Dissociatie is een fascinerend fenomeen in de menselijke geest

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Adriana Reyes Zendrera.

Laatste update: 27 december, 2022

Dissociatie is een fenomeen dat verwijst naar het gebrek aan samenhang dat sommige mensen ervaren tussen hun gedachten, emoties, herinneringen en zelfs hun eigen identiteit.

Je zou bijvoorbeeld een kleine mate van dissociatie kunnen ervaren als je helemaal opgaat in een film of een gesprek waarbij je je omgeving bijna niet meer opmerkt.

Sommige mensen ervaren echter een ernstigere vorm van dissociatie. Deze mensen weten niet of wat ze meemaken echt is of niet. Andere voorbeelden van ernstige gevallen zijn mensen met een meervoudige persoonlijkheidsstoornis of een dissociatieve identiteitsstoornis.

Dit soort verschijnselen komt veel voor bij mensen die verschillende traumatische gebeurtenissen hebben moeten meemaken. Dit varieert van seksueel misbruik tot psychisch of fysiek geweld.

We kunnen allemaal op een bepaald moment symptomen van vervreemding en loskoppeling van de realiteit ervaren. Het gaat er hier om of deze symptomen ons dagelijks leven belemmeren. En ook, hoe erg ze ons dagelijks leven belemmeren.

Het is belangrijk om de verschillende graden van dissociatie te begrijpen. Dit is vooral belangrijk om te weten of je professionele hulp nodig hebt. Zoek in ieder geval hulp als je rondloopt met vermoedens of vragen.

Dissociatie is een gebrek aan emotionele verbinding

Sommige psychologen definiëren dissociatie als een afweermechanisme van het onderbewustzijn. We zetten het mechanisme in werking om emotionele pijn te voorkomen. Dit geldt vooral als we in een conflict of een stressvolle situatie verkeren.

Het probleem is wanneer deze dissociatie ook daarna blijft voortduren, ook al is de traumatische gebeurtenis al voorbij.

Laten we zeggen dat een jongen betrokken was bij een zeer ernstig auto-ongeluk. Als een manier om zichzelf te beschermen, heeft zijn geheugen die herinnering bevroren. Wanneer hij terugdenkt aan het ongeval, ervaart hij geen enkele vorm van emotie.

Het is een psychische stoornis die bij veel psychische aandoeningen voorkomt. Deze omvatten onder andere posttraumatische stressstoornis, angst, depressie, borderline persoonlijkheidsstoornis en dissociatieve stoornissen.

Een van de voornaamste kenmerken van dissociatie is dat het iemands staat van bewustzijn, geheugen en de manier waarop hij zijn omgeving waarneemt, kan veranderen. In ernstigere gevallen kan zelfs zijn identiteit worden aangetast.

Veelvoorkomende symptomen van het fenomeen dissociatie

Dissociatieve stoornissen kunnen gepaard gaan met enkele veelvoorkomende symptomen. Hoewel ze niet allemaal tegelijkertijd aanwezig hoeven te zijn. In de meeste gevallen verandert iemands aandachtniveau. Er kan sprake zijn van desoriëntatie in tijd en ruimte en het gedrag van het individu wordt meestal automatisch. Bijvoorbeeld autorijden, lezen of andere dingen die we kunnen doen zonder na te hoeven denken.

Bovendien herinnert de persoon zich misschien niet meer wat er een paar minuten geleden is gebeurd. Dit impliceert problemen bij het maken van nieuwe herinneringen.

Depersonalisatie

Depersonalisatie is een fenomeen dat optreedt wanneer de persoon zichzelf niet herkent in zijn eigen lichaam of geest. Er is sprake van een gevoel van ontkoppeling. En de persoon leeft alsof hij een externe waarnemer van zichzelf is.

Het kan bijvoorbeeld zijn dat hij in de spiegel kijkt en zichzelf niet herkent. In feite kan het zelfs zijn dat hij zich niet verbonden voelt met zijn eigen lichaam.

Derealisatie

Het individu ervaart de wereld alsof deze niet echt is of slechts een droom is. Hij heeft het gevoel in de war te zijn omdat hij het moeilijk vindt om te bepalen of iets echt gebeurt of niet. Hij neemt de wereld op een vervormde en afstandelijke manier waar zonder het te kunnen stoppen. Zo kan hij bijvoorbeeld de stemmen van anderen horen alsof ze zeer ver weg zijn.

Dissociatieve amnesie

Amnesie is het onvermogen om relevante autobiografische informatie te onthouden. Het kan zijn dat de persoon zijn eigen verjaardag, zijn trouwdag of zelfs hele delen van zijn leven vergeet.

Dissociatieve amnesie, ook wel disassociatief geheugenverlies, is anders dan normale vergeetachtigheid omdat het iemands leven beïnvloedt. Een persoon met dit specifieke type geheugenverlies voelt zich er ongemakkelijk bij.

Verwarring en verstoring van iemands identiteit

Identiteitsverwarring treedt op wanneer iemand twijfelt over wie hij werkelijk is. De persoon kan een vervorming ervaren met betrekking tot de tijd, ruimte en de situatie waarin hij verkeert.

Hij kan bijvoorbeeld denken dat hij tien jaar jonger is dan hij in werkelijkheid is. Wanneer een persoon een identiteitsverwarring ervaart, kan zijn stemgeluid veranderen of kan hij andere gezichtsuitdrukkingen gebruiken. Dit gedrag kan gerelateerd zijn aan situaties in het verleden.

Waarom doet dissociatie zich voor?

Een lichte mate van dissociatie, alsof je zo verzonken bent in je gedachten dat je je bestemming bereikt zonder je te herinneren hoe je daar bent gekomen, is normaal. Deze dissociatie hoeft bijvoorbeeld niet pathologisch te zijn. Het wordt pathologisch wanneer het ernstige ongemakken veroorzaakt.

Wanneer we het hebben over meer ernstige niveaus van dissociatie, zijn er verschillende mogelijke oorzaken. Onderzoekers verklaren dit verschijnsel als een combinatie van zowel omgevingsfactoren als biologische factoren.

Traumatische gebeurtenissen zoals kindermishandeling, verkrachting en herhaalde lichamelijke straffen in de kindertijd onder andere, zijn meestal de oorzaak. Kinderen in deze situaties gebruiken dissociatie als een adaptief mechanisme om de emotionele pijn die ze ervaren te verminderen.

Wanneer dissociatie echter aanhoudt op volwassen leeftijd en het initiële gevaar niet langer bestaat, kan het uiteindelijk pathologisch worden. De volwassene kan zich losmaken van elke situatie die hij als een potentiële bedreiging ziet. Hierdoor zou hij het leven ver van de werkelijkheid ervaren.

Wat moet je doen als je een of meer van deze symptomen bij jezelf ziet?

Allereerst, maak je geen zorgen. Als je je realiseert dat je niet luisterde naar wat je wederhelft tegen je zei of dat je je een ritje in de metro niet herinnert, betekent dat nog niet dat je psychologische behandeling nodig hebt.

Als deze symptomen zich daarentegen vaker voordoen of je dagelijkse leven beginnen te verstoren, dan is het wellicht wel verstandig om psychologische hulp te zoeken.

Wanneer er sprake is van symptomen als depersonalisatie, derealisatie, dissociatieve amnesie, of verwarring en verstoring van de identiteit, is psychologische behandeling nodig om je te helpen de niet-verbonden delen weer bij elkaar te brengen.

In dit geval zal therapie je leren hoe je je emoties beter kunt reguleren. Je zou ontspanningsmechanismen moeten toepassen wanneer deze emoties dreigen over te lopen.

Gewoonlijk geven specialisten een gepersonaliseerde behandeling. Tijdens deze behandeling wordt het initiële trauma behandeld en wordt aan de gedissocieerde delen gewerkt. Ook worden er zelfzorgstrategieën en nieuwe hulpmiddelen aangeleerd, zodat je een stabieler en gezonder leven kunt gaan leiden.

Het draait allemaal om het herstellen van je zelfvertrouwen in je eigen kunnen als een gezonde vorm van bescherming en zelfzorg.