Genderdysforie en de queer-theorie: een psychologische blik verder

Genderdysforie treft miljoenen mensen over de hele wereld. Weet jij wat het is en wat de rol van de psychologie is?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 03 juli, 2024

De entiteit die bekend staat als “genderdysforie” staat momenteel ter discussie. Sommige auteurs beweren dat genderdysforie niet alleen vanuit een wetenschappelijk perspectief wordt bestudeerd, maar ook wordt beïnvloed door de “queer-theorie.” 

We zijn ons bewust van de controverses die kunnen ontstaan als we het hebben over genderdysforie en queer-theorie. Daarom zullen we ze in dit artikel bespreken aan de hand van de laatste ontwikkelingen. Deze zijn beschreven in  de vijfde editie van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders van de American Psychological Association (hierna DSM-5-TR., 2022).

Differentiëren van termen volgens de American Psychological Association

Voordat we verder gaan, is het de moeite waard om de verschillende termen te definiëren. We bespreken deze zoals die worden gebruikt in de DSM-5-TR (APA, 2022). Wanneer de term “geslacht” wordt gebruikt, verwijst het naar de “biologische marker” die aangeeft of de persoon geboren is met mannelijke of vrouwelijke genitaliën.

Daarentegen, wanneer het woord “geslacht” wordt gebruikt, verwijst het naar de rol die de persoon aanneemt. Dat wil zeggen, hoe hij of zij wordt waargenomen: mannelijk of vrouwelijk.

Op dezelfde manier wordt het geslacht toegewezen wanneer de persoon wordt geboren. Met andere woorden, als iemand op de wereld komt met een vrouwelijk biologisch geslacht, krijgt hij of zij een vrouwelijk geslacht toegewezen.

Ondanks het bovenstaande kan het gebeuren dat het geslacht “atypisch” is (APA, 2023). Dat wil zeggen dat er mensen zijn die zichzelf waarnemen en beschrijven met een tegenovergesteld geslacht. Dit ondanks dat ze een specifiek geslacht hebben.

Geconfronteerd met deze situatie kan wat bekend staat als “genderdysforie” ontstaan. Dat verwijst naar “het ongemak, lijden en leed dat de persoon ervaart als gevolg van de incongruentie tussen het geslacht dat hen bij de geboorte is toegewezen en het geslacht waarmee ze zich identificeren.”

Genderdysforie komt voort uit incongruentie tussen het geslacht dat bij de geboorte is toegewezen en het geslacht waarmee men zich identificeert.

Wat is genderdysforie?

Hoewel het voor de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog lang niet als een klinische entiteit wordt beschouwd. Dat is het dat voor de American Psychological Association wel (APA, 2022). Zij definieert het als een diepgaande discrepantie tussen het geslacht dat bij de geboorte is toegewezen en het geslacht waarin het tot uiting komt.

Het ongemak als gevolg van deze discrepantie moet minimaal 6 maanden duren. Daarnaast zijn er andere symptomen nodig voor de diagnose (APA, 2o22):

1. Verlangen om behandeld te worden op een manier die consistent en coherent is met het geslacht waarmee hij/zij zich identificeert.
2. Verlangen om de geslachtskenmerken te bezitten van het geslacht waarmee hij/zij zich identificeert.
3. Verlangen om de morfologische kenmerken van het geslacht waarmee hij/zij discrepantie voelt te kunnen opheffen.
4. Intens verlangen om tot een ander geslacht te behoren of zich herhaaldelijk te gedragen met gedragingen die typisch zijn voor het andere geslacht.
5. Een diepe overtuiging hebben dat “ik voel, gedraag en denk” op een manier die overeenkomt met het geslacht waarmee ze zich identificeren.

Zowel adolescenten als volwassenen kiezen er dus vaak voor om zich te gedragen en te kleden naar het geslacht dat ze voor ogen hebben. Bovendien, als hun vrienden en familie hen accepteren zoals ze zijn, en ze zich vrij kunnen uiten, heeft het ongemak (Spaanse link) dat ze ervaren als gevolg van frequente sociale afwijzing de neiging om te verminderen (Rabito-Alcón et al., 2016).

Voor sommige wetenschappers zou het gepast zijn om genderdysforie te benaderen vanuit de wetenschap in plaats van vanuit de queer-theorie.

Voorbij de queer-theorie: een controversiële kwestie

De gerenommeerde Spaanse psycholoog Marino Pérez Álvarez publiceerde onlangs een analyse (Spaanse link). Deze is van de impact die de queer-theorie zou hebben op de collectieve verbeelding over deze klinische entiteit.

Hij vermeldt dat de psychologie in staat is om wetenschappelijke kennis over deze kwestie te leveren. Dit in tegenstelling tot de queer-theorie (Pérez-Álvarez et al., 2022). Dankzij psychologisch onderzoek weten we bijvoorbeeld dat er een veelheid aan factoren betrokken is bij de vorming van identiteit. Daaronder zijn zowel sociale als culturele determinanten.

Daarnaast weten we hoe gevoelens ontstaan en zich vormen. Ook kunnen we begrijpen hoe ze worden beïnvloed door de sociale context waarin de persoon zich ontwikkelt. Daarom pleit Pérez-Álvarez ervoor om genderdysforie niet vanuit een queer perspectief te benaderen, maar door de lens van de wetenschap te bekijken.

Een blik die, naast objectief, buitengewoon empathisch is. Dit omdat, zoals de auteur vermeldt, het doel is “om te zien wat de beste manier is om de bijbehorende hulp te bieden.” Zoals we aan het begin van het artikel al zeiden, kan dit een controversieel onderwerp zijn.

Daarom wilden we het benaderen zoals de American Psychological Association dat doet. Zij zijn samen met de WHO de wetenschappelijke referentieorganen  voor professionals in de geestelijke gezondheidszorg over de hele wereld.