Shutter Island en de posttraumatische stressstoornis

Shutter Island is een film uit 2010 die geregisseerd werd door Martin Scorsese, met Leonardo DiCaprio, Ben Kingsley en Mark Ruffalo die de hoofdrollen vertolken. De film neemt de film noir-stijl uit de jaren 40 en 50 over, blijft spannend tot het einde en dompelt ons onder in een volledig verontrustend scenario.

Een eiland, een psychiatrische inrichting en een onverklaarbare verdwijning zijn de hoofdingrediënten van deze psychologische thriller. En het einde zal voor velen komen als een totale shock. De film speelt zich af in 1954, een tijd waarin mentale instellingen in opkomst waren, en toen ze nog praktijken beoefenden zoals de transorbitale lobotomie.

Federale agenten Teddy Daniels en Chuck Aule gaan naar de instelling Ashecliffe om een ​​vreemde verdwijning te onderzoeken. Is het mogelijk dat iemand verdwijnt uit een volledig beveiligde mentale instelling, op een eiland, zonder schoenen aan en in de regen?  Langzaam maar zeker neemt het verhaal een onverwachte wending aan en werkt het toe naar een einde dat ons volledig ontdaan achterlaat.

Waanzin en geschiedenis

De behandeling van psychische aandoeningen door de geschiedenis heen was extreem divers. Michel Foucault vertelt hierover in zijn proefschrift Geschiedenis van de waanzin in de zeventiende en achttiende eeuw. Hij neemt Nietzsches idee van de transvaluatie van waarden en past het toe op de term ‘waanzin.’ Iets dat in de ene tijd als ‘goed’ wordt beschouwd, kan in een andere tijd juist als het tegenovergestelde worden beschouwd, of het kan van richting veranderen en nieuwe betekenissen krijgen. Hij zegt dat er iets soortgelijks gebeurt met waanzin. Foucault verdedigt het niet, hij probeert alleen de verandering te verklaren die in de loop van de tijd tot stand is gekomen.

Tijdens de Middeleeuwen sloot de samenleving ‘gekke mensen’ buiten, maar ze werden niet opgesloten. Mensen dachten namelijk dat ze toegang hadden tot een andere soort kennis. Pas in de Renaissance, met de opkomst van het rationalisme, sloot de maatschappij ze op en isoleerde ze. Samen met het idee van de rede kwam het idee van redeloosheid, gekte.

In het moderne tijdperk wekte waanzin een soort interesse en fascinatie op bij bepaalde onderzoekers. Vanaf dat moment begonnen mensen naar genezing te zoeken, hoewel de eerste dingen die ze probeerden ons tegenwoordig totaal zouden choqueren. We overdrijven niet als we zeggen dat mensen elke dag nieuwe stoornissen of psychische aandoeningen ontdekken. Dingen waar nog nooit iemand van heeft gehoord. En op dezelfde manier vernietigen ze de mythen over sommige overtuigingen. Laten we niet vergeten dat het nog niet zo lang geleden was dat mensen homoseksualiteit zagen als een geestesziekte.

Waanzin in Shutter Island

Shutter Island opent de deuren van een werkelijk gruwelijke instelling: Ashecliffe. Het is een instelling op een eiland waar niemand vuit kan ontsnappen. Het is volledig claustrofobisch en geïsoleerd (dit is het herhalen waard), een werkelijk onherbergzame plek. De muziek geeft je ook al niet het idee dat je iets aangenaams te zien krijgt. In tegendeel: het creëert een donkere, sombere atmosfeer vol spanning.

De geschiedenis

De film toont ons ook de psychiatrische ‘oorlog’ die op dat moment werd gevoerd. Het was een tijd van verandering en transitie waarbij de nieuwe trends botsten tegen de oude. Het oude psychiatrische model dacht dat het het beste was om geesteszieken weg te sturen en zich te wenden tot middelen zoals elektroshocktherapie of lobotomie. Tegelijkertijd was er een nieuwe stroming die het leven van de patiënt wilde humaniseren of normaliseren. In plaats van de patiënt op te sluiten, zou dan medicatie worden gebruikt. Het grootste probleem was dat veel van die medicijnen nog niet volledig waren ontwikkeld en zich nog in de experimentele fase bevonden.

Dokter Cawley

Dokter Cawley is de directeur van de instelling. Hij lijkt een man te zijn die beide stromingen probeert samen te brengen. Hij wil de patiënten nooit behandelen als criminelen, pleit voor het gebruik van medicatie en probeert de zieke patiënten een ‘normaal’ leven te laten leiden. Maar dit alles staat in schril contrast met het feit dat hij een psychiatrisch instituut leidt dat volledig is afgesloten van de wereld, waar ze de patiënten opsluiten en waar ze in extreme gevallen lobotomie gebruiken.

De patiënten

Maar de patiënten op Shutter Island zijn niet zomaar patiënten. Het zijn allemaal mensen die verschrikkelijke daden hebben gepleegd. Ze hebben moorden gepleegd, ernstige schade aangericht… In plaats van ze in de gevangenis te stoppen, sturen ze ze echter naar deze instelling, waar er verschillende afdelingen zijn op basis van hoe gevaarlijk de patiënten zijn.

De stoornissen in Shutter Island

Het is onmogelijk om over Shutter Island te praten zonder de plot weg te geven, maar in principe is het een film met heel wat plotwendingen die je enkele aanwijzingen geven over het einde. Als je echter niet wilt weten wat er gebeurt, stop dan nu met lezen!

Hoewel het in het begin lijkt op een detectivefilm, begint Scorsese aanwijzingen te geven dat misschien wel alles in Shutter Island niet zo is als het lijkt. Er zijn kleine details, zoals Chuck die zijn pistool er niet zo snel uitkrijgt als een politieagent zou moeten kunnen. En dan zijn er grotere dingen, zoals Teddy die hallucinaties begint te krijgen en begint te dromen over zijn overleden vrouw. Of de medicijnen die Cawley Teddy geeft voor zijn migraine, enz. En dit alles doet vermoeden dat er iets vreemds aan de hand is met ons hoofdpersonage.

Het verhaal van Daniels

Naarmate het verhaal vordert, zien we hoe Teddy Daniels last begint te krijgen van migraine. En we zien hoe zijn herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog bij hem naar boven komen. Hij heeft ontzettend traumatische ervaringen meegemaakt die zijn geest zwaar hebben getekend. De beelden uit het concentratiekamp Dachau kan hij erg moeilijk uitwissen, en ze leggen een zware emotionele druk op hem. Eenmaal teruggekeerd uit de oorlog, leefde Daniels samen met zijn vrouw Dolores en hun drie kinderen. Hij was echter altijd met zijn werk bezig en bracht niet veel tijd door met zijn gezin. Zijn manier om de geesten uit zijn verleden te ‘confronteren’ was ook niet geweldig, en hij had een ernstig drankprobleem.

Daniels begint zijn ervaringen uit het verleden opnieuw te beleven via dromen en hallucinaties. We kunnen zien dat hij waarschijnlijk het slachtoffer is van een posttraumatische stressstoornis. Dit vanwege de moeilijke dingen die hij heeft meegemaakt. Naarmate de film vordert, zien we dat het niet alleen de Tweede Wereldoorlog was die ons hoofdpersonage getekend heeft. Ook het verhaal van zijn gezin heeft littekens op hem achtergelaten.

Zijn vrouw vertelde hem dat ze stemmen hoorde, als een soort worm die in haar zat. Maar Daniels was zo verwikkeld in zijn werk en zijn eigen trauma dat hij geen aandacht schonk aan de psychische aandoening van zijn vrouw. De gezondheid van zijn vrouw ging dan ook steeds meer achteruit. En op haar dieptepunt, vermoordt ze hun drie kinderen. Wanneer Daniels ontdekt wat er is gebeurd, vermoordt hij huilend zijn vrouw.

De inzinking die Daniel vervolgens heeft

Daniels’ stress wordt steeds erger, hij betreedt een staat van ontkenning en ontwikkelt een gespleten persoonlijkheid. Hij bedenkt personages in zijn hoofd met anagrammen zoals Andrew Laedis (die Daniels zelf is) en Rachel Solando (zijn vrouw). Hij verzint een fantasie waarin zijn vrouw stierf in een tragische brand die gesticht werd door deze zogenaamde Laedis. En in zijn fantasie is hij een federale agent die naar Shutter Island kwam om een ​​mysterieuze verdwijning te onderzoeken.

Onze hoofdpersoon creëert een nieuwe realiteit en gebruikt deze om te vergeten wat er in zijn verleden is gebeurd. Hij weigert het te accepteren en kiest ervoor zichzelf voor te liegen. Hij blijft nadenken over en onderzoekt de vermeende samenzweringen en experimenten die op het eiland plaatsvinden.

Dokter Cawley en zijn team laten hem doorgaan met zijn fantasie, in de hoop dat hij zich realiseert dat er geen samenzwering is. Ze willen dat hij zich bewust wordt van zijn verleden, het accepteert en zijn eigen genezing bereikt.

Shutter Island is absoluut een interessante film met thema’s over de geschiedenis van de psychiatrie en de psychologie. De film speelt meesterlijk met onze geest en beduvelt daarbij meteen ook al onze zintuigen. Niets is wat het lijkt op Shutter Island.