Sensorisch profiel: wat is het en waar dient het voor?

Het sensorische profiel helpt om te begrijpen hoe iemand zich verhoudt tot de prikkels in zijn omgeving en welke aanpassingen hij moet maken om beter te presteren. Wil je weten waarom en hoe je het in je voordeel kunt gebruiken? In dit artikel onthullen we het.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 22 april, 2025

Op scholen, op het werk en in het dagelijks leven wordt traditioneel gestreefd naar homogenisering van het sociale weefsel. Zo werden degenen die anders waren onder druk gezet om te veranderen. Gelukkig zijn we ons er steeds meer van bewust dat diversiteit ons verrijkt en dat aandacht ervoor grote persoonlijke en collectieve voordelen kan opleveren. Binnen dit paradigma beginnen we ons bezig te houden met het sensorisch profiel.

Dit duidt een individueel patroon aan dat specifiek is voor elk persoon, in termen van de manier waarop stimuli worden verwerkt en hoe we erop reageren. Lichten, geluiden, geuren, texturen en meerdere zintuiglijke elementen omringen ons dagelijks en beïnvloeden ons welzijn en onze productiviteit.

Daarom helpt het kennen van dit profiel bij kinderen en volwassenen om aanpassingen te maken die hun succes en prestaties bevorderen.

Wat is het sensorisch profiel?

Om te begrijpen waar deze term uit bestaat, is het belangrijk om het eerst te hebben over de sensorische verwerkingstheorie van Winnie Dunn. We gaan ervan uit dat mensen informatie uit de omgeving ontvangen via onze zintuigen.

Ieder van ons heeft echter een verschillende drempel van gevoeligheid voor omgevingsfactoren, zodat sommige mensen veel intensiteit nodig hebben om stimulatie waar te nemen en sommige mensen deze elementen zelfs in hun meest minimale uiting oppikken.

Zo kan de ene persoon zich erg ongemakkelijk en gestoord voelen bij een geur die voor een ander bijna niet waarneembaar is. Of iemand geniet enorm van een ritje in een achtbaan, terwijl de ervaring voor een ander overweldigend is. Dit hangt af van de neurologische drempel.

Daarnaast zijn er verschillende manieren om deze input van prikkels te reguleren. Er zijn mensen die passief in de omgeving blijven, de dingen laten gebeuren en erop reageren. Maar er zijn ook mensen die actief veranderingen aanbrengen om het stimulatieniveau te bereiken dat ze nodig hebben.

Als beide variabelen (neurologische drempel en zelfregulatie) worden gecombineerd, ontstaan er vier verschillende patronen van sensorische verwerking, volgens het Dunn’s sensorische verwerkings model (Engelse link). Of, met andere woorden, vier sensorische profielen met hun eigen kenmerken. Laten we eens kijken wat elk profiel inhoudt.

1. Sensation seeking

Dit profiel beschrijft mensen met een hoge drempel en actieve zelfregulatie. Dat wil zeggen dat ze behoefte hebben aan intense en langdurige stimulatie en bewust op zoek gaan naar omgevingen of situaties die dit bieden. Bij een kind kan dit zich vertalen in de volgende acties:

• Impulsief zijn.
• Ruw spelen.
• Hard praten of schreeuwen.
• Alles om zich heen aanraken.
• Constant willen rennen, klimmen of bewegen.
• Te veel affectie tonen zonder de ruimte van anderen te respecteren.
• Een voorkeur hebben voor intense smaken of harde muziek.

2. Vermijden van sensaties

Dit is het profiel van mensen met een lage drempel en actieve zelfregulatie, maar gericht op het vermijden van prikkels omdat ze de persoon oververzadigen. Het kind kan bijvoorbeeld zijn of haar oren bedekken bij harde geluiden, verhuizen naar een andere plek als er veel lawaai is, of weigeren om nieuw voedsel te proberen.

Op dezelfde manier zullen ze waarschijnlijk lichamelijk contact afwijzen, erg voorzichtig zijn of weigeren om bepaalde soorten kleding te dragen op basis van de textuur.

3. Sensorische gevoeligheid

Dit derde geval is van toepassing op mensen met een lage drempel (ze pikken prikkels gemakkelijk op) en passieve zelfregulatie. Dit houdt in dat ze prikkels niet vermijden, maar er erg gevoelig voor zijn, waardoor ze op een intense, overdreven en langdurige manier reageren.

Deze kinderen voelen zich vaak overgeactiveerd of overweldigd in verschillende situaties en zijn daardoor prikkelbaar en humeurig. Daarnaast hebben ze meer tijd nodig om informatie te verwerken, waardoor ze trager of meer geremd zijn.

4. Laag register

Tot slot zijn er mensen met een hoge drempel (ze hebben meer stimulatie nodig) en een passieve regulatie. Deze vertonen de neiging om afgeleid te zijn en missen veel van de informatie in de omgeving. Ze lijken onverschillig voor wat er gebeurt en het is moeilijk om hun aandacht te trekken. Ze zien ook dingen over het hoofd die voor anderen duidelijk zijn.

Hoe identificeer je het sensorisch profiel?

Zoals je je kunt voorstellen, beïnvloedt het type sensorisch profiel dat iemand heeft hoe hij zich verhoudt tot zijn omgeving en hoe hij functioneert in zijn dagelijks leven. Om deze reden is het belangrijk om het te identificeren en voor dit doel is er een gestandaardiseerd instrument dat sensorische verwerkingspatronen kan meten en evalueren.

Dit bestaat uit een vragenlijst die zowel voor kinderen als volwassenen kan worden gebruikt en die de reacties en interacties verzamelt die de persoon uitstraalt met betrekking tot zijn omgeving.

In het geval van kinderen (van 3 tot 14 jaar) zijn het de ouders, verzorgers en leerkrachten die de informatie verstrekken, omdat zij het meest vertrouwd zijn met de zintuiglijke ervaringen van kinderen en hun meest typische reacties.

Bij het beoordelen van deze profielen bij adolescenten en volwassenen registreren ze zelf de frequentie waarmee ze elk van de geanalyseerde gedragingen vertonen.

Voordelen van sensorische profilering

Uit onderzoek is gebleken dat sensorische profilering vooral nuttig is bij bepaalde bevolkingsgroepen, zoals kinderen met neurodivergentie (ASS of ADHD), ontwikkelingsstoornissen of leerstoornissen, omdat zij een kenmerkende en intensere sensorische verwerking vertonen.

Ieder persoon heeft echter zijn eigen profiel dat op verschillende gebieden en in verschillende mate wel of niet aan de norm voldoet. Het kennen van het sensorisch profiel van een persoon (kind of volwassene) levert dus verschillende voordelen op, zoals de hieronder genoemde:

• Het maakt een beter begrip mogelijk van de behoeften en de manier waarop de realiteit van die persoon wordt ervaren.
• Het helpt om hun sterke punten en potentieel te kennen, evenals de gebieden waarop ze problemen hebben door sensorische verwerking.
• Het maakt het mogelijk om interventiestrategieën te creëren of aanpassingen toe te passen die de uitdagingen verlichten en de sterke punten van elk kind en elke volwassene versterken. Dit geldt voor academische of werkomgevingen, maar ook voor het dagelijks leven en interpersoonlijke relaties.

Kortom, het kennen van de sensorische profielen van kinderen helpt ons te begrijpen dat hun gedrag niet te wijten is aan ongehoorzaamheid, maar aan een mismatch tussen hun behoeften en de omgeving.

Voorbeelden

Zo zal een kind met sensorische gevoeligheid een rustige, niet stimulerende omgeving nodig hebben om te presteren en zich prettig te voelen. Een kind met een laag register zal meer actieve aandacht en motivatie nodig hebben om op te letten en productief te zijn.

Meer specifiek suggereren onderzoeken (Engelse link) zoals die gepubliceerd door het American Journal of Occupational Therapy dat het gebruik van medicijnballen als zitplaats de productiviteit van kinderen met ADHD ten goede komt (omdat het enige beweging mogelijk maakt).

Ook het gebruik van verzwaarde vesten bevordert de prestaties (Engelse link) van kinderen met pervasieve ontwikkelingsstoornissen. Dit vanwege de proprioceptieve stimulatie die het biedt. Maar dit zijn slechts een paar voorbeelden van aanpassingen die gemaakt kunnen worden.

Sensorische profilering als hulpmiddel voor zelfbewustzijn

Voor dergelijke profilering is het belangrijk dat het instrument wordt toegepast door een professionele therapeut. De mensen die het dichtst bij de baby staan,  kunnen echter een aantal van zijn of haar behoeften in dit opzicht identificeren door te kijken hoe hij of zij reageert op verschillende alledaagse situaties.

Heeft hij of zij last van lawaai, licht of texturen, lijkt hij of zij afgeleid en heeft hij of zij moeite om zich te concentreren, is hij of zij rusteloos en energiek en lijkt hij of zij moeite te hebben om zich te concentreren? Is hij/zij rusteloos en energiek en altijd alert?

Hier rekening mee houden vergemakkelijkt het werk van ouders en leerkrachten. Ook vergroot het hun vermogen om contexten en omstandigheden aan te passen, zodat het kind zich prettiger voelt en zich optimaal ontwikkelt.

Voor volwassenen stelt inzicht in ons sensorisch profiel ons in staat om deze aanpassingen in werkomgevingen en persoonlijke relaties te zoeken of te eisen. Daarnaast helpt het om de specifieke behoeften van anderen te begrijpen. Het is daarom een nuttig hulpmiddel voor zelfbewustzijn.