De neurobiologie van alcoholisme

Hoe beïnvloedt alcohol de hersenen? Dat is een vraag die de neurobiologie probeert te beantwoorden. Ontdek in dit artikel wat deskundigen tot dusver weten.
De neurobiologie van alcoholisme
Andrés Navarro Romance

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andrés Navarro Romance.

Laatste update: 27 december, 2022

Om het menselijke gedrag te verklaren bestaan er neuro-anatomische en neurofunctionele structuren. Op dezelfde manier hebben we ook de neurobiologie van alcoholisme. In dit artikel zullen we uitleggen wat er in de hersenen gebeurt van iemand met een alcoholverslaving.

Alcohol is de legale drug die het meest wijdverspreid gebruikt wordt. Het is ook een grote sociale en economische belasting op de maatschappij. Bovendien is alcohol in staat om lichamelijke en psychologische afhankelijkheid te laten ontstaan.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie treft alcoholisme 140 miljoen mensen ter wereld. Het is de vijfde meestvoorkomende oorzaak van vroegtijdig overlijden.

Met alcoholgebruik zijn eveneens vele ziekten en aandoeningen verbonden. Dat gaat van tuberculose tot HIV en infecties. Wat gebeurt er dus in de hersenen na de opname van alcohol? De vraag is vooral wanneer er sprake is van een probleem van afhankelijkheid. Dat is waar de neurobiologie van alcoholisme zijn intrede doet.

De neurobiologie van alcoholisme uitgelegd

De oorzaak en de ontwikkeling van alcoholisme houden een ingewikkelde interactie in tussen biologische, psychologische, sociale en omgevingsfactoren.

De meest betrouwbare elementen die voorspellen of iemand afhankelijk zal worden, zijn genetische of erfelijke factoren. De aangeboren eigenschap van een persoon om aan alcoholisme te lijden geldt namelijk in 60% van de gevallen.

Omschrijving van de neurobiologie van alcoholisme

Vanuit een biochemisch standpunt is er een verband tussen het risico op alcoholafhankelijkheid en variaties in de genen. Het betreft die genen die eiwitten coderen die samengesteld zijn uit specifiek twee enzymen: alcoholdehydrogenase  en aldehydedehydrogenase.

Naast de mogelijke erfelijke oorsprong vermoeden wetenschappers echter ook andere mogelijke oorzaken. Dat kan bijvoorbeeld een daling zijn in het peil van het MAO-A-enzym (mono-amino-oxidase type A). Sommige personen ervaren dit nadat ze traumatische gebeurtenissen doorgemaakt hebben.

Men heeft een verband ontdekt tussen lage niveaus in MAO-A en een stijging in antisociaal gedraag. Op zijn beurt is dit gedrag eveneens een risicofactor voor alcoholisme.

Uiteraard zijn er ook nog andere mogelijke verklaringen omtrent de oorzaak van normalere vormen van gedragsgebonden alcoholisme. Die hebben dan te maken met leerervaringen en persoonlijkheidskenmerken.

De effecten zijn hetzelfde maar op een ander niveau dan op het neurobiologische niveau. Tegelijkertijd is er toch een rechtstreeks verband.

Hormonen en neurotransmitters in de neurobiologie van alcoholisme

Wetenschappers hebben aangetoond dat alcohol in het zenuwstelsel rechtstreeks of onrechtstreeks in wisselwerking kan treden met een ruime hoeveelheid neurotransmitters.

Die interactie treedt op als gevolg van de vetoplossende aard van alcohol. Deze eigenschap zorgt er namelijk voor dat de alcohol de bloed-hersenbarrière oversteekt en op die manier de hersenen bereikt.

Dit zijn de neurotransmitters en hormonen die gevoelig zijn voor de interactie met ethylalcohol:

  • GABA
  • Glutamaat
  • Endogene opioïden
  • Dopamine
  • Adrenaline en noradrenaline
  • Acetylcholine
  • Serotonine
  • Cannabinoïden
  • Corticotroprin-releasing factor (CLF)
  • Neuropeptide Y
De effecten van alcohol op de hersenen

Afhankelijkheid van alcohol is een tekort in het fysiologische regelvermogen van onze endogene motivatie- en beloningssystemen. Meerdere hersenstructuren zijn verantwoordelijk voor deze systemen die het menselijk gedrag beïnvloeden.

We hebben het hier over systemen zoals het limbisch systeem, de amygdala, de hippocampus, de caudate kern, de nucleus accumbens en de frontale kwab. Er kan dus een verband zijn tussen een stoornis in deze systemen en afhankelijkheid van alcohol, een alcoholroes of ontwenningssymptomen.

De effecten van alcoholisme

Alcoholgebruik veroorzaakt een ontremmend effect en een onderdrukkend effect op het centrale zenuwstelsel. Het eerste effect wordt gekenmerkt door een blokkering en een verandering in de hersenstructuur. Bovendien treden er ook processen op die te maken hebben met onder andere denken, nadenken, of ethische waarden.

Op deze manier raken enkele heel relevante cognitieve functie min of meer voor altijd aangetast. Hiertoe behoren de uitvoerende functies (cognitieve processen die met het gedrag verbonden zijn) van de frontale kwabben, geheugenproblemen, beperking van het visueel-ruimtelijk vermogen en problemen met de motorische controle en de oogmotoriek.

Hoe de uitvoerende functies betrokken zijn bij alcoholgebruik, komt meestal tot uiting in de vorm van impulsiviteit, versufte emoties, zwak beoordelingsvermogen, gebrek aan concentratie, ontremming en een verlies van motivatie

Het ontremmende effect

Het ontremmende effect van alcohol zorgt ervoor dat de persoon zich op een manier gedraagt waarop hij zich niet zou gedragen als hij nuchter was. Alcohol kan daarnaast ook een tijdelijk gevoel van vrijheid, empathie en versterkte emoties geven.

Normaal gezien is het aanzienlijke en langdurige gebruik van alcohol vereist om ervoor te zorgen dat de hersenen een afhankelijkheid ontwikkelen.

In het algemeen kan men alcoholafhankelijkheid verklaren vanuit de positieve bekrachtigende effecten die alcoholgebruik in de hersenen veroorzaakt. De inname van deze stof activeert het beloningssysteem van de hersenen. Het laat met name aangename gewaarwordingen ontstaan die ertoe leiden dat de hersenen meer willen gebruiken.

Voor mensen die aan alcoholisme lijden bestaan er echter veel hulp- en ondersteuningsmiddelen. De beste eerste stap is een arts raadplegen om het proces van ontgifting van alcohol te starten.

Zoals je kunt zien, verklaart de neurobiologie het hoe en wanneer van het gedrag dat achter alcoholmisbruik ligt. Het “waarom” is veel moeilijker te verklaren. We moeten echter de hoop blijven houden dat de vele bestaande manieren van aanpak een geweldige hulp kunnen zijn voor de mensen die aan deze vreselijke verslaving lijden.


Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.


  • Herrero Carcedo, C. (2018). Alcoholismo y epigenética. Publicación independiente.
  • Rey-Buitrago, M. (2915). Genética molecular del alcoholismo. Revista de la Facultad de Medicina de la Universidad Nacional de Colombia, 63, 483-94.

Deze tekst wordt alleen voor informatieve doeleinden aangeboden en vervangt niet het consult bij een professional. Bij twijfel, raadpleeg uw specialist.