Het instellingseffect: oude oplossingen zijn niet altijd de beste

Het Einstellungseffect komt waarschijnlijk vaker voor dan je denkt. Het treedt op als je een al lang bestaande oplossing probeert toe te passen, maar een die niet echt succesvol is.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sara González Juárez.

Laatste update: 31 oktober, 2022

Het instellingseffect of Einstellungseffect is de wetenschappelijke bevestiging van het gezegde: “Beter de duivel die je kent.” Ook wel probleemoplossende set genoemd, is het verantwoordelijk voor het verschaffen van efficiëntie bij het zoeken naar oplossingen voor een probleem.

Zo proberen de hersenen strategieën te vinden op basis van de eerdere kennis en ervaringen van het onderwerp, waarbij succes de grens is om verder te gaan. Er ontstaat een probleem wanneer dit denkproces de verkenning van alternatieven en vooruitgang blokkeert. In wezen is het gebaseerd op het idee van “if it ain’t broke, why fix it?

We gaan in dit artikel dieper in het instellingseffect, zijn bestaansredenen en hoe het werkt. In feite zal het begrijpen van de sluiproutes en trucs van je geest echt nuttig zijn voor het nemen van bewuste en effectieve beslissingen.

Het instellingseffect

Het instellingseffect is een cognitieve bias waarbij je je vastklampt aan bekende oplossingen voor problemen en je afsluit voor het verkennen (Engelse link) van nieuwere of alternatieve oplossingen.

Er zit een onbewust deel aan deze heuristiek waarbij je hersenen een kortere weg nemen om een tegenslag efficiënt op te lossen. Er is ook een bewust deel, waarin koppigheid en je angst voor het onbekende een rol spelen.

Zoals alle vooroordelen is ook deze adaptief. Werken met de onmiddellijke werkelijkheid is op cognitief niveau uiterst kostbaar, omdat je daarvoor elke situatie afzonderlijk moet analyseren. Dankzij deze bias, je geheugen en abstract denken, ben je gewend om soortgelijke problemen met dezelfde oplossing op te lossen.

Schadelijke effecten op verschillende gebieden

Zoals je je kunt voorstellen, leidt het vasthouden aan het toepassen van dezelfde oplossing op verschillende problemen of het jarenlang gebruiken van dezelfde methode onvermijdelijk tot mislukking of gebrek aan efficiëntie. Immers, tijden veranderen. Een deel van ons vermogen om te overleven, als mensen, is het vernieuwen en aanpassen aan deze veranderingen.

Het Einstellungseffect kan op vrijwel alle terreinen van het leven worden waargenomen. Hier volgen enkele voorbeelden:

• Relaties. Opvoeding en persoonlijke ervaringen spelen een fundamentele rol bij het oplossen van conflicten (Spaanse link). Zo is het gebruikelijk om te zien hoe sommige mensen dezelfde oplossingen blijven toepassen op zulke uiteenlopende problemen als jaloezie en communicatie. Zelfs als ze geen succesvolle resultaten behalen.
• Werk. Hoe vaak ben je aan een nieuwe baan begonnen en heb je de zin “We hebben het altijd zo gedaan en het werkt” gehoord? Het maakt misschien niet uit dat het twee keer zo lang duurt als andere methoden of dat het duurder is. Feit is dat het nooit gefaald heeft.
• Vrije tijd. Het proberen van nieuwe activiteiten is vaak cognitief duur. Als je bijvoorbeeld al weet dat je iets leuk vindt, ben je eerder geneigd om het als een belangrijke vorm van vermaak te houden dan het risico te lopen om terreinen te verkennen die je misschien niet leuk vindt.
• Persoonlijke ontwikkeling. Bij het beheersen van je emoties en gedachten putten je interne dynamieken uit wat je geleerd hebt en wat in het verleden effectief is geweest. Het zijn het soort automatische mechanismen die je problemen slechts oplappen in plaats van ze definitief op te lossen.

Hoe je het instellingseffect kunt vermijden

Uiteindelijk kan deze cognitieve snelkoppeling je verankeren in acties en beslissingen die niet definitief een einde maken aan je problemen. Het onderdrukken van je emoties, liegen, of ontslag nemen uit je baan haalt je misschien uit de directe problemen. Je negeert dan waarschijnlijk bepaalde alternatieve oplossingen die je welzijn zouden kunnen verbeteren.

Daarom is de eerste stap je bewust te worden van deze vooringenomenheid. Zelfkennis is immers de basis van elke persoonlijke verandering, vooral als het gaat om het openstellen van je geest voor nieuwe dingen. Hier volgen enkele tips.

• Verbreed je horizon. Praat met mensen die in hetzelfde vakgebied werken als jij, ga naar conferenties, maak vrienden en neem nieuwe hobby’s. Verrijk in feite je leven en je zult merken dat er veel nieuwe ideeën opborrelen.
• Laat je niet meeslepen door routine. Een zekere vitale orde levert veiligheid en stabiliteit op. Het is echter niet gezond om tegenslagen een onderdeel van je routine te laten worden. Onderzoek welke delen ervan niet bij je passen en verander ze.
• Vermijd conformiteit. Vaak blijven problemen die geëlimineerd zouden kunnen worden jarenlang bestaan, afgeschermd door de houding van “Het is wat het is.” Zoek altijd naar manieren om ze op te lossen, want nieuwe uitdagingen zullen nooit ophouden te verschijnen.
• Neem emotioneel afstand van je problemen. Deze aanpak zal je helpen te ontsnappen aan de automatische dynamiek die je hanteert. Observeer ze “van buitenaf,” alsof je een andere persoon bent. Geef jezelf advies, alsof je een vriend bent.

Psychologische hulp

Als je denkt dat je vastgelopen bent in bepaalde dynamieken en routines waar je niets aan hebt, is het natuurlijk altijd nuttig om naar een psycholoog te gaan. Dat komt omdat het niet gemakkelijk is om je te ontdoen van het soort giftige leer die je je hele leven met je meedraagt.

Wees dus niet bang om hulp te vragen. Hoewel het instellingseffect inherent is aan het functioneren van je geest, kun je het een tijdje deactiveren om je persoonlijke groei te helpen.