, en hoe angst de oorzaak is dat we de uiterlijke schijn ophouden onszelf niet kunnen accepteren zoals we zijn. We ontkennen, verstoppen, en zetten maskers op om ons aan te passen en te overleven in de gevestigde orde.

Uiterlijk is zonder twijfel bedrieglijk.