De theorie van het sociaal contract

Het leven in de maatschappij is alleen mogelijk dankzij impliciete en expliciete overeenkomsten die we allemaal, in feite, ondertekenen. In dit artikel gaan we onderzoeken hoe het sociale contract je voordeel of nadeel kan opleveren.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 09 juli, 2023

Leven in een samenleving heeft ontelbare voordelen. Het is zelfs noodzakelijk voor onze overleving en ontwikkeling als soort. In ruil daarvoor worden we onder druk gezet om ons aan een reeks regels te houden. Deze uitwisseling tussen mensen, die iets kost maar ook iets oplevert, wordt een sociaal contract genoemd. Maar het kan soms moeilijk zijn om je eraan te houden.

Het sociale contract hangt voor een groot deel af van het soort cultuur dat heerst in de samenleving waartoe we behoren. Het hangt ook af van bepaalde persoonlijke eigenschappen. Het naleven van dit sociale contract, hoewel het optioneel is, kan ons op veel manieren ten goede komen.

De theorie van het sociaal contract

Het concept van het sociale contract gaat terug tot de oudheid. Het werd inderdaad gebruikt door filosofen als Socrates.

Het was echter Thomas Hobbes die deze theorie (Spaanse link) echt blootlegde en ontwikkelde. Het had invloed op zowel het morele als het politieke vlak.

In grote lijnen pleit het sociale contract ervoor dat mensen onderling een overeenkomst sluiten om samen te leven in de maatschappij. Deze overeenkomst is een fundamenteel referentiepunt voor individuele besluitvorming, in zoverre ze spreekt van mogelijkheden en grenzen oplegt.

Door de regels van het sociaal contract, die expliciet (zoals wetten) of impliciet kunnen zijn, te accepteren, begrijpen we dat anderen dat ook zullen doen. Als gevolg daarvan hebben we, ondanks het feit dat we bepaalde offers moeten brengen of ons moeten aanpassen, baat bij het samenleven.

De mate waarin elk individu zich houdt aan het sociaal contract hangt gedeeltelijk af van de culturele omgeving. Sommige collectivistische samenlevingen pleiten voor en belonen saamhorigheid, het zoeken naar het algemeen belang en sociale harmonie.

Andere daarentegen hebben een meer individualistische benadering. Zij moedigen het individu aan om zich te onderscheiden, zich te onderscheiden van anderen en trouw te blijven aan zichzelf.

Moeten we ons houden aan het sociaal contract?

Het individualistische model is tegenwoordig het heersende model in het Westen. Het leidt ertoe dat we ons bewust zijn van onze rechten en er gebruik van maken. Maar het leidt er in sommige gevallen ook toe dat we ons losmaken van de gemeenschap en het contract verbreken.

In feite willen we van de voordelen genieten zonder ons huiswerk te doen. Dit gebeurt met affectieve onverantwoordelijkheid. Het tegenovergestelde uiterste leidt ertoe dat we onszelf oplossen in het collectief, onszelf overmatig opofferen voor het algemeen belang en onszelf vergeten. Daarom ligt de sleutel in een succesvolle balans.

Naast politieke theorieën heeft het sociaal contract ook implicaties voor ons dagelijks leven (Engelse link), ons welzijn en onze relaties met anderen. Door bijvoorbeeld bepaalde banen te accepteren, belasting te betalen en relaties aan te gaan met andere mensen, stemmen we ermee in om ons te houden aan de regels van wederzijdse uitwisseling.

Hoewel de verplichtingen en eisen soms overdreven lijken en we in de verleiding kunnen komen om het sociaal contract te verbreken, hebben we er op verschillende manieren baat bij.

• Het geeft ons het gevoel erbij te horen door ons te verbinden en deel uit te maken van een grotere gemeenschap. Deze verbondenheid kan onze lichamelijke en geestelijke gezondheid beschermen.
• We hebben toegang tot de steun en bevestiging van andere mensen. Door onze sociale aard hebben we dit allemaal in meer of mindere mate nodig.
• Het stelt ons in staat om ons te binden en solide en betekenisvolle banden te vormen.
• Het bevordert onze ontwikkeling op persoonlijk en maatschappelijk niveau. Immers, als we alleen volgens onze eigen regels en verlangens zouden handelen, zouden harmonie en vooruitgang niet mogelijk zijn.

Onze eigen agenda kennen

Het is een feit dat samenleven met andere mensen betekent dat we allemaal onderworpen zijn aan een reeks regels, verwachtingen en grenzen. Maar om dit sociale contract gunstig voor ons te laten uitpakken, moeten we onze eigen agenda kennen.

We moeten onze verlangens en behoeften erkennen, evenals onze grenzen, vooral als het om anderen gaat. Met andere woorden, we moeten met onszelf duidelijk maken wat we verwachten, nodig hebben en willen verkrijgen bij bepaalde uitwisselingen.

Op het gebied van werk bijvoorbeeld, moeten we weten naar wat voor soort banen we op zoek zijn en welke uren en voorwaarden geschikt voor ons zijn. En als het om het huwelijk gaat, moeten we weten wat voor soort communicatie, uitingen van genegenheid en mate van betrokkenheid we hopen te krijgen.

Alleen als we deze duidelijke ideeën hebben, kunnen we evalueren of het sociale contract bij ons past, in ons voordeel werkt en of we bereid zijn eraan deel te nemen.

Het is ook essentieel dat we de agenda van anderen kennen en weten wat ze van ons verwachten en willen. Hoewel deze voorwaarden in een baan duidelijker kunnen zijn, zijn de verwachtingen in persoonlijke relaties vaak impliciet en worden ze niet uitgesproken. Dit betekent dat we ons vaak in het soort situaties bevinden waarin anderen ons dingen vragen die we niet kunnen waarmaken.

Tot slot moeten we, voordat we de bewuste keuze maken om ons aan het sociaal contract te houden, weten waar het uit bestaat en welke rechten en plichten het met zich meebrengt. Als we niet rigoureus genoeg nadenken en analyseren, kunnen we in uiterst onbevredigende situaties terechtkomen.

Daarom is het aan ons om te beslissen in welke mate we willen deelnemen aan het sociale contract, in gedachten houdend dat elk sociaal voordeel bepaalde offers zal vragen.