Het Werther-effect, of waarom zelfmoord besmettelijk kan zijn

De ochtend van de zevende augustus 1962 werd de wereld wakker met een schokkende situatie. Die nacht was het lichaam van de beroemde actrice Marilyn Monroe dood aangetroffen in haar badkamer. De media konden al snel bevestigen dat het om zelfmoord ging. In de maanden die daarop volgden, beroofden 303 mensen zich van het leven. Het Werther-effect schokte nog maar eens de voorpagina’s van de kranten.

Vele jaren na die beroemde zaak ervoer de Amerikaanse samenleving iets vergelijkbaars. Want in de jaren negentig stierf Kurt Cobain. Telkens als de media verslag gaven van de zelfmoord van een beroemde figuur, schokte een epidemie van zelfmoorden het land.

Maar welke soort band kan er bestaan tussen iemand uit de wereld van het amusement en een persoon zoals jij en ik? Is het mogelijk dat deze individuen een soort imitatieproces gevolgd hebben? Of waren dit gewoon lugubere toevalligheden?

Wat is het Werther-effect?

De socioloog David Phillips heeft in 1974 de naam Werther-effect bedacht. Met deze term omschreef hij het nabootsend effect van zelfmoordgedrag. De naam komt uit de roman ” Het Lijden van De Jonge Werther” van de Duitse schrijver Wolfgang von Goethe. In dit boek pleegt het hoofdpersonage uiteindelijk zelfmoord in naam van de liefde.

Het was zo’n groot “succes” dat korte tijd na de publicatie van het boek in 1774 ongeveer veertig jonge mensen op een zeer vergelijkbare manier als de jonge Werther zelfmoord pleegden. Dit vreemde en macabere fenomeen was de aanleiding dat landen als Italië en Denemarken het boek verboden.

Op basis van vergelijkbare gevallen voerde Phillips tussen 1947 en 1968 een onderzoek uit. Daarin vond hij onthullende en onthutsende informatie. Dit was wat hij vaststelde. Telkens als The New York Times een verhaal publiceerde over de zelfmoord van een beroemde figuur, stegen de zelfmoordcijfers de volgende maand met ongeveer twaalf procent.

Dit patroon heeft zich tot op de dag van vandaag voortgezet. Halverwege 2017 probeerde Canada de reeks “13 redenen waarom” te bannen. De overheid had de beslissing genomen dat het hetzelfde tragische effect kon hebben. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft zelfs een document opgesteld met richtlijnen voor journalisten. Daarin staat uitgelegd hoe ze verslag moeten doen van gebeurtenissen die met zelfmoord te maken hebben.

Is het gevaarlijk om in de media over zelfmoord te praten?

Dit hangt af van de manier waarop het gebeurt. Eén van de dingen die men moet onthouden, is dat men moet proberen niet in details te treden. Het is ook belangrijk dat men elementen weglaat die gevoelens van medelijden opwekken. Want gebeurtenissen zoals deze mogen geen enkele vorm van imitatieproces op gang brengen. Maar het is duidelijk dat we elke vorm van sensatie moeten verwijderen die mogelijks mensen kan aanzetten om het tragische gebeuren na te bootsen.

Sommige deskundigen verwerpen het Werther-effect als principe. Toch geven ze toe dat er sprake kan zijn van effecten die met elkaar verband houden. Zij denken dat het mogelijk is dat mensen met zelfmoordneigingen de daden van deze beroemde mensen kopiëren. Maar tegelijkertijd verwijten ze op geen enkele manier de beroemde personen voor de dood van andere mensen.

Dit soort nieuws moeten we op een bijzonder gevoelige manier behandelen. We mogen geen foto’s of herkenbare elementen tonen. Dit geldt vooral in het geval van kinderen en adolescenten. Het is belangrijk dat we zelfmoord niet idealiseren als een ontsnappingsroute.

Hoe vermijden we dat zelfmoord geromantiseerd wordt?

Desalniettemin is het noodzakelijk dat we over zelfmoord spreken. Want we moeten in staat zijn te zeggen dat er altijd een andere uitweg is. Bovendien moeten we de weg tonen aan mensen die niet lijken te weten waar ze die kunnen vinden. Stilzwijgen en wegkijken zorgt er alleen maar voor dat we een probleem stigmatiseren dat steeds meer mensen raakt.

Je moet altijd proberen om het op een respectvolle maar kordate manier te doen. Want het is belangrijk dat we het verschrikkelijke taboe wegnemen dat dit onderwerp omringt. Proberen om iets zo reëels als dit te verbergen betekent niet dat het niet bestaat. Wat dit alleen maar doet is het taboe nog sterker maken.

Een verzonnen verhaal, in welke vorm dan ook, mag niet de schuld krijgen dat het zelfmoord aanmoedigt. Hetzelfde geldt voor de nieuwsberichten. Dit betekent natuurlijk niet dat het mensen ontheft van er op een juiste en verantwoordelijke manier verslag van te doen. In de tijd dat “Het Lijden van de Jonge Werther” uitgegeven werd, hadden we niet alle informatie en middelen die we nu hebben. Onze emoties op een goede manier uitdrukken en hulp vragen moet een veel gemakkelijkere uitweg zijn dan onszelf van het leven beroven. We hebben hier allemaal een rol in.