Volgens onderzoek kunnen bijen rekenen en gebruiken ze wiskundige principes

Wat als we je vertellen dat bijen oneven getallen van even getallen kunnen onderscheiden? Hun hersenen hebben nauwelijks een miljoen neuronen, maar hun vaardigheden blijven de wetenschap verbazen. Wil je meer verbazingwekkende feiten weten?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 03 maart, 2025

Ze zijn klein en we zijn gefascineerd door de aanblik van hun met stuifmeel bespikkelde lichamen die van de ene bloem naar de andere bewegen. Maar wist jij dat bijen kunnen rekenen en wiskunde kennen?

Bijen zijn die vliesvleugelige insecten die zo noodzakelijk zijn voor het overleven van onze ecosystemen. Dus hoewel er duizenden andere soorten in de wereld zijn die ook als bestuivers fungeren, zijn zij de feeën van de natuur die hun rol het meest effectief vervullen.

We houden van ze, maar de waarheid is dat we niet goed voor ze zorgen. Door de klimaatverandering en het intensieve gebruik van giftige stoffen zoals pesticiden en insecticiden in de landbouw sterven ze langzaam uit. Bijen en hommels zijn niet alleen belangrijke wezens voor onze planeet, ze zijn ook een uitdaging voor de wetenschap.

Naarmate we ze beter leren kennen, blijven we versteld staan van hun intelligentie en natuurlijk hun complexe en gedurfde sociale organisatie. We weten al lang dat honingbijen bedreven zijn in wiskundige taken. Recentelijk heeft onderzoek echter nog meer verrassende informatie opgeleverd. Ze zijn in staat om oneven getallen van even getallen te onderscheiden.

Geloof het of niet, ook bijen kennen wiskunde

Het is goed mogelijk dat meerderen dit nieuws met een hoge dosis scepsis zullen bekijken. Hoe kan een insect met nauwelijks een miljoen neuronen – wij hebben er ongeveer 86 miljard – zulke geavanceerde uitvoerende capaciteiten hebben? Om dit te begrijpen kunnen we het hebben over Scarlett Howard, een geleerde aan de Universiteit van Toulouse die al geruime tijd wiskunde leert aan bijen.

Van deze eusociale insecten is aangetoond dat ze kunnen optellen en aftrekken en zelfs het begrip “nul” begrijpen. Door middel van verschillende experimenten waarbij hij de bijen beloont, heeft hij ze getraind om wiskundige basisbegrippen onder de knie te krijgen.

Pas nu ontdekken we hun cognitieve vaardigheden, die variëren van het kunnen onderscheiden van menselijke gezichten tot het navigeren door complexe doolhoven. 

In onderzoek (Engelse link) dat Scarlet Howard in 2019 publiceerde, geeft ze aan dat hoewel bijen en mensen gescheiden zijn door meer dan 400 miljoen jaar evolutie, we veel elementen gemeen hebben. Bijen kennen ook wiskunde, leren regels en lossen rekenkundige taken op die andere dieren met grotere hersenen niet kennen.

Bijen kunnen even getallen en priemgetallen uit elkaar houden

Hoe moeilijk was het voor jou op de basisschool om het verschil tussen oneven en even getallen te leren? Misschien niet al te moeilijk. Maar wat je je nooit had kunnen voorstellen is dat insecten zoals bijen dit leren ook kunnen integreren. De Deakin Universiteit in Australië publiceerde in 2022 een onderzoek (Engelse link) dat veel aandacht trok.

Honingbijen kunnen de begrippen oneven en even nummers leren. In dit onderzoek construeerden ze een serie panelen met kaarten met daarop cirkels gegroepeerd volgens dit wiskundige kenmerk. Er werden twee groepen gebruikt. In de ene groep kreeg de ene groep bijen suikerwater als ze de even getallen benaderden. De andere groep kreeg deze positieve stimulans als ze oneven getallen benaderden.

En wat was het resultaat? Het onderzoek toonde niet alleen aan dat bijen wiskundig onderlegd zijn, maar ook dat ze oneven getallen eerder kunnen onderscheiden dan even getallen. Precies het tegenovergestelde van wat er bij mensen gebeurt.

Als we klein zijn leren we eerst even getallen (2, 8, 6, 10…), maar deze kleine insecten hebben een leervoorkeur voor oneven getallen. De hitrate was 80%.

Waarom moet een bij wiskunde kennen?

Het bijenbrein is piepklein en mist, in tegenstelling tot het menselijk brein, een prefrontale cortex. Dat gebied dat ons in staat stelt om complexere taken uit te voeren, zoals wiskunde, is niet aanwezig in deze insecten. Hoe kunnen ze dan zulke geavanceerde vaardigheden laten zien? En bovendien… Waarom moet een honingbij wiskunde kennen?

Hoewel het moeilijk te geloven is, zijn insecten intelligent

Ook bijen kennen wiskunde en zijn intelligenter dan we denken, het is waar. Maar om deze eigenschap te begrijpen, moeten we onthouden wat intelligentie is. Het is het vermogen om informatie af te leiden, te interpreteren en te gebruiken om problemen op te lossen. Zo simpel is het, zo complex.

Het is waar dat ze in hun dagelijks leven bijvoorbeeld niet hoeven te identificeren welke bloemen oneven of even bladeren hebben. Maar in experimentele situaties waarin ze getraind worden en een versterking krijgen aangeboden (suikerwater) leren ze sneller dan andere dieren.

Leren om te overleven

Het is duidelijk dat een bij in de natuur geen wiskundige taken hoeft uit te voeren om zichzelf te voeden. Er is echter aangetoond dat ze in uitzonderlijke situaties nieuw leren kunnen integreren om te overleven. Nogmaals, dit wordt niet gedaan door andere insecten en ook niet door veel gewervelde dieren.

Dit onderzoek heeft ons laten zien dat bijen zeer geavanceerde cognitieve vaardigheden hebben die hen bijvoorbeeld in staat zouden stellen om voedsel te verkrijgen in omstandigheden die elementaire probleemoplossing vereisen.

Een wereld om te ontdekken

Er is een interessant feit dat duidelijk is geworden in dit soort experimenten met bijen. Je hebt geen prefrontale cortex nodig om wiskundig te denken. Het is voldoende om iets meer dan een miljoen neuronen en een klein brein te hebben om eenvoudige bewerkingen uit te voeren. Dit vermogen om te leren is echter een unieke eigenschap van deze insecten waar we nog veel meer van moeten begrijpen.

We kunnen ook één feit niet over het hoofd zien. De wereld, onze planeet, is veel beter af met bijen die onder ons leven. We hebben ze nodig en ze zijn een van de meest fascinerende wezens in onze ecosystemen.