Antonio Damasio, de neuroloog van de emoties

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Men noemt Antonio Damasio de ‘hersentovenaar’. Ze zeggen altijd dat we dankzij hem de geestelijke processen nu op een nieuwe manier begrijpen.

Damasio is professor in de neurowetenschappen, de neurologie en de psychologie aan de Universiteit van Zuid-Californië. In 2005 won hij ook de Prince of Asturias-prijs.

Misschien ken je zijn naam al. Misschien kijk je al jaren naar hem op of ben je per toeval op één van zijn boeken gestuit.

Eén van zijn meest bekende boeken is Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain. Dit boek op zich is al een enorme uitdaging voor de ideeën die we hebben omtrent dit fascinerende orgaan in ons lichaam.

Voor Antonio Damasio zijn onze hersenen allesbehalve een mysterie. Eigenlijk zijn ze een goed omschreven entiteit die hij erg helder ontrafelt. Het is duidelijk dat hij een verbazingwekkende wetenschapper is en een geweldige opvoeder.

Eigenlijk zijn er zelfs mensen die zeggen dat Damasio niet alleen een neurowetenschapper is. Voor hen is hij ook een neurofilosoof. In zijn boek toont hij ons dat de hersenen een entiteit zijn die meer bevat dan onze individualiteit en onze emotionele, ethische en morele werelden.

Want onze hersenen bevatten de samenleving zelf en onze essentie als mensheid. In veel van zijn werken zegt hij steeds hetzelfde: “Alleen wanneer we de functie van de hersenen nog dieper begrijpen, zullen we het bereiken… zullen we gelukkiger zijn.”

Antonio Damasio, een ander type neurowetenschapper

Er bestaan veel verschillende soorten neurowetenschappers. Maar tot nog niet zo lang geleden waren er te veel wetenschappers van het mechanische reducionistische type. Sommigen zeiden bijvoorbeeld dat onze gedachten, bedenkingen en beslissingen tijdens de dag het resultaat waren van een eenvoudige verbinding van specifieke neuronen in een bepaald deel van de hersenen.

Dus waar past dit in ons bewustzijn? Bestaat er een specifieke zone die in staat is om alles te orkestreren? Hoe zit het met emoties en gevoelens? Waar worden die geproduceerd?

In een niet zo ver verleden lachten vele van die wetenschappers ironisch met dit soort ideeën en vragen.

Maar tegenwoordig hebben we inspirerende mensen als Antonio Damasio. Zij schuiven de reductionistische benadering aan de kant. Want ze staan open voor nieuwe benaderingen en helpen ons het belang te begrijpen van begrippen als bewustzijn en emoties.

We beginnen bij het concept bewustzijn. Het bewustzijn is geen specifiek deel van de hersenen. Bewustzijn is een proces en een entiteit die bij elk afzonderlijk wezen aanwezig is.

Volgens Damasio zelf bezitten zelfs ééncellige organismen zoals bacteriën of amoeben eigenlijk een kleine hoeveelheid bewustzijn. Ze werken om hun heelheid te behouden zodat ze kunnen overleven.

Dit is de reden dat elk organisme, elk levend wezen een bepaalde graad van bewustzijn heeft. En hiermee passen ze zich aan hun omgeving aan en ontwikkelen ze zich.

Wij hebben echter een enorme evolutiesprong gemaakt. Want ons bewustzijn omvat dimensies als geheugen, verbeelding, creativiteit en logisch redeneren.

Antonio Damasio: emoties en gevoelens

Wanneer we over Antonio Damasio praten, moeten we het ook over Hanna Damasio hebben. Zij is zijn vrouw en ook neuroloog. Schouder aan schouder werken ze als onderzoekers. Ze werken samen naar hun doel toe. Want zij willen hun ontdekkingen bij het grotere publiek brengen.

Dankzij hun onderzoek met vele patiënten heeft het Damasio-koppel een grote hoeveelheid gegevens verzameld. Op basis van die gegevens hebben ze enkele belangrijke hypothesen geformuleerd.

Eén hypothese is dat emoties eigenlijk een groep chemische en neuronale reacties zijn die een specifiek patroon volgen. Antonio Damasio heeft dit omschreven als een “somatisch merkteken”.

Met deze naam verwees hij naar hoe we allemaal een emotioneel ontwerp hebben dat ons doet reageren. Het beïnvloedt bepaalde gedragingen, of hoe we bepaalde beslissingen nemen en andere niet. Bovendien treden volgens deze neurowetenschapper emoties vóór gevoelens op.

Een voorbeeld van emoties versus gevoelens

We geven je een voorbeeld. Stel dat we op straat lopen en plots iemand horen schreeuwen. Wat we onmiddellijk voelen, is een lichamelijke reactie. Ons hart gaat sneller kloppen, we raken verlamd, onze pupillen verwijden, en we hebben direct een gevoel van onrust, angst…

Voor Damasio behoren emoties tot het lichaam. Ze veroorzaken een reeks specifieke chemische en biologische veranderingen. Na de emoties komen de gevoelens. Die hebben een veel diepere relatie met onze gedachten.

Antonio Damasio gelooft dat het erg belangrijk is dat we emoties en gevoelens leren zien als verschillende dingen. Daarna moeten we inzien dat emoties eerst optreden.

Laten we eens aan een voorbeeld over stress denken. Wat gebeurt er bij stress: de negatieve emoties nemen over, ze veroorzaken ongemak of ziekte en wat die geestelijke toestanden ons aandoen. We beginnen meer pessimistische, minder flexibele gedachten te hebben. We zien geen manieren meer om uit onze dagelijkse problemen te raken…

Daarom is het nodig dat we één doelstelling vooropstellen: vooral positieve emoties ontwikkelen. Maar dat betekent ook dat we voor ons lichaam moeten zorgen. We moeten zorgen voor onze veiligheid, zowel lichamelijk als geestelijk, en ook vrede hebben.

Het is iets wat we allemaal kunnen ervaren. Sommige mensen doen het door meditatie of ontspanningsoefeningen te beoefenen. Een rustig lichaam betekent een ontspannen geest, een gecentreerde geest die beter denkt en betere beslissingen neemt.

Bibliografie

Damasio, Antonio (2003): Looking for Spinoza. Joy, Sorrow, and the Feeling Brain. Random House, New York

Damasio, Antonio (2010) Self Comes to Mind: Constructing the Conscious Brain. Vintage, New York