Zijn mensen rationele dieren?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Alejandro Sanfeliciano.

Laatste update: 27 december, 2022

De meesten van ons hebben wel eens iemand horen zeggen dat mensen rationele dieren zijn. Maar is dat echt waar? Onderzoek naar onze dagelijkse gedachten en gedragingen zal je laten zien dat deze gedachte misschien wel onjuist is, vooral als je het als een absolute waarheid neemt. Er zijn ook veel mensen die de menselijke intelligentie zien als iets dat ons onderscheidt van dieren.

We gaan deze reflectie opsplitsen in twee delen, zodat het gemakkelijker te begrijpen is. In het eerste deel proberen we licht te werpen op wat het betekent om een ​​dier te zijn. En in het tweede deel zullen we praten over onze rationaliteit en hoe we die gebruiken.

Mensen zijn slechts dieren

Volgens biologische studies behoren menselijke wezens tot het dierenrijk. Dat komt omdat we voldoen aan de basiskenmerken en -functies van een dier (voor meer informatie klink op deze link). Maar je kunt natuurlijk ook zeggen dat we als mensen veel meer intelligentie en rede hebben. En we zouden dit specifieke detail kunnen gebruiken om ons te onderscheiden van dieren.

Intelligentie is echter gewoon weer een manier om ons aan te passen aan onze omgeving. Het is noodzakelijk voor het voortbestaan ​​van onze soort. Net zoals katten en honden overleven omdat ze klauwen en tanden hebben, hebben wij mensen intelligentie als gewoon maar weer een ander hulpmiddel om ons te helpen overleven. Als we deze cognitieve capaciteit en flexibiliteit niet hadden, zouden we waarschijnlijk al uitgestorven zijn (we zijn tenslotte niet de meest behendige of de grootste soort op aarde).

Er zijn ook experts die zeggen dat de mens als soort zich het beste heeft weten aan te passen aan zijn omgeving. Maar als het gaat om aanpassing en natuurlijke selectie, zijn de woorden ‘meer’ en ‘minder’ eigenlijk zinloos. Een soort die zich goed heeft aangepast is tenslotte een soort die geen gevaar loopt om uit te sterven. Dat betekent dat alle, of bijna alle soorten die op dit moment niet zijn uitgestorven, zich goed hebben aangepast.

Anderen stellen weer dat het onze flexibiliteit is die ons onderscheidt van dieren. We zijn tenslotte in staat om onder allerlei omstandigheden in heel verschillende delen van de wereld te leven. Maar ook daarin zijn wij niet de enigen. Er bestaan heel veel bacteriën die hier veel beter in zijn dan wij. Wanneer je het op deze manier bekijkt, zijn we gewoon maar weer een andere diersoort, met onze eigen specifieke kenmerken, maar niet beter of slechter dan elk ander levend wezen.

Rationele dieren

Een tweede ding om over na te denken, als we teruggaan naar de titel van het artikel, is weer een andere vraag: wat bedoelen we met rationeel als we het hebben over ‘rationele dieren?’ Welnu, normaal gesproken zien we rationaliteit als het vermogen om problemen of gebeurtenissen op een objectieve manier te evalueren en er logisch op te reageren. Maar je kunt het ook zien als het antoniem van woorden als emotioneel of instinctief.

Het scheiden van emotioneel en rationeel is niet logisch. En dat komt omdat ons gedrag altijd wordt beïnvloed door beide delen. Meestal is het onmogelijk om een van deze twee invloeden van de ander te scheiden.

Het is waar dat onze emotionele kant soms een grotere rol speelt en dat we andere keren juist rationeler zijn. Maar je kunt de twee dingen nog steeds niet zien als twee onafhankelijke manieren om je te gedragen. Ze hebben allebei een constante invloed op elkaar.

Maar laten we de emotie even opzij zetten. Laten we het in plaats daarvan hebben over de vraag of onze neocortex volledig ‘rationeel’ is. De psychologie van het denken maakte een vergelijking tussen menselijke logica en term-logica (of logica van de termen). De tweede soort logica is de zuiverste en meest wiskundige soort. Het duurde niet lang voordat onderzoekers zich realiseerden dat deze twee manieren van denken niet op één lijn liggen.

Hoe redeneren mensen?

Als wij mensen dus geen logica gebruiken als we denken, hoe redeneren we dan precies? Om hierop een antwoord te vinden, moet je je bedenken dat mensen slechts een bepaalde hoeveelheid cognitieve hulpbronnen hebben en dat we vaak snel moeten handelen.

Als we ‘puur logisch’ zouden kunnen zijn, zouden we veel middelen gebruiken om beslissingen te nemen en zouden we op een complexere manier kunnen reageren. Maar dat is niet echt hoe het is, toch?

We redeneren met behulp van mentale snelkoppelingen, onbewuste vuistregels, die in de psychologie bekend staan ​​als heuristieken. Deze manier van redeneren maakt gebruik van waarschijnlijkheid en baseert zich op ervaringen, of deze nu direct of indirect zijn.

Op een adaptief niveau is het effectiever om te redeneren op basis van waarschijnlijkheden, wat betekent dat je een gecontroleerd risico loopt dat je ongelijk hebt, dan dat je geen risico loopt en een eeuw doet over elke beslissing die je neemt.

Zijn mensen rationele dieren?

Nu we enkele feiten over menselijke gedachten en gedrag op een rijtje hebben gezet, zijn er een paar dingen om over na te denken. Wees heel voorzichtig met de uitspraak ‘menselijke wezens zijn rationele dieren.’ Rationeel of niet, we moeten niet denken dat het ons beter of slechter maakt in aanpassing dan andere levende wezens.

Bovendien tonen eigenlijk alle onderzoeken aan dat we nooit volledig rationeel zijn. Sterker nog, het grootste deel van onze belangrijke beslissingen maken we niet rationeel. In plaats daarvan handelen we op basis van wat onze intuïtie of ons hart (primitief instinct) ons ingeeft.

Eén ding dat we onszelf kunnen noemen, zoals de sociale psychologie het uitdrukt, is ‘cognitief gehandicapt.’ Er is een reden voor dat label: onze hersenen zijn geprogrammeerd om zo weinig mogelijk van onze hulpmiddelen te gebruiken. Ze zullen dan misschien meer moeite doen als het een groter probleem betreft, maar over het algemeen zullen ze altijd proberen om energie te besparen.