Je hebt vast wel meer dan een keer iemand horen zeggen “ik voel me paranoïde.” Het is niet ongewoon dat we de term “paranoïde” gebruiken voor iemand die denkt dat iemand hem achtervolgt, hem wil kwetsen, hem voor gek wil zetten of tegen hem is. Maar academisch gezien is de term paranoïde meer dan dat. In dit artikel gaan we praten over een subtype van psychose, paranoïde schizofrenie.
Historisch gezien is de term “psychotisch” op verschillende manieren gedefinieerd, en geen van deze definities is universeel aanvaard. We kennen “psychotisch” als een persoon met een specifiek set van symptomen die in twee grote groepen vallen: positieve en negatieve symptomen. Laten we ze gedetailleerd bekijken.
De DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) definieert schizofrenie als “twee (of meer) van de volgende [symptomen], die elk aanwezig zijn voor een aanzienlijk deel van de tijd gedurende een periode van 1 maand (of minder indien succesvol behandeld)”. Deze symptomen zijn de volgende: wanen, hallucinaties, verward spreken, ernstig ongeorganiseerd of katatoon gedrag, en negatieve symptomen.
Positieve symptomen zijn een overmaat of vervorming van normale functies, terwijl negatieve symptomen een afname of verlies van normale functies is. Positieve symptomen zijn onder andere verstoringen van de werkelijkheid (vaak wanen genoemd, met inbegrip van die “paranoïde” ideeën die we eerder besproken hebben). Ze omvatten ook hallucinaties, ongeorganiseerd spreken, ernstig ongeorganiseerd gedrag.
Aan de andere kant omvatten negatieve symptomen het volgende. Beperkingen in de omvang en intensiteit van emotionele expressie, verlies van vloeiendheid en productiviteit van denken en taal (alogie), en de afwezigheid van wilskracht (abulia).
“De wetenschap heeft ons nog niet geleerd of waanzin de sublimiteit van de intelligentie is of niet.”
-Edgar Allan Poe-
Waanbeelden zijn verkeerde overtuigingen die meestal voortkomen uit een verkeerde interpretatie van ervaringen of percepties. Het kan over vele dingen gaan (bijvoorbeeld vervolging, zelf-referentie, ziekte, godsdienst of grootheidswaanzin). Vervolgingswaanbeelden komen het vaakst voor.
Een persoon die lijdt aan vervolgingswaanbeelden (ze zijn paranoïde of hebben paranoïde ideeën) gelooft dat iemand ze lastig valt, achtervolgt, bedriegt, bespioneert of belachelijk maakt. Zelf-referentiële wanen komen ook vaak voor: dit is wanneer de persoon gelooft dat bepaalde gebaren, opmerkingen, passages uit boeken, kranten, liedjes of andere elementen van de omgeving speciaal voor hem bestemd zijn.
“Een gek kan zich niet opnieuw bij de werkelijkheid aansluiten, hij leeft permanent zijn fantasie.”
-Carlos Castilla del Pino-
Hoewel vreemde wanen worden beschouwd als typisch voor schizofrenie, of het een afwijking is kan moeilijk beoordeeld worden, vooral in verschillende culturen. Waanideeën worden als vreemd geclassificeerd als ze duidelijk onwaarschijnlijk en onbegrijpelijk zijn en als ze niet afkomstig zijn uit de gewone levenservaringen (bijvoorbeeld door te denken dat iemand een microchip onder zijn huid heeft geplant om zijn bewegingen te “bespioneren”).
Een ander voorbeeld van een waanidee is de overtuiging dat een vreemd wezen zijn inwendige organen heeft gestolen en vervangen door die van een ander persoon zonder wonden of littekens achter te laten. Waanvoorstellingen die een verlies van controle over het lichaam of geest uitdrukken, worden over het algemeen als vreemd beschouwd.
Waanvoorstellingen kunnen sociale, relationele of problemen op het werk veroorzaken. Mensen met waanideeën kunnen de argumenten van anderen begrijpen en hun ideeën irrationeel vinden. Zij kunnen het echter niet accepteren. Deze mensen kunnen erg geïrriteerd raken. Tegelijkertijd kan deze prikkelbaarheid een reactie zijn op hun misleidende overtuigingen.
Er zijn verschillende soorten of subtypen van schizofrenie volgens de DSM-5:
Zoals we al eerder hebben gezegd, in dit artikel gaan we ons richten op paranoïde schizofrenie.
De belangrijkste kenmerken van paranoïde schizofrenie zijn duidelijke wanen of auditieve hallucinaties. De persoon heeft echter geen problemen met de doorstroming van gedachten of emoties. Over het algemeen gaat het bij waanideeën om vervolging, grootsheid of beide, maar ze kunnen ook met een ander thema worden gepresenteerd (bijvoorbeeld jaloezie, religiositeit of ziekte).
Er kunnen meerdere wanen zijn bij paranoïde schizofrenie, maar ze hebben meestal een samenhangend thema. Het is ook gebruikelijk dat hallucinaties gerelateerd zijn aan het thema van de wanen.
“De belangrijkste kenmerken van paranoïde schizofrenie zijn duidelijke wanen of auditieve hallucinaties.”
De bijbehorende symptomen omvatten angstgevoelens, woede, terugtrekking en een tendens om ruzie te maken. Mensen die hieraan lijden kunnen een gevoel van superioriteit en neerbuigendheid uitstralen. Ze kunnen ook pompeus, saai, onnatuurlijk of extreem fel zijn in persoonlijke relaties.
Het gevoel van vervolging kan hen vatbaar maken voor zelfmoord, en de combinatie van vervolgingswaanzin en grootheidswaanzin met woede kan ertoe leiden dat zij gewelddadig handelen (hoewel dit niet noodzakelijk het geval is, het verschilt het per persoon).
In die zin is spontane of onverwachtse agressie zeldzaam. Agressie komt meer voor bij jonge mannen en bij personen met een geschiedenis van geweld, problemen tijdens therapie, drugsmisbruik en impulsiviteit. In ieder geval moeten we duidelijk maken dat de meerderheid van de mensen met schizofrenie niet agressief is. Bovendien zijn ze vaker slachtoffer van agressie of misbruik dan mensen zonder schizofrenie. Het zijn vaker potentiële slachtoffers dan potentiële agressors.
“Iedereen is een beetje gek. Sommige mensen verbergen het gewoon beter dan andere.”
-Michelle Hodkin-
Het begin van een paranoïde psychose ontstaat vaker later dan bij andere soorten schizofrenie. Ook kunnen de kenmerken zich stabiliseren na verloop van tijd. Sommige gegevens suggereren dat de vooruitzichten voor mensen met paranoïde schizofrenie aanzienlijk beter zijn dan bij andere soorten schizofrenie. In het algemeen zijn deze mensen meestal in staat om een leven te leiden met een hoge mate van autonomie.
De oorzaken zijn nog steeds niet helemaal duidelijk en zijn ook controversieel. In ieder geval zijn er enkele risicofactoren, zoals:
Chronische paranoïde psychose wordt behandeld met een combinatie van geneesmiddelen, voornamelijk neuroleptica, antipsychotica, anxiolytica en ondersteuning door psychotherapie. Patiënten krijgen echter zelden de juiste behandeling omdat ze niet op de hoogte zijn van de ziekte. Ze voelen zich slecht, maar denken dat het is vanwege wat er met hen gebeurt, niet iets in hun hoofd. Ze hebben tijdens hun hele leven farmacologische behandelingen nodig. In ernstige gevallen dient ziekenhuisopname te worden overwogen.
Zoals we hebben gezien, heeft paranoïde type schizofrenie andere kenmerken dan andere soorten schizofrenie. Waanideeën over vervolging, grootsheid of beiden komen vaak voor. Ze zijn echter min of meer in staat om logisch te redeneren, waardoor ze een hoge mate van autonomie kunnen hebben.
Bibliografie:
American Psychiatry Association (2014). Manuele diagnose y estadístico de los trastornos mentales (DSM-5), 5ª Ed. Madrid: Redactie Médica Panamericana.
Chinchilla Moreno A. Las esquizofrenias. Barcelona: Elsevier Masson; 2007.
Hoe geeft macht vorm aan samenlevingen? Umberto Eco analyseerde deze vraag door enkele fascistische eigenschappen vast te stellen. Tegenwoordig kunnen mensen en organisaties zeer redelijk overkomen, terwijl ze in werkelijkheid meerdere psychologische eigenschappen van het fascisme vertonen en fascistische waarden…
De neuro-ethiek is een discipline die vanwege de toename in neurowetenschappelijk onderzoek van de afgelopen jaren steeds meer vooruitgang boekt in de internationale wetenschappelijke gemeenschap. De neuro-techniek verscheen echter al in 2002 als vakgebied op het toneel, toen een groep…
Hoewel veel mensen denken dat kleuren geen verband houden met gevoelens, meningen of gedrag, zijn er anderen die sterk geloven in de relatie tussen kleur en persoonlijkheid. Zeer weinig mensen zouden bijvoorbeeld kleding kiezen in een kleur die ze niet…
vervolgens In dit artikel hebben we het over extremisme en metacognitie. Door de huidige politieke en sociale conflicten voelen wetenschappers zich gedwongen hun aandacht niet alleen te richten op wat er gebeurt, maar ook op hoe het brein van extremisten…
Welkom in de wereld van de psychologie van overreding. Sinds vele jaren bestudeert de sociale psychologie overredingsmethoden die kunnen worden gebruikt om de houding van mensen te veranderen en om mensen aan te moedigen om zich op een bepaalde manier te…
Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is een aandoening die tijdens de kindertijd ontstaat. Er zijn verschillende pogingen gedaan om de oorsprong en ontwikkeling ervan te verklaren. Eén daarvan heeft echter veel aandacht getrokken: het model van Barkley. Deze aandoening wordt…
