De hersenen van een verslaafde: de anatomie van dwang en behoefte
Mensen zeggen vaak dat drie tot vijf krachten spelen in de hersenen van een verslaafde. Er is de persoon die geen wilskracht heeft en zich alleen maar goed wil voelen. Dit laat de verslaving ontstaan of voortduren.
Een andere persoon anticipeert op wat de verslaving op korte en lange termijn zal creëren: angst, depressie en ontwenningssymptomen. Hun andere “zelf” zijn eenzaamheid en angstgevoelens.
De aanwezigheid van al deze stemmen heeft helemaal niets te maken met het klassieke profiel van iemand met meervoudige persoonlijkheden. We weten namelijk wat verslavingen betekenen op dit vlak. Ze versplinteren onze identiteit, gedachten en wilskracht volledig.
Een verslaving is als een dief die geduldig in een hoek wacht om de eigendom van iemand binnen te vallen en elk punt en deel van onze hersenen, onze geest en onze waardigheid te ontwrichten.
“Ik was ervan overtuigd dat ik om een of andere mysterieuze reden onkwetsbaar was en niet verslaafd kon raken. Maar verslaving onderhandelt niet en beetje bij beetje verspreidde het zich als een mist binnenin me.”
-Eric Clapton-
Technieken die leiden tot herstel
Soms slagen zelfs de meest verfijnde technieken in cognitieve gedragstherapie er niet in om die dief te laten omkeren en opgeven. Een andere strategie om de hersenen van een verslaafde te heroriënteren is het gebruik van een medische en farmacologische aanpak.
We mogen ons echter niet laten verwarren. De medicaties die men gebruikt om ontwenningssymptomen en vele verwante bijwerkingen te verlichten, kunnen op zich verslavend worden.
De neurale wegen die de verslaving creëren, en ook bepaalde gedachten en gedragingen reageren niet altijd op de eerste behandelingen. De weg naar herstel kan een lang en duur proces zijn dat een multidimensionele benadering vereist.
Dit betekent dat vele mensen met chemische of gedragsmatige verslavingen zich in echt doodlopende steegjes bevinden. Elke persoon moet een strategie vinden die bij hem, zijn behoeften en kenmerken werkt.
De hersenen van een verslaafde: de dwang van de emotionele leegte
Wanneer we het over verslaving hebben, dan gebeurt het vaak dat we ons onmiddellijk iemand voor de geest halen die opiaten, hallucinogenen of designerdrugs zoals amfetaminen gebruikt. We vergeten dan dat verslaving veel gezichten, vormen en gedragingen heeft.
Er zijn mensen die verslaafd zijn aan shoppen en mensen die zich niet kunnen losmaken van hun mobiele telefoon. Sommige mensen zijn verslaafd aan seks, sport, games en bepaalde voedingsmiddelen.
Een verslaafde is niet alleen een alcoholverslaafde of iemand die harddrugs gebruikt. In wezen is het kenmerk van verslaving een lichamelijke afhankelijkheid aan een stof of aan een bepaald gedrag.
Het eindresultaat is echter altijd hetzelfde: een onvermogen om op een normale manier in de maatschappij te functioneren. Verslaafden lijden vaak ook veel.
Wat hebben alle verslavingsprocessen gemeenschappelijk?
Alle verslavingen hebben iets gemeenschappelijks. Vorig jaar werd de 4e Internationale Conferentie over Gedragsmatige Verslavingen gehouden in Boedapest. De Journal of Behavioral Addictions had de conferentie gepromoot. Op die bijeenkomst zijn deskundigen tot het besluit gekomen dat dwang de gemeenschappelijke noemer is in alle gevallen van verslaving.
Naomi Fineberg, een psychiater en specialist in de neurofarmacologie bij de NHS Foundation Trust (HPFT) werkt in Hertfordshire in Engeland. Ze verklaarde dat mensen met een verslaving een obsessieve-compulsieve stoornis hebben. Bovendien is hun cognitieve flexibiliteit laag en zijn hun persoonlijke doelen beperkt of onbestaand.
De hersenen van een verslaafde vertonen altijd bepaalde wijzigingen in de ventrale gebieden van de prefrontale cortex. Dit hersengebied is verbonden met emotionele betekenis en het vermogen tot controle.
Vele neurologen en specialisten in verslaving komen dus tot de volgende conclusie: de mensen die afhankelijk zijn van een stof of een gedrag, vervangen hun verslavingen met een emotionele behoefte.
In hun zoektocht om deze leegte te vullen glijden ze af naar dwangmatige gedragingen. De hersenen kunnen deze gedragingen onmogelijk onder controle houden.
Het neurologische mechanisme van verslaving
De hersenen van een verslaafde werken op een andere manier. Hun enige doel, hun grootste prioriteit en behoefte is dat welzijn te vinden die ze verkrijgen door dat middel te gebruiken of dat gedrag uit te voeren. Dit gedrag of deze stof zorgt voor een tijdelijk en beperkt genot.
Beetje bij beetje vervangt deze externe “stimulerende factor” de natuurlijke beloningen van het organisme zelf. De hersenen hebben ook steeds meer nodig.
- In elk verslavingsproces is dopamine de sleutel. Hoe komt dit? Dopamine laat het verlangen ontstaan. Het zorgt ervoor dat de rest van de hersengebieden ook gericht zijn op diezelfde behoefte. Het corpus striatum bijvoorbeeld is het eerste gebied dat op gang komt. Het ‘werft’ structuren zoals de middenhersenen en de orbitofrontale cortex ‘aan’. De volledige hersenen begrijpen dan dat deze stof of dat gedrag een prioriteit is. Ze beginnen zich op dat ene doel te concentreren.
- In het algemeen veroorzaken alle drugs ernstige wijzigingen in de activiteit van het mesolymbische dopaminerge systeem. Als het gebruik chronisch wordt, dan zullen neuro-adaptieve en neuro-plastische veranderingen optreden. Dit zal doorgaan tot de structuur van dit systeem volledig veranderd is.
- De prefrontale cortex is één van de meest aangetaste hersengebieden. Hier treden drastische veranderingen op. Onze emoties en hoe we ze regelen, raken ook gewijzigd, net als onze cognitieve processen. We krijgen het dan moeilijk om onze aandacht te richten, helder te redenen, ons eigen gedrag onder controle te houden en beslissingen te nemen.
We moeten echter ook nog een ander aspect bespreken. Wanneer we het over het gebruik van alcohol en drugs hebben, dan zijn de veranderingen die in de hersenen optreden enorm.
Ze kunnen zelfs verwoestend zijn. In de prefrontale cortex, de amygdala en het corpus striatum treden veranderingen op die in veel gevallen onomkeerbaar zijn.
Is verslaving een chronische ziekte?
We hebben er al op gewezen dat de verslaafde hersenen soms chronische veranderingen kunnen vertonen. Vergiftiging door bepaalde stoffen beschadigt het kortetermijngeheugen en het vermogen om nieuwe informatie op te slaan.
Alcohol heeft bijvoorbeeld ook een ernstige invloed op de kleine hersenen. Dit kan dan effecten hebben op onder andere de motorische coördinatie.
- Deskundigen van het National Institute on Drug Abuse hebben duidelijk gesteld dat een verslaving eigenlijk een terugkerende en chronische hersenaandoening is. Toch zijn er al vele neurologen die deze bewering betwisten.
- De basis voor zo’n aanname is een begrip dat we allemaal kennen en waarover we al meer dan eens gehoord hebben: cerebrale neurale plasticiteit.
- De hersenen zijn niet zoals het hart, de maag of de alvleesklier. De hersenen hebben immers een bijzondere deugd. Ze zijn ontworpen om te veranderen, nieuwe neurale verbindingen aan te maken, te leren en nieuwe weefsels en zenuwcellen te vormen. Als onze hersenen gedurende ons leven niet zouden veranderen, dan zouden we ons in een coma bevinden. We evolueren, veranderen en leren allemaal nieuwe vaardigheden.
De gevolgen
Wat betekent dit en wat heeft het te maken met de hersenen van een verslaafde? Eigenlijk betekent het dat er hoop is. Dit kunnen we vergelijken met de vele patiënten met hersenbeschadiging die in staat zijn om bepaalde aspecten van hun leven te verbeteren. Hetzelfde kan dus gebeuren bij mensen die aan een verslaving lijden.
In wezen omvat deze aanpak het creëren van nieuwe synaptische patronen die steunen op nieuwe gedragingen en gedachten. Dit is een deur naar verandering en een aanpak die veel klinieken en rehabilitatiecentra gebruiken en waarbij ze een goede mate van succes halen.
De wetenschap en de kennis over de menselijke hersenen evolueren voortdurend. Hopelijk zal dit het makkelijker maken om die mensen met een verslaving te helpen die het echt nodig hebben.