Een angststoornis bij kinderen en adolescenten

Deze aandoening kan op jonge leeftijd optreden en is voor volwassenen die er niet op voorbereid zijn, moeilijk te behandelen. Volgens psycholoog Diana Martín: "Het angstprobleem dat ons kind kan hebben, staat niet geïsoleerd van de gezinsomgeving."

Geschreven en geverifieerd door de arts Leonardo Biolatto.

Laatste update: 12 maart, 2024

Angst is een natuurlijke reactie van het lichaam. Duizenden jaren lang heeft het de mens in staat gesteld om te overleven. En hoewel we episodes van deze stoornis op alle leeftijden doormaken, presenteert een angststoornis zich tijdens de kindertijd en adolescentie met bijzondere kenmerken.

Diana Martín, bevoegd in psychologie en geregistreerd op Tenerife (T-04171), verduidelijkt in de spotify -podcast Psicología Contigo: “Er zijn symptomen die meer klassiek zijn in de kindertijd en adolescentie, maar angst is in principe altijd adaptief.” Het is een vecht- of vluchtreactie die ons organisme activeert wanneer het interpreteert dat iets een gevaar zou kunnen zijn.

Is angst hetzelfde als een angststoornis?

De begrippen angst, fobie en bezorgdheid zijn niet hetzelfde. Hoewel het vaak voorkomt dat deze verwarring ontstaat in de context van kinderpsychotherapie, is het de moeite waard om op de verschillen te wijzen.

Een angstige toestand is een reactie op een bedreiging. Het is natuurlijk en te verwachten, maar als het wordt overschreden, dan ontstaan er stoornissen.

Hoewel we een zeer negatieve kijk hebben op deze episodes, moeten we begrijpen dat ze noodzakelijk zijn. Zonder deze reactie zou er geen menselijke evolutie zijn. Misschien zouden we als soort vandaag de dag niet eens bestaan, omdat het ons bij veel gelegenheden heeft geholpen om aan gevaren te ontsnappen of om ze met succes het hoofd te bieden.

Aan de andere kant is angst een natuurlijke emotie die, als het aan bepaalde parameters voldoet in overeenstemming met de ontwikkeling van het kind, als normaal wordt beschouwd.

“Een kind dat tot tweejarige leeftijd bang is voor scheiding van de ouders of op zesjarige leeftijd bang is voor denkbeeldige wezens, is te verwachten,” stelt Diana Martín als voorbeeld. Als de angst buitensporig is, betreden we het terrein van de fobieën.

• Volgens sommige statistieken heeft ongeveer 7% van de kinderen en adolescenten tussen 3 en 17 jaar (Engelse link) een angstaandoening.
• Op zijn beurt wordt geschat dat tussen de 3% en 15% van de wereldbevolking (Engelse link) een specifieke fobie heeft.

Waarom komt overmatige angst of een angststoornis bij kinderen voor?

Alle kinderen hebben op verschillende momenten in hun leven last van angst. Het is een fysiologische reactie. Maar waarom manifesteert het zich bij sommige mensen op een extreme manier en genereert het een stoornis?

“De oorsprong van angst is multifactorieel,” zegt Diana Martín. Het is gerelateerd aan biologische, genetische, psychologische en sociale factoren.” Laten we ze elk in detail bekijken:

• Psychologisch: met name ervaringen en hoe we daarmee omgaan in de kindertijd. Dit alles genereert emotionele sporen van trauma’s, zowel van wat we hebben meegemaakt als van wat we niet hebben meegemaakt.
• Biologisch: onevenwichtigheden in de concentraties van neurotransmitters, zoals serotonine of dopamine, kunnen de emotieregulatie beïnvloeden. Ook veranderingen in de responsmodus van het autonome zenuwstelsel, vooral in de activering van het sympathische zenuwstelsel.
• Genetica: er zijn aanwijzingen dat er genen zijn die verband houden met de ontwikkeling van een angststoornis en depressie (Engelse link). Sommige mensen zijn ook overgevoelig voor stress vanwege geërfde temperamentvolle eigenschappen. Genetica is echter niet volledig bepalend en interactie met elementen uit de omgeving is cruciaal.
• Sociaal: de familiale omgeving kan een sterke invloed hebben op de coping van het kind. De opvoedingsstijlen die volwassenen hanteren zijn van groot belang. Overbescherming en vermijdende gehechtheid worden geassocieerd met extreme angst in de kindertijd. Daarentegen zou veilige gehechtheid, met genegenheid en grenzen, beschermend zijn. Het ondersteunende sociale netwerk, inclusief vrienden, moet hier ook worden genoemd.

Soorten angst bij kinderen

Deze stoornis kan zich op verschillende manieren manifesteren tijdens de kindertijd. De symptomen van angst bij kinderen variëren en soms is er sprake van een verbale of non-verbale uiting. Hieronder volgen de meest voorkomende presentaties:

• Paniekstoornis: dit is de acute vorm van angst. De symptomen treden plotseling op met lichamelijke verschijnselen zoals hartkloppingen en kortademigheid.
• Sociale angststoornis: dit is de angst voor sociale situaties met andere mensen. Dit zijn meestal kinderen die niet naar school willen of die liever niet met leeftijdsgenoten omgaan uit angst voor het oordeel dat ze van hen zullen krijgen.
• Gegeneraliseerde angststoornis (GAD): dit is een extreme en ernstige vorm. Kinderen hebben meerdere symptomen zoals nachtmerries, vaak huilen, prikkelbaarheid, concentratieproblemen en een slechte eetlust.
• Separatieangststoornis: dit is een noodzakelijke angst voor de ontwikkeling van de baby. Het manifesteert zich meestal rond de leeftijd van 8 maanden, wanneer het kind bang is voor vreemden en wanhoop vertoont wanneer het alleen gelaten wordt of zijn ouders uit het oog verliest. Als dit gedrag aanhoudt na de peuterleeftijd, moet het worden aangepakt.

Waarom verschijnen episodes van angst in de adolescentie?

Adolescenten kunnen moeite hebben met het beheersen van emoties uit hun kindertijd. De adolescentie is een tijd van emotionele labiliteit, waardoor het risico op psychische stoornissen groter (Engelse link) is.

Volgens psycholoog Martín komen veel jongeren naar haar kantoor als ze het over een achtbaan hebben. Ze begrijpen niet wat hen overkomt en zijn de eersten die er wanhopig van worden.

Factoren die angst bij adolescenten beïnvloeden

Hormonen spelen een belangrijke rol bij angstig gedrag. Cortisol, het molecuul dat geassocieerd wordt met stress, is verhoogd in de adolescentieperiode. Wanneer er een overmaat aan cortisol is, worden de emotionele verwerking en de besluitvaardigheid beïnvloed.

Een andere factor is het gezin. Het eerste ondersteunende netwerk dat aanwezig zou moeten zijn, kan falen. Een gezin dat van jongs af aan ruimte heeft geboden voor dialoog en een solide basis van verbondenheid, geeft de adolescent de kans om beter met zijn of haar problemen om te gaan. Het ontbreken van deze fundamenten bevordert juist angstig gedrag.

In het tijdperk waarin we leven, speelt digitale connectiviteit ook een rol bij angststoornissen. Jongeren zien onrealistische beelden van rolmodellen op sociale media en willen op hen lijken, waarbij ze zichzelf blootstellen aan oordelen en externe goedkeuring zoeken door middel van likes of opmerkingen. “Naar mijn smaak zouden adolescenten geen sociale netwerken moeten hebben,” zegt Martín.

Hoe wordt een angststoornis gediagnosticeerd bij kinderen en adolescenten?

De diagnose van een angststoornis, zowel bij kinderen als bij adolescenten, vereist de beoordeling van professionals in de geestelijke gezondheidszorg. Eerst wordt een interview afgenomen om informatie te verkrijgen over de symptomen en de duur ervan.

Vervolgens wordt geprobeerd om de diagnose te bevestigen met een aantal gestandaardiseerde vragenlijsten of speciaal ontworpen beoordelingsschalen, zoals de volgende:

• General anxiety disorder-7 (GAD-7): ontworpen voor volwassenen, maar ook geschikt voor adolescenten.
• Preschool anxiety scale (PAS): is alleen ontworpen om angst bij kleuters te beoordelen.
• Searching for Child Anxiety Related Emotional Disturbances (SCARED): is een schaal die symptomen op verschillende gebieden beoordeelt.
• Spence Child Anxiety Scale (SCAS): omvat verschillende soorten angst, zoals verlatingsangst, sociale fobie, gegeneraliseerde angst en andere specifieke stoornissen.

De schalen worden gebruikt als integraal onderdeel van de diagnose, maar vormen niet de volledige beoordeling. De resultaten moeten worden geïnterpreteerd in de context van de individuele patiënt.

Wat zijn de behandelingsmogelijkheden?

Cognitieve gedragstherapie en het gebruik van selectieve serotonineheropnameremmers zijn effectief gebleken voor de behandeling van angststoornissen bij kinderen, volgens de American Academy of Child and Adolescent Psychiatry’s Clinical Practice Guideline (Engelse link).

Cognitieve gedragstherapie omvat geleidelijke blootstelling aan gevreesde situaties, cognitieve herstructurering en het aanleren van copingvaardigheden. Bij jongere kinderen is speltherapie een goed alternatief.

Wat betreft medicatie zijn de meest voorgeschreven medicijnen fluoxetine en sertraline. Bijna altijd met inachtneming van de minimumindicatieleeftijd van 6 jaar.

Raadpleging van een psycholoog is essentieel als een angststoornis bij een kind worden vermoed. Het eerste wat de psycholoog zal doen, is de diagnose bevestigen en bepalen of er al dan niet sprake is van een proces dat ondersteuning nodig heeft.

Om dit te kunnen doen, “moeten we begrijpen dat het angstprobleem dat een kind kan hebben, niet geïsoleerd is van de gezinsomgeving,” zegt Diana Martín. De manier waarop het gezin zichzelf emotioneel reguleert, heeft veel te maken met angst in de kindertijd.

Emotionele regulatie krijgen we als kind via referentiefiguren. Kinderen reguleren zichzelf via hun ouders. Dus bij strategieën om angst bij onze kinderen te verminderen, zijn wij de belangrijkste betrokkenen.

Daarom is het idee dat volwassenen het kind naar therapie brengen, het een uur per week achterlaten en het dan weer ophalen, niet logisch. Het gebrek aan betrokkenheid van de gezinsomgeving belemmert systemisch therapeutisch werk.

Strategieën om angst bij adolescenten te begeleiden

Communicatie is de pijler van begeleiding. Als de adolescent zich in de gezinsomgeving niet zelfverzekerd genoeg voelt om zich open te stellen en te praten over wat er met hem of haar gebeurt, zal het moeilijk zijn om hem of haar steun te geven, omdat de hermetische aard van zijn of haar leeftijd tegen hem of haar zal werken.

Deze assertieve communicatie houdt in dat we hem of haar bewust maken van de zorgen van de volwassenen, zelfs als hij of zij niet de verwachte reactie krijgt. We kunnen hen vertellen dat we bezorgd zijn en dat we bereid zijn om met hen te praten wanneer zij dat willen.

Een optie om hen voor te stellen is therapeutisch schrijven. Dat wil zeggen, schrijven om te kanaliseren wat er met hen gebeurt. Natuurlijk moet dit worden aangepast aan de digitale wereld van adolescenten, met bijvoorbeeld de mogelijkheid om aantekeningen te maken op hun mobiele telefoon.

Angst is multifactorieel en de omgeving is de sleutel tot hulp

Een angststoornis kan niet worden toegeschreven aan één enkele oorzaak, en al helemaal niet bij kinderen en adolescenten.

Is het mogelijk om het probleem te voorkomen? Met een open, assertieve en veilige hechtingsgerichte gezinscommunicatie is het in ieder geval haalbaar om het risico te verkleinen dat onze kinderen extreme angst ervaren.

Overweeg altijd om hulp te zoeken bij een professional in de geestelijke gezondheidszorg. Via verschillende benaderingen biedt een psycholoog stressmanagementtechnieken, ontspanning, ademhaling en mindfulness.

Ze werken ook samen met het kind of de jongere om specifieke situaties die angst oproepen aan te pakken en helpen hen om negatieve gedachtepatronen en cognitieve vervormingen te veranderen.