De burn-out-maatschappij: zijn we slaven van de productiviteit?

Productief, veeleisend en ambitieus zijn kan ons ziek maken. Ontdek wat het leven in de burn-out samenleving met ons doet.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 18 maart, 2023

Hoe vaak heb je aan het eind van de dag het gevoel dat je geen moment rust hebt gehad? De dag loopt ten einde en ondanks het feit dat je voortdurend actief bent geweest, heb je het gevoel dat je niet genoeg hebt gedaan of niet alles hebt kunnen bereiken wat je wilde bereiken. Zelfeis is altijd aanwezig in je gedachten. Je denkt dat je het beter zou moeten doen, harder je best zou moeten doen, en dat je je niet genoeg inspant. Als je je zo voelt, komt dat omdat we allemaal in ‘de burn-out-maatschappij’ leven.

Dit concept is voorgesteld door Byung-Chul Han, een Zuid-Koreaanse filosoof. Hij is een expert in culturele studies. Als een van de leidende figuren in de hedendaagse filosofie legt hij bloot en bekritiseert hij hoe we in de wereld van vandaag slaven zijn van onze eigen ego’s en slachtoffers van zelfuitbuiting.

In zijn boek, The Burnout Society, gaat hij in op de culturele factoren die aanleiding geven tot dit voor ons tijdperk zo typerende kwaad. We gaan het er in dit artikel over hebben.

De burn-out-maatschappij

Dit is de term die gebruikt wordt om de manier waarop we in moderne samenlevingen leven te beschrijven. We leven in een tijd waarin er geen externe druk meer is die ons tot slaaf maakt en we blijkbaar vrij zijn om tot zelfrealisatie te komen.

Bovendien worden we niet langer onderdrukt door externe krachten en worden we niet beperkt of uitgebuit op ons werk. Er is grote wetenschappelijke en technische vooruitgang geboekt en we hebben bepaalde rechten verworven. Maar deze vermeende vrijheid is slechts een illusie en vandaag de dag zijn wij degenen die onszelf onhaalbare normen opleggen. Dit frustreert en put ons uit.

Burnout is geen individueel maar een collectief verschijnsel. Op een subtiele en nauwelijks waarneembare manier leiden de maatschappij, de media, bedrijven en de manier waarop de omgeving en de cultuur zijn opgebouwd ertoe dat we steeds meer van onszelf eisen.

We dwingen onszelf tot vooruitgang en rennen onvermoeibaar het soort idealen na die, hoewel zelf opgelegd, onze hulpbronnen verstikken en uitputten.

Er zijn verschillende factoren en dynamieken die de burn-out-maatschappij voeden. We beschrijven ze hieronder.

Toxisch positivisme

Positiviteit is tegenwoordig in de mode, maar wordt niet altijd goed begrepen. Natuurlijk bevordert een optimistische houding een goede gezondheid en welzijn. Toch moeten we niet de fout maken slachtoffer te worden van dit concept.

Er wordt ons bijvoorbeeld verteld dat alles mogelijk is, dat we alles onder controle hebben, dat we capabel zijn, en dat we ons altijd goed moeten voelen en onze doelen moeten bereiken. Het is geen verrassing dat dit uitputtend kan zijn.

Vergelijking met anderen

We vergelijken onszelf ook voortdurend met anderen. Voor een groot deel wordt deze activiteit gevoed door de sociale media. We leven ons leven door naar anderen te kijken in plaats van naar onze eigen prestaties. Bovendien zijn die levens die we als model nemen vaak vals of slechts gedeeltelijk weergegeven.

Door te kijken naar die anderen die we perfect achten in termen van de productiviteit en het succes dat we van onszelf vragen, maar niet bereiken, voelen we ons extreem minderwaardig en gefrustreerd. In feite straffen we onszelf mentaal omdat we deze resultaten niet waarmaken.

Schijnvrijheid

De basis van al het bovenstaande is het onderliggende idee dat we vrij zijn en dat het aan ons is om persoonlijke vervulling te zoeken. Ons is immers verteld dat we alles kunnen zijn wat we willen en dat niets buiten ons bereik ligt. Om dezelfde reden stellen we onrealistische normen voor onszelf en drijven we onszelf tot het uiterste om daaraan te voldoen.

Maar als we daar niet aan voldoen, voelen we ons, omdat we geloven dat we alleen verantwoordelijk zijn voor ons eigen welzijn, een complete mislukking. We doen dit geheel zelfstandig en er is niemand van buitenaf die ons onder druk zet. Sterker nog, we zijn onze eigen strengste rechters en managers en straffen onszelf met verwijten en zelfbeschadiging.

Productiviteit als synoniem van persoonlijke waarde

De burn-out-maatschappij wordt ook gevoed en in stand gehouden door het geloof dat ‘meer doen’ altijd beter is. Zo houden de meesten van ons hun agenda’s vol met activiteiten. We besteden elke seconde van elke dag aan het nastreven van doelen, of dat nu werk of privé is.

Rust, stilte, verveling en reflectie hebben geen plaats in onze routines, We voelen ons zelfs schuldig als we een moment niets doen. Op de een of andere manier hebben we het gevoel dat productief zijn ons waardevol maakt. Bijgevolg zijn we niet in staat te stoppen.

Consumentisme

Tenslotte wordt consumentisme ons voorgesteld als de ontsnappingsroute uit onze uitputtende routines en als de prijs voor onze productiviteit. Maar het genereert een vicieuze cirkel. Het stelt ons niet in staat vooruit te komen, omdat alles wat we genereren verspild wordt en we weer terug zijn bij het beginpunt: meer moeten werken en produceren om onze ongezonde levensstijl in stand te houden.

Rust uit en ontsnap aan de burn-out-maatschappij

Hoewel we deze manier van leven genormaliseerd hebben, is het in werkelijkheid uiterst schadelijk. Constante stress, nervositeit en hyperactiviteit zijn uitputtend. Bovendien veroorzaken ze angst en depressie en leiden ze tot een gebrek aan motivatie en toestanden van burn-out.

Onze gezondheid gaat achteruit, onze stemmingen verslechteren en ook onze relaties lijden eronder. In feite zijn we zo op onszelf gericht, op doen, vooruitgaan en wedijveren, dat we uiteindelijk in een isolement raken.

Wat kunnen we daaraan doen? De sleutel ligt in het beginnen waarderen en prioriteren van rust en ons losmaken van onze zelfopgelegde prestatienormen.

Enkele nuttige tips

Als je last hebt van de gevolgen van de burn-out-maatschappij probeer dan het volgende:

• Sta jezelf toe het hele brede scala aan menselijke emoties te voelen. Verwerp of ontken niet die waardoor je je ongemakkelijk voelt. Stop met ‘doen om gevoel te vermijden’.
• Verminder je zelfeisen en stel realistische doelen en normen voor jezelf die niet verstikkend zijn.
• Vergelijk jezelf met je vorige versie en bekijk je eigen vooruitgang in plaats van jezelf te vergelijken met anderen.
• Vertraag en leer in het heden te leven. Geniet rustig van elke activiteit en elk moment met de mensen om je heen. Beoefen mindfulness als levensstijl.
• Geef prioriteit aan stilte en rust in je dagelijkse routine. Stop met het waarnemen van deze ruimtes als iets negatiefs, Integendeel, begrijp dat verveling en bezinning noodzakelijk zijn om creativiteit en welzijn te laten bloeien.
• Leer te genieten van het proces en niet van het resultaat. Dit betekent flexibel en vriendelijk zijn voor jezelf. Accepteer tegenslagen en frustratie als een natuurlijk onderdeel van je reis. Straf jezelf niet en laat je er niet door ontmoedigen.

Kortom, de burn-out-maatschappij die ons is opgelegd put ons lichamelijk, geestelijk en spiritueel uit. Het is belangrijk dat je je bewust wordt van dit feit en je losmaakt van je hectische levenstempo. Je waarde hangt niet af van wat je produceert of hoeveel je oplevert.

Je hebt het recht om te rusten en te genieten en je te verbinden met anderen. Het leven zou geen meedogenloze race naar succes moeten zijn, maar een aangenaam pad dat je in je eigen tempo bewandelt.