Hoe stigmatiserend taalgebruik in de geestelijke gezondheidszorg te verminderen

Stigmatiserende communicatie heeft merkbare effecten op de geestelijke gezondheid. Waar bestaat het uit? En welke effecten heeft het? Ontdek het hier.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 26 juni, 2023

Veel van de uitdrukkingen en zinnen die we gebruiken als we over mensen praten die geestelijke gezondheidszorg nodig hebben  kunnen ongemak veroorzaken. Wanneer we woorden gebruiken die het stigma rond dit onderwerp oproepen, kan dat zelfs een desastreus effect hebben. Zonder het te weten moedig je iemand bijvoorbeeld aan om geen hulp te vragen als hij die echt nodig heeft.

Op stigma gebaseerd taalgebruik (bijvoorbeeld “ze zijn gek” of “ze zijn depressief”) heeft een duidelijke invloed op de kwaliteit van leven van de patiënt.

Het kan worden gedefinieerd als “de houding, het geloof en het negatieve oordeel ten opzichte van personen met onderscheidende gezondheidskenmerken.” Inderdaad, woorden hebben een vrijwel onbeperkte macht, zowel om goed te doen als om de meest pijnlijke emoties uit te lokken.

De invloed van gestigmatiseerd taalgebruik in de geestelijke gezondheidszorg

Een onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in het tijdschrift, Neuropsychopharmacology (Volkow et al., 2021) beweert dat professionals in de gezondheidscontext met hun taalgebruik kunnen bijdragen aan het verminderen van stigma.

Het lijkt contra-intuïtief, maar het gebruik van technische termen en het opleggen van complexe klinische etiketten (bijvoorbeeld pseudocyesis) bevorderen en vergroten het stigma verder.

Daarom kan de manier waarop professionals in een gezondheidscontext communiceren een echt vehikel zijn voor de chronificatie van stigma in de geestelijke gezondheidszorg.

Het is belangrijk te benadrukken dat de kracht van woorden immens is. In feite weten we dat ze verbonden zijn met zowel het verschijnen van gedachten als de overtuigingen en zekerheden van patiënten (Volkow et al., 2021).

De laatste jaren hebben professionals in de geestelijke gezondheidszorg gewerkt aan het verminderen van stigma op meerdere niveaus van geestelijke gezondheid. Ze hebben zich gericht op zowel het individuele als het institutionele niveau. Maar ondanks dit feit blijft het stigma rond geestelijke gezondheid zowel het alledaagse als het wetenschappelijke taalgebruik bedwelmen.

Volgens een studie (Engelse link) van het gespecialiseerde tijdschrift, Substance Abuse and Rehabilitation, is stigmatiserend taalgebruik een van de factoren die maakt dat personen die hulp nodig hebben vermijden contact op te nemen met diensten voor geestelijke gezondheidszorg.

Zo is in het geval van alcohol de kans dat een individu besluit zich in handen van een professional te stellen 50 procent lager, vergeleken met andere patiënten (Hammarlund et al., 2018). Dit moeten we veranderen.

Richtlijnen voor betere communicatie en het verminderen van het stigma van geestelijke gezondheid

Door uitdrukkingen en woorden te gebruiken die wetenschappelijk accuraat zijn, kunnen de emotionele en fenomenologische ervaringen van patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen nauwkeurig worden omschreven en gevalideerd.

Goed taalgebruik heeft namelijk een positief effect op de behandeling en op de relatie tussen professional en patiënt. Bovendien zijn deze effecten overdraagbaar op de samenleving als geheel (Volkow et al., 2021). Hier volgen enkele richtlijnen.

1. Professionals moeten letten op de taal die ze gebruiken

Ondanks hun moeizame inspanningen om stigmatiserende boodschappen te negeren en te vermijden, zijn gezondheidswerkers ook maar mensen. Ook zij trappen soms in de val van bevooroordeeld taalgebruik. Wanneer dit gebeurt, kunnen personen die misschien overwegen psychologische hulp te zoeken, anders besluiten.

Een manier om in deze context te helpen is te vinden in onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in het International Journal of Environme n tal Research and Public Health , onder leiding van Cori L. Tergesen.

De onderzoekers voerden een experiment uit waarbij studenten geneeskunde video’s bekeken van mensen met psychische problemen die een behandeling ondergingen. Het leidde tot een vermindering van het latere stigmatiserende taalgebruik van de studenten (Tergesen e.a., 2021).

2. Vechten tegen zelfstigma

Taal is zo betekenisvol en belangrijk dat het vaak zekerheid kan impliceren waar die er niet is. Wanneer iemand met psychische problemen bijvoorbeeld herhaaldelijk negatieve en stigmatiserende boodschappen ontvangt, gelooft hij uiteindelijk de inhoud ervan. Dit wordt zelfstigma genoemd.

Bovendien, als de lijder boodschappen overbrengt die neigen naar stigmatisering, door zinnen te gebruiken als “ik ben ziek” of “ik ben een probleem” moeten ze daarmee ophouden.

Ze moeten betrouwbare mensen raadplegen om andere gezichtspunten te krijgen waardoor ze hun overtuigingen kunnen veranderen. Zelfstigma verkleint ook de kans dat het individu een specialist in geestelijke gezondheid zal raadplegen (Jennis et al., 2015).

3. Vermijd het focussen op de lijder

Uitdrukkingen waarin het individu wordt samengevoegd met de klinische entiteit waaraan hij of zij lijdt komen vaak voor. Bijvoorbeeld: “Je hebt anorexia,” “Je bent drugsverslaafd” of “Je bent schizofreen.” Maar de combinatie van het werkwoord “zijn” en het zelfstandig naamwoord dat de “stoornis” uitbeeldt, werkt als een molotovcocktail.

Lijders moeten echter niet gedefinieerd worden door hun ziekte. Dus waarom lijkt dat, wat de geestelijke gezondheid betreft, wel het geval te zijn? Er moet een einde aan komen. De waardigheid van lijders moet altijd worden gerespecteerd.

Daarom is het essentieel om uitdrukkingen te gebruiken waarin het werkwoord “hebben” voorkomt in plaats van “zijn.” Daarom zouden we in plaats van de voorgaande uitspraken zeggen: “Je hebt een eetstoornis”, “Je hebt een middelengerelateerde stoornis” of “Je hebt een psychotische stoornis.”

Hun geestelijke gezondheidsprobleem is immers lang niet hun enige kenmerk. Het is ook niet het kenmerk dat hen het meest definieert.

Wanneer we taal goed gebruiken, geeft dat ons de macht om ofwel hoop ofwel verdriet over te brengen. Daarom moeten we er allemaal voor zorgen dat we zorgvuldig omgaan met de woorden die we kiezen. Dit is noodzakelijk om te voorkomen dat we degene met wie we praten beledigen.