Herodotus: de eerste geschiedkundige en antropoloog

Geschreven en geverifieerd door de antropoloog Guillermo Bisbal.

Laatste update: 03 oktober, 2022

Op dit moment beschouwen deskundigen Herodotus als de eerste geschiedkundige. In zijn tijd gebruikte hij immers mondelinge en geschreven bronnen. Sommigen zien hem ook als de eerste antropoloog. Dit heeft te maken met zijn interesse voor de gebruiken van de “barbaren.”

Herodotus van Halicarnassus was in het Oude Griekenland een geschiedkundige en aardrijkskundige. Hij leefde tussen 484 en 425 voor Christus. Vele deskundigen beschouwen hem als de eerste geschiedkundige en antropoloog.

Hij was de eerste die een beredeneerd en gestructureerd verslag naliet over menselijke daden en gebeurtenissen. Om dit te verwezenlijken gebruikte hij een ruime variatie aan mondelinge en geschreven geschiedkundige bronnen. Herodotus was zijn tijd ver vooruit. Laten we zijn leven meer gedetailleerd bespreken.

Herodotus en geschiedenis

De Historiën zijn het grootste werk van Herodotus. Ze bestaan uit 9 boeken en hadden twee doelstellingen:

1. Een verslag maken van de gebeurtenissen die zowel de Grieken als de barbaren meemaakten.
2. De oorzaken en de effecten van deze gebeurtenissen op zowel de Griekse als de Perzische samenleving te verklaren.

De gebeurtenissen die Herodotus vastgelegd heeft, gingen over de Grieks-Perzische Oorlogen (492 – 478 voor Christus) waarin het Griekse en het Perzische rijk strijd leverden. Dat is echter niet het enige waarover hij verslag uitgebracht heeft. De Historiën weken namelijk soms af van het belangrijkste onderwerp.

Hij heeft deze gebeurtenissen eerder in proza dan in poëzie vastgelegd. Het feit is duidelijk dat Homerus, de verteller van de Ilias en de Odyssee, Herodotus beïnvloed heeft. Toch heeft hij niet geprobeerd om zijn stijl in deze werken aan te passen.

Beide vertellers hadden echter toch bepaalde dingen gemeenschappelijk. Ze vertelden in de derde persoon en gebruikten een verheven taal.

Een ander groot verschil tussen heldendichten en de geschiedschrijving van Herodotus zijn de bronnen die hij gebruikt. De Muzen waren de voornaamste inspiratiebron voor Homerus. Herodotus focuste zich echter op het verzamelen van informatie.

Herodotus: de reizende historicus

Deze schrijver reisde heel veel. Het is dus geen verrassing dat hij alles opschreef wat hij tijdens zijn reizen zag en hoorde. Dit weerspiegelt zich duidelijk in de methode waarop hij zijn bronnen verzamelde. Het bestond uit de volgende punten:

• Informatie zoeken en verzamelen over de dingen waarvan mensen getuige waren. Hij gebruikte beschrijvingen van aardrijkskundige kenmerken van plaatsen. Bovendien beschreef hij de gebruiken van de mensen die hij bezocht en ook hun meest opvallende bijzonderheden.
• Wanneer hij de informatie niet op een rechtstreekse manier kon verkrijgen, steunde hij op mondelinge getuigenissen van de inwoners van de landen die hij bezocht.
• Hij maakte ook gebruik van geschreven bronnen die epische dichters en logografen.

In zijn werk verklaarde Herodotus ook hoe en waarom hij de informatie verzamelde die hij gebruikte om een gebeurtenis te beschrijven. Hij benadrukte eigenlijk het belang en de moeilijkheid om verschillende bronnen te gebruiken om een historische gebeurtenis te beschrijven.

Hij deed zodat hij ze zo waarheidsgetrouw mogelijk kon maken. Dit gebruik van rechtstreekse mondelinge en geschreven bronnen is wat het werk van Herodotus legendarisch maakte. Het veranderde namelijk de manier waarom mensen over geschiedenis schreven.

De 9 boeken van de Historiën

De Historiën zijn het uitgebreide werk van deze schrijver. Dit werk is opgesplitst in 9 boeken:

• In het eerste boek behandelde hij de mogelijke oorzaken van de Grieks-Perzische oorlogen. Hij richtte zich op het bewind in Lydië ten tijde van koning Croesus. Volgens deze geschiedkundige had Croesus het conflict tussen de Grieken en de Perzen uitgelokt.
• Het tweede boek gaat over Egypte en de grote wonderen van dit land. De auteur beschreef in dit boek de relevante geografische kenmerken en de meest opvallende Egyptische gebruiken. Hij maakte ook een samenvatting van de lange geschiedenis van het land.
• In het derde boek besprak hij de redenen die Cambyses II aanzetten om Egypte aan te vallen met het doel het te veroveren. Bovendien beschreef hij de persoonlijkheid van Cambyses en zijn militaire campagne. Het boek eindigt met zijn dood en de bestijging van de troon door Darius I.
• Boek 4 bestaat uit twee delen. Het eerste deel gaat over Scythië, een streek van Centraal-Azië. Het tweede deel gaat over Libië.
• Vanaf het vijfde tot en met het negende boek concentreerde Herodotus zich op de militaire conflicten tussen de Grieken en de Perzen tijdens de Grieks-Perzische oorlogen. Het vijfde boek bracht verslag uit van de Perzische opmars tegen de Grieken en dan specifiek in Macedonië en Thracië. Het behandelde ook de geschiedenis, de aardrijkskunde en de cultuur van Sparta en Athene.
• Het zesde boek gaat over de verkenningstocht van Darius. Die werd afgesloten met een Griekse overwinning in Marathónas.
• Boek 7 beschrijft een reeks dramatische veldslagen. Een voorbeeld hiervan is de Slag bij Thermopylae.
• Tenslotte beschrijven het achtste en het negende boek de Slag bij Salamis en de Slag bij Plataeae.

De eerste geschiedkundige en antropoloog

Herodotus gebruikte dus bepaalde methodes om informatie te verzamelen. Het resultaat is dat vele hedendaagse historici hem beschouwen als de vader van het academische vakgebied van de geschiedenis.

Dankzij zijn beschrijvingen van sommige gebeurtenissen zijn we ook in het bezit van verslagen over conflicten die een impact hadden op het oude Europa en op Azië.

Deskundigen beschouwen Herodotus bovendien niet alleen als de eerste geschiedkundige. Ze zeggen ook dat hij de eerste antropoloog was. De reden is dat hij participerende observatie gebruikte. En dat is een fundamenteel kenmerk van wat we vandaag kennen als de etnografie.