Postformeel denken: een stadium van denken dat we niet allemaal bereiken

Postformeel denken houdt in dat logica gecombineerd wordt met emotie, het subjectieve met het objectieve, en het filosofische met het dialectische. Dit zijn zeer verfijnde cognitieve processen. Hoewel het binnen ons vermogen ligt om ze te ontwikkelen, doet niet iedereen dat.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 29 september, 2022

De lichamelijke ontwikkeling bereikt, zoals je weet, haar hoogtepunt in de volwassenheid. Hoe zit het echter met de cognitieve ontwikkeling? Is er een afgebakend biologisch plafond of is het potentieel onbegrensd? Om deze vraag te beantwoorden wenden we ons tot Jean Piaget. Hij beweerde dat postformeel denken het laatste stadium van de menselijke cognitieve ontwikkeling was en het meest verfijnde. In feite suggereerde hij dat niet iedereen zelfs dit stadium bereikt.

Dit werpt de vraag op waarom we niet allemaal naar het stadium van het postformele denken vorderen. Het antwoord is dat het bereiken van het vermogen om morele, emotionele, logische, deductieve en zelfs filosofische begrippen te hanteren niet gemakkelijk is. Sterker nog, soms bevorderen zelfs de academische omgeving en onze opvoeding niet het vermogen om dit unieke doel te bereiken.

Dit gezegd zijnde, moet opgemerkt worden dat deze theorie slechts een voorstel is en dat ze, tot op heden, een wetenschappelijke basis ontbeert. Desalniettemin blijft ze van groot belang en heeft ze de neiging ons af te vragen of het niet de moeite waard zou zijn sommige van onze cognitieve en emotionele gebieden wat meer te ontwikkelen. Laten we meer te weten komen.

Postformeel denken

Piaget beweerde dat kennis van de werkelijkheid begint bij ontdekking en bij de manier waarop het kind, de adolescent of de volwassene die informatie ordent, er betekenis aan geeft en opbouwt. Dit proces ontwikkelt zich, volgens de vader van de genetische epistemologie, geleidelijk, in vier stadia:

• Sensorimotorisch stadium.
• Preoperationeel stadium.
• Het stadium van concrete bewerkingen.
• Het stadium van de formele bewerkingen.

Elk van deze perioden wordt bepaald door de ontwikkeling van steeds complexere cognitieve operaties. Piaget wees er echter op dat tussen de leeftijd van 15-20 jaar de vooruitgang ervan de neiging heeft zich te stabiliseren of te vertragen. Het is vanaf hier dat inter-individuele verschillen tussen sommige mensen en anderen blijken.

Postformeel denken kan omschreven worden als het cognitieve proces waarmee je je denken tracht af te stemmen op het oplossen van de dagelijkse dilemma’s en uitdagingen die in je volwassen leven opduiken. In feite wordt vaak gezegd dat postformeel denken zich ontwikkelt telkens als je adequaat voor een probleem staat. Denk aan zaken zoals het verlies van een baan, het verlies van een familielid, enz.

Dimensies die postformeel denken definiëren

De Harvard Universiteit (VS) voerde een studie (Engelse link) uit waarin beweerd werd dat postformeel denken verworven wordt als we nieuwe academische, sociale, emotionele en filosofische hulpbronnen aanleggen, enz. Ze stellen dat het het soort kennis is dat we verwerven als we onszelf beter leren kennen en ook de wereld die ons omringt.

Postformeel denken wordt gekenmerkt door het vermogen om te gaan met inconsistenties, tegenstrijdigheden en compromissen. Het leven is inderdaad complex en onzeker, en sommige mensen zijn beter in het omgaan met deze inherente onzekerheid. Als zodanig is postformeel denken zowel een persoonlijkheidsstijl als een manier van denken (Papalia & Martorell, 2017).

Aan de andere kant moet opgemerkt worden dat we het allemaal kunnen ontwikkelen. In feite vereist dit vijfde stadium van Piaget’s cognitieve denken dat we ons richten op een reeks specifieke dimensies.

Zelfkennis

Dit houdt in dat je jezelf kent. Zo kun je met grotere openheid, en zonder angst en onzekerheden, op een nieuwsgierige manier kunt verwerken wat je omringt. In feite zijn weinig dingen doorslaggevender dan het vermogen tot zelfreflectie en het juiste beheer van je emoties tot stand te brengen. Daar komt nog bij het vermogen om jezelf te zijn en te weten wat je wilt en wat je nodig hebt.

Het vermogen om te relativeren

Weten hoe je het soort flexibel denken kunt toepassen waarin je de wereld niet dichotomisch opvat, vormt de basis van postformeel denken. Als je deze benadering gebruikt, ben je niet beperkt tot het verwerken van de werkelijkheid in absolute termen van goed of slecht, of zwart of wit. Integendeel, er zijn altijd tussenliggende aspecten waarvan je weet dat je ze moet aanpakken en verwerken.

Cognitieve flexibiliteit

Dit vermogen van postformeel denken vloeit voort uit de erkenning dat het perspectief van elk mens slechts één mogelijkheid is naast andere.

Cognitieve flexibiliteit impliceert namelijk een herstructurering van kennis en ervaringen en het genereren van alternatieven voor het oplossen van problemen. Het is een adaptief antwoord op de veranderingen die zich in een gegeven situatie en context voordoen (Krzemien, et al., 2020).

Integratie

Een ander kenmerk van postformeel denken is de integratie van emoties met rationele analyse. Dit vermogen is nuttig om te reageren op levenssituaties waarin het opduiken van stereotypen en vooroordelen een bedreiging vormt (Krzemien, et al., 2020).

Dialectisch denken

Postformeel denken is dialectisch. Het impliceert de integratie van overtuigingen, kennis en ervaringen met de tegenstrijdigheden en inconsistenties van het dagelijks leven. Postformeel denken impliceert relativisme toegevoegd aan het vermogen om informatie betreffende meerdere perspectieven, ideeën, of ervaringen te integreren en te synthetiseren (Krzemien, et al., 2020).

Accepteer tegenstrijdigheden en trek je eigen conclusies

De eerder genoemde studie van de Harvard Universiteit legt uit dat postformeel denken uit vier stadia bestaat. Deze zijn systematisch, meta-systematisch, paradigmatisch, en cross-paradigmatisch. Het is gebruikelijk dat je, als je volwassen wordt, tenminste de eerste stadia bereikt.

Je eerste verworvenheden in de aanname van postformele bewerkingen houden het aanvaarden van tegenstrijdigheden in. In feite zijn er weinig dingen die je werkelijkheid zo bepalen als voortdurende dubbelzinnigheden en eeuwige tegenstrijdigheden. Deze realiteit aanvaarden en ernaar streven je eigen conclusies te trekken is essentieel.

Postformeel denken gaat verder dan het vermogen om problemen op te lossen

Vaak wordt intelligentie opgevat als het vermogen om problemen creatief op te lossen. Op die manier kun je je aan elke omstandigheid aanpassen. Postformeel denken gaat echter verder. Dat komt omdat het iets meer mogelijk maakt. Het gaat om je vermogen om als bekwaam mens op te staan en veel van de uitdagingen van het leven aan te gaan.

Postformeel denken bekijkt de dingen kritisch. Het probeert steeds te begrijpen waarom problemen verschijnen. Met andere woorden, ondanks dat het ze oplost, denkt het na over alles wat lijden veroorzaakt. Bijvoorbeeld bezorgdheid, crisis, en onzekerheden. Zo is dit soort cognitieve benadering in veel gevallen verwant met de bevindingen van de filosofie.

Bedenk tenslotte dat filosofie je aanmoedigt om jezelf voortdurend vragen te stellen om over je existentiële conflicten na te denken. Zonder twijfel is het goed praktische en formele intelligentie te bezitten, waarmee je elke onvoorziene gebeurtenis kunt oplossen.

Bovendien brengt het vermogen om breder, lucide en transcendent over jezelf en de wereld om je heen na te denken je ongetwijfeld dichter bij echte wijsheid.