Wat zegt de wetenschap over meditatie?

Wat zegt de wetenschap over meditatie?
Gema Sánchez Cuevas

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Eva Maria Rodríguez

Laatste update: 27 december, 2022

Meditatie is tegenwoordig zo populair geworden dat het op veel verschillende manieren deel uitmaakt van ons leven, met verschillende doelen. Dit is niet zonder reden. Meditatie biedt namelijk meerdere voordelen voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Misschien heeft dit er wel voor gezorgd dat mediteren in de mode raakte. Maar wat zegt de wetenschap over meditatie? Is die er net zo positief over?

Er zijn genoeg mensen die meditatie afwijzen, omdat ze er niet in geloven. Maar meditatie is geen religie: je hoeft er helemaal niet op te vertrouwen dat het werkt, en er is ook geen magie of geluk voor nodig.

Veel van de voordelen die mensen zeggen dat meditatie heeft, zijn namelijk wetenschappelijk bewezen. En terwijl de wetenschap deze voordelen probeert te bewijzen, blijft het meer voordelen ontdekken.

In dit artikel hebben we het daarom over wat de wetenschap over meditatie zegt en de opmerkelijke voordelen die onderzoekers in de afgelopen jaren hebben ontdekt. Het onderzoek gaat door, dus de voordelen die we hieronder laten zien, zijn waarschijnlijk slechts het begin.

De wetenschap over meditatie: meditatie maakt je creatiever

Een interessant voordeel van meditatie is dat het creativiteit aanmoedigt en vergroot. Een studie uit 2012 van de Universiteit van Leiden, en nog een studie die werd uitgevoerd in 2014 door dezelfde universiteit, wees uit dat bepaalde technieken creatief denken bevorderen.

Deze studies onderzochten een vorm van meditatie die ook wel “open monitoring” wordt genoemd. Bij deze vorm van meditatie is het de bedoeling dat je ontvankelijk bent voor alle gedachten en sensaties die er in je opkomen. Zonder je te concentreren op een bepaald concept of object. De mensen die dit soort meditatie beoefenden presteerden beter in taken die creatief denken vereiste en ze genereerden meer nieuwe ideeën dan voorheen.

Deze bevindingen ondersteunen de overtuiging dat meditatie een blijvende invloed kan hebben op de menselijke cognitie. Dit omvat hoe we nieuwe ideeën bedenken en gebeurtenissen ervaren. Dit geldt niet alleen voor mensen die veel ervaring hebben met mediteren, ook nieuwkomers kunnen profiteren van deze voordelen van meditatie.

Mediteren kan je bewustzijn vergroten, maar wat zegt de wetenschap over meditatie

De wetenschap over meditatie: meditatie vermindert stress en angst

Een van de voornaamste dingen die de wetenschap over meditatie zegt, is dat het helpt om stress te verminderen en te voorkomen. Een studie gepubliceerd in januari 2017 en uitgevoerd door de Universiteit van Georgetown, VS, ontdekte dat meditatie hormonale ontstekingsreacties op stress verminderde, specifiek na het beoefenen van mindfulness. Dit rigoureus ontworpen klinische onderzoek ontdekte objectief fysiologisch bewijs dat bewuste meditatie angst bestrijdt.

De onderzoekers ontdekten dat patiënten met een angststoornis in staat waren om de stresshormoonresponsen en ontstekingen in stressvolle situaties drastisch te verminderden na het volgen van een meditatiecursus. Patiënten die zonder meditatie een cursus voor stressmanagement volgden, ondervonden slechtere resultaten.

Een andere studie die in mei 2017 door onderzoekers van de Universiteit van Waterloo, Canada, werd gepubliceerd, ontdekte dat slechts tien minuten meditatie per dag angstige mensen al kan helpen om zich beter te concentreren. De studie keek naar het effect dat meditatie had op 82 deelnemers die regelmatig last hadden van angst. Het toonde aan dat zich bewust worden van het huidige moment terugkerende gedachten reduceerde die niet relevant zijn. Dit is vaak een kenmerk van angst.

De onderzoekers verklaren dat iedereens geest bijna de helft van de dag gewoon maar rondzweeft. Bij mensen die last hebben van angst kunnen repetitieve gedachten die overlopen in de taken die ze moeten doen, een negatieve invloed hebben op hun vermogen om te leren, taken te voltooien of zelfs veilig te functioneren.

De wetenschap over meditatie: meditatie verbetert de mentale en lichamelijke gezondheid en maakt je beter bestand tegen stress

Veel mensen geven aan dat ze zeer positieve gezondheidsvoordelen ervaren door het beoefenen van yoga en meditatie. Dit geldt zowel voor mentale als voor lichamelijke voordelen. We moeten echter nog veel leren over hoe deze praktijken de gezondheid van lichaam en geest beïnvloeden.

Een nieuw wetenschappelijk artikel, gepubliceerd in augustus 2017, onderzocht de effecten die yoga en meditatie op mensen hebben door te kijken naar fysiologische en immunologische markers van stress en ontsteking. De onderzoekers bestudeerden mensen die deelnamen aan een intensieve retraite van drie maanden. Ze ontdekten dat de oefeningen een positieve invloed hadden op fysiologische en immunologische markers van stress en ontsteking. Ze verbeterden ook het subjectieve welbevinden.

Dit artikel, gepubliceerd in Frontiers in Human Neuroscience, onderzocht de effecten van yoga en meditatie op brain-derived neurotrophic factors (BDNF), ook wel zenuwcelstimulerende factoren, de hypothalamic-Pituitary-Adrenal axis (HPA), ook wel hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, en inflammatoire markers. Deze keer bestudeerden de onderzoekers mensen die deelnamen aan een intensieve yoga- en meditatieretraite van drie maanden. Ze ontdekten dat deze praktijken een positieve invloed hadden op BDNF-signalering, de reactie op de cortisol-ontwakingsrespons (CAR) en immunologische markers.

De deelnemers gaven aan dat ze een afname van angst en depressie, evenals een toename van opmerkzaamheid ervoeren. Het onderzoeksteam zag toenames in BDNF-niveaus in het plasma. Dit is een neuromodulator die een belangrijke rol speelt bij het leren, het geheugen en de regulatie van complexe processen zoals ontstekingen, immuniteit, stemmingsregulatie, reactie op stress en de stofwisseling.

Ze zagen ook verbeteringen in de cortisol-ontwakingsrespons (CAR), die deel uitmaakt van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA). Dit zou moeten betekenen dat iemand beter bestand is tegen stress.

Man die mediteert in een bos, maar wat zegt de wetenschap over meditatie?

De wetenschap over meditatie: meditatie verandert de hersenstructuur en genexpressie

Een onderzoek uit 2011, uitgevoerd door onderzoekers van het Massachusetts General Hospital in de VS, gepubliceerd in het tijdschrift Psychiatry Research: Neuroimaging, onthulde dat meditatie, specifiek mindfulness, meetbare veranderingen kan veroorzaken in de hersengebieden die samenhangen met het geheugen, het bewustzijn, empathie en stress. Deze studie toonde eerst aan welke veranderingen meditatie na verloop van tijd kan veroorzaken in de grijze massa in de hersenen.

Analyse van de MRI-beelden toonde een grotere dichtheid van grijze massa in de hippocampus aan. Dit is belangrijk voor het leervermogen en het geheugen. Deze dichtheid werd ook aangetroffen in structuren die verbonden zijn aan het zelfbewustzijn en introspectie. De vermindering van stress correleerde ook met de afname van de dichtheid van grijze massa in de amygdala. Van de amygdala is bekend dat deze een belangrijke rol speelt bij angst en stress.

Nog iets dat de wetenschap over meditatie zegt werd bevestigd door een onderzoek dat in 2013 werd uitgevoerd door onderzoekers uit Wisconsin, Spanje en Frankrijk. De bevindingen werden vervolgens gepubliceerd in het tijdschrift Psychoneuroendocrinology. Het ging over specifieke moleculaire veranderingen die in het lichaam optraden na een periode van bewuste meditatie.

De studie onderzocht de effecten die een dag intensieve mindfulness had op een groep ervaren mediteerders. Het vergeleek dit met de effecten die een dag rustige en niet-meditatieve activiteiten had op een groep ongetrainde mensen. Na acht uur mindfulness te hebben gedaan, vertoonden de ‘mediteerders’ een reeks genetische en moleculaire verschillen. Dit omvatte gewijzigde niveaus van genregulerende machines en verminderde niveaus van pro-inflammatoire genen. Bovendien kon worden gezien dat hun lichaam sneller in staat was om zich te herstellen van een stressvolle situatie. Dit zijn dezelfde doelen die fabrikanten hebben voor ontstekingsremmende en pijnstillende medicijnen.

De wetenschap over meditatie: meditatie dient als compensatie voor DNA-reacties die stress veroorzaken

Een meer recente studie, uitgevoerd door de Universiteit van Coventry, in juni 2017, vond dat mind-body interventies (MBI), maar ook meditatie, yoga en Tai Chi ons niet alleen maar ontspannen. Ze kunnen namelijk ook bepaalde delen van ons DNA die risicofactoren kunnen vormen, ‘omkeren’ of compenseren.

Het onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Frontiers in Immunology, bespreekt meer dan een decennium aan onderzoeken. Deze studies analyseren hoe verschillende MBI’s van invloed zijn op hoe onze genen zich gedragen. De 18 onderzoeken hadden 846 deelnemers die ouder waren dan 11 jaar. Als je al deze onderzoeken naast elkaar bestudeert, laten ze een patroon zien in de moleculaire veranderingen die in het lichaam optreden als gevolg van MBI. Ze laten ook zien dat deze veranderingen de mentale en lichamelijke gezondheid van de patiënten ten goede komen.

Onderzoekers concentreren zich op de factoren die invloed hebben op genexpressie. Dat wil zeggen, ze richten zich op hoe ons lichaam genen activeert om eiwitten te produceren die de biologische samenstelling van het lichaam, de hersenen en het immuunsysteem beïnvloeden.

Miljoenen mensen over de hele wereld genieten al van de gezondheidsvoordelen van activiteiten waarbij je zowel je lichaam als je geest traint, zoals yoga of meditatie. Maar deze voordelen beginnen op moleculair niveau en kunnen de vorm van onze genetische code veranderen. De onderzoekers noemden dit een ‘moleculaire handtekening’, die de effecten van stress of angst op ons lichaam omkeert.

De wetenschap over meditatie: meditatie verlicht pijn

Nog een van de dingen die de wetenschap over meditatie zegt, is dat het een pijnstillende werking heeft. Een studie die in 2017 werd gepubliceerd door de Universiteit van Leeds Beckett, in het Verenigd Koninkrijk, ontdekte namelijk dat meditatie een goedkoper alternatief kan zijn voor traditionele pijnstillers.

Vrouw die mediteert in haar woonkamer, maar wat zegt de wetenschap over meditatie

Volgens de studie is slechts tien minuten mindfulness al genoeg om te dienen als een alternatief voor pijnstillers. De resultaten suggereren dat een eenmalige mindfulness-sessie van tien minuten de tolerantie voor pijn kan verbeteren, de pijngrens kan verhogen en pijnklachten kan verminderen.

Andere eerdere onderzoeken onderzochten weer of je pijn kunt verlichten zonder opioïden door simpelweg gebruik te maken van meditatie. Dit geldt bijvoorbeeld voor een Amerikaanse studie die in maart 2016 werd uitgevoerd. Deze studie werd uitgevoerd door Wake Forest Baptist Health en gepubliceerd in het Journal of Neuroscience. Volgens deze studie kan pijn al verminderen na een korte periode van meditatietraining.

Deze resultaten zijn vooral belangrijk voor mensen die niet tegen medicijnen op basis van opiaat kunnen. Deze mensen zoeken naar een niet-verslavende manier om pijn te verminderen. In dit geval kunnen ze meditatie gebruiken in combinatie met andere traditionele therapieën of medicijnen. Zo kunnen ze pijn verlichten zonder last te krijgen van ongewenste bijwerkingen.

Uit een eerdere studie die in 2015 werd uitgevoerd door hetzelfde centrum, bleek dat bewuste meditatie beter in staat is om pijn te verminderen dan een placebo. De studie gebruikte een tweerichtingsbenadering. Het gebruikte pijnscores en beeldvorming van de hersenen om te bepalen of mindfulness een placebo is of een echte impact heeft.

Deze studie toonde aan dat deelnemers die mindfulness gebruikten een grotere pijnverlichting rapporteerden dan mensen die een placebo gebruikten. Bovendien toonden hersenscans aan dat hun hersenactiviteit anders was dan bij een placebo.

Onderzoek naar de effecten van meditatie gaat door

In dit artikel hebben we het alleen gehad over wat de wetenschap over meditatie zegt op basis van onderzoeken die de effecten van meditatie behandelden. Er is zonder twijfel veel interesse in dit onderwerp. We zien namelijk voordelen die veel verder gaan dan mythes en overtuigingen, en het placebo-effect.

Maar eigenlijk heb je geen bewijs nodig om te weten of meditatie echt werkt. Het maakt niet uit wat de wetenschap over meditatie zegt, je moet het gewoon zelf proberen. Wees ruimdenkend en probeer het onbevooroordeeld te benaderen. Er zijn geen bijwerkingen, en als je er eenmaal aan begint, merk je vanzelf resultaat. 


Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.