Logisch positivisme: ideeën, auteurs en kritiek

Door de opkomst van de empirische wetenschappen was er in de 20e eeuw veel vraag naar de link tussen wetenschap en filosofie. Logisch positivisme vertegenwoordigde een uitdrukking van dit tijdperk.

In de filosofie is er een veelheid aan theorieën en manieren om de wereld te zien. Eén daarvan is het logisch positivisme, een intellectuele stroming uit de 20e eeuw die wordt gekenmerkt door interesse in wetenschap, wiskunde en logica.

Hoewel we kunnen zeggen dat het vandaag de dag geen erg belangrijke theorie is, was dat destijds wel het geval. Hun kennis wordt zelfs toegepast op data science en de filosofie van de geest.

Wat is logisch positivisme?

Logisch positivisme, ook wel bekend als neopositivisme of logisch empirisme, is een filosofische theorie die is ingekaderd binnen de analytische filosofie. Het ontstond in de twintigste eeuw als reactie op de moeilijkheden die de metafysica met zich meebracht.

Op basis hiervan beweerden zijn volgelingen dat metafysische benaderingen zinloos waren. Dit omdat ze nadachten over dingen die niets met de werkelijkheid te maken hadden.

In plaats daarvan stelde deze ideologie voor dat vooruitgang in de filosofie mogelijk was door de oude ketens van de metafysica los te laten. Om deze reden was zijn denken gericht op de logische analyse van taal en de empirische bepaling van stellingen of uitspraken.

Hierachter ging een zeer dwingende doelstelling schuil die als leidraad diende voor al het neopositivisme: het bevorderen van de vooruitgang van de wetenschap, de filosofie en de samenleving in het algemeen.

Geschiedenis van het logisch positivisme

Deze filosofische stroming vond zijn oorsprong in Wenen, in het jaar 1922. De schepper ervan was Moritz Schlick, een professor die een functie bekleedde op de leerstoel filosofie van inductieve wetenschappen.

Naarmate zijn lessen zich ontwikkelden, slaagde de leraar erin een groep studenten te verzamelen met uiteenlopende interesses in verschillende disciplines. Onder hen waren filosofie, logica en wiskunde.

Maar het logisch empirisme werd als zodanig gevestigd na de publicatie van het manifest van de Weense Kring, getiteld The Scientific Conception of the World: the Vienna Circle (1929).

Vanaf dit moment splitste de beweging zich in twee grote groepen. Een daarvan bestond uit de Weense Kring en een andere uit de Berlijnse Kring. Tot de opmerkelijke figuren behoorden Hans Reichenbach, Kurt Grelling en Walter Dubislav.

Dankzij de oprichting van een tijdschrift genaamd Annals of Philosophy was het mogelijk om zijn ideeën te verspreiden en het neopositivisme te verspreiden in Europa en de Verenigde Staten. Deze publicatie werd tussen 1930 en 1938 georganiseerd en geleid door Rudolf Carnap en Hans Reichenbach.

Ontwikkelingsfasen

Er zijn twee ontwikkelingsfasen die het neopositivisme doorloopt. De eerste daarvan is de periode van consolidatie, die begint met het ontstaan ervan in 1922 en culmineert in de publicatie van het Weense Kringmanifest in 1930.

De tweede fase wordt gekenmerkt door zijn pracht en verval in 1938. In die tijd deden zich zeer belangrijke politieke en oorlogsconflicten voor, zoals de vestiging van het nazisme op Oostenrijks grondgebied.

Dit zorgde ervoor dat de leden van de Weense Kring gedwongen werden te emigreren, vooral naar de Verenigde Staten. Als gevolg daarvan verspreidde de theorie zich niet alleen, maar breidde de verspreiding ervan zich ook uit.

Grondbeginselen en belangrijkste kenmerken

De bases waarop deze stroom is gebaseerd zijn drie. Ten eerste is hij van mening dat logica de ideale methode en instrument van de filosofie is om proposities te analyseren. Ten tweede de logische analyse van filosofische termen, die mogelijke fouten en dubbelzinnigheden die inherent zijn aan de taal wegneemt.

En ten slotte de fervente afwijzing van de metafysica, geïdentificeerd met de bevordering van een archaïsche visie op de samenleving. Dit bracht de logisch positivisten ertoe op zoek te gaan naar een nieuwe manier om filosofie te bedrijven.

Een manier die meer verwant aan het klimaat van die tijd dat werd gekenmerkt door de grote vooruitgang van de empirische wetenschap. In die zin waren de pijlers van deze intellectuele trend de volgende:

• Interesse in logica: stelt je in staat concepten, uitspraken, argumenten en theorieën met nauwkeurigheid en analyse uit te leggen en te reconstrueren.
• Interesse in opheldering: logisch empirisme was geïnteresseerd in conceptuele en argumentatieve duidelijkheid. Dit is zodat wat werd voorgesteld door ervaring kon worden gecontrasteerd.
• Nieuwe taak voor de filosofie: logisch-positivisten probeerden de bruggen tussen wetenschap en filosofie te herstellen. Met dit doel concentreerden zij zich op de taalkundige analyse van filosofische termen.
• Nadruk op ervaring: deze denkrichting was van mening dat ware kennis datgene is dat door ervaring wordt bereikt. De enige geldige oordelen zijn dus die welke in het echte leven kunnen worden geverifieerd.
• Afwijzing van metafysica: alles wat aan verificatie in de ervaring ontsnapt, mag niet als een bron van kennis worden beschouwd. In dit geval houdt de metafysica zich bezig met fundamentele en transcendente problemen zoals God, de ziel en de wereld.

Uitgelichte vertegenwoordigers

De meeste denkers van deze doctrine waren filosofen, wiskundigen en natuurkundigen. Het werk in deze disciplines motiveerde de geest van het logisch empirisme, gericht op het verschaffen van de filosofie aan de wetenschappelijke aard die zij nodig had om een echt discours te worden. Laten we eens kijken wie de belangrijkste auteurs waren.

Moritz Schlick (1882-1936)

Deze Duitse filosoof en natuurkundige was de grondlegger van de Weense Kring. De focus op logica en taal hielp hem de basis te leggen voor het logisch empirisme. Zijn academische carrière, eerst gewijd aan de natuurkunde en vervolgens aan de filosofie, is een demonstratie van het doel dat het positivisme nastreefde: het bouwen van bruggen tussen beide disciplines.

Otto Neurath (1882-1943)

Hoewel hij van beroep geen filosoof was, leverde hij belangrijke bijdragen aan de wetenschappelijke theorie op basis van zijn interdisciplinaire visie en nadruk op de communicatie van wetenschappelijke kennis. Zijn benadering was dus om kennis over te brengen via een gemeenschappelijke taal en stellingen te analyseren als een onderling verbonden systeem van theorieën en niet op zichzelf.

Rudolf Carnap (1891-1970)

Carnap droeg het idee aan om een formele taal te construeren die de wereld beschreef op basis van basiselementen die uit ervaring zijn gegeven. Hij vertrouwde fundamenteel op symbolische logica om deze wetenschappelijke taal op te bouwen. Het doel was om dubbelzinnigheid uit het filosofische discours te elimineren. Deze bijdragen hadden een grote impact op de analytische filosofie en epistemologie.

AJ Ayer (1910-1989)

Alfred Jules Ayer is een van de bekendste vertegenwoordigers van het neopositivisme. Het speelde een zeer belangrijke rol bij de verspreiding ervan in de Angelsaksische wereld. Deze Brit was een fervent verdediger van het verificatieprincipe. Zelf beweerde hij dat een stelling zinvol is als deze empirisch kan worden geverifieerd.

Daarom beschouwde hij de uitspraken over metafysica, religie en ethiek als betekenisloos. Dit is te wijten aan de onmogelijkheid om ze door ervaring te laten testen. Op dezelfde manier gaf hij de filosofie een belangrijke taak. De taal verduidelijken en conceptuele problemen elimineren door middel van logische analyse.

Invloeden van logisch positivisme in de wetenschap

Logisch positivisme bracht instrumenten ter tafel die tegenwoordig veel worden gebruikt in de datawetenschap en studies over de filosofie van de geest.

Volgens een artikel gepubliceerd door Revista Social Fronteriza (Spaanse link) was de speciale nadruk die deze intellectuele stroming legde op logische analyse en empirische verificatie vruchtbaar voor het onderzoek van gegevens en het creëren van patronen en algoritmische modellen.

Op dezelfde manier verschafte het neopositivisme op het gebied van de filosofie van de geest middelen om vragen over taal, denken, perceptie en mentale representatie te beantwoorden. Zo hebben logisch-positivisten een conceptueel en procedureel raamwerk geboden om kwesties aan te pakken die verband houden met de geest en het bewustzijn.

Recensies

Ondanks de gunstige invloeden die deze intellectuele beweging op wetenschappelijk gebied heeft, is zij niet vrij van kritiek. En de deugden die we erin kunnen vinden, kunnen ook de achtergrondverlichting zijn.

Dat wil zeggen dat het mogelijk is dat de buitensporige nadruk die wordt gelegd op empirische verifieerbaarheid een reductionistische visie op de wetenschap voortbrengt die verloren gaat in veel andere gevallen van reflectie, zoals pure speculatie.

Op deze manier leidde de dringende noodzaak om alles door ervaring te verifiëren tot de uitsluiting van andere disciplines en benaderingen die niet aan dit principe voldeden.

Een stroom vol deugden en zwakheden

Logisch positivisme was een zeer belangrijke theorie in de 20e eeuw vanwege de focus op wetenschap en taal. Het ontstond rond de Weense Kring en zijn volgelingen leverden cruciale bijdragen aan het verwerpen van het metafysische denken. In plaats daarvan propageerden filosofen duidelijke en nauwkeurige verklaringen.

De grootste zwakte ervan was echter het reduceren van wetenschap tot pure empirische gegevens en verificatie op basis van ervaring. Dit veroorzaakte ernstige beperkingen bij het nadenken over andere aspecten van de wereld en onze menselijke ervaringen.

De aantrekkingskracht van deze stroming werd echter overgenomen door andere disciplines. Een voorbeeld hiervan is de taalkunde en de technologische wetenschappen.