Wie (steeds) meer van hetzelfde doet, hoeft geen andere resultaten te verwachten

De specifieke strategie die je nu weer op dit, dan weer op dat probleem toepast, heeft je waarschijnlijk in het verleden reeds meer dan eens uit de brand geholpen. Op het moment dat je je reddeloos verloren waande, zonder poot om op te staan, verscheen dit idee, deze oplossing uit het niets – en bleek bovendien zeer succesvol. Daarom bleef je – telkens opnieuw – je toevlucht nemen tot deze ‘bewezen formule’. Maar die winnende reeks geeft geen garantie richting de toekomst, want vandaag – of anders wellicht volgende keer – zit je plots muurvast, omdat je oude, vertrouwde tactiek geen uitkomst biedt, niet langer werkt zoals voorheen.

Natuurlijk kunnen allerlei verschillende soorten perikelen effectief afgehandeld worden met een universeel plan van aanpak, dat wil zeggen: door het herhalen en aanhouden van een koers die je eerder al in veilige haven heeft gebracht. Vaak is het terugvallen op zulke geslaagde geestelijke gewoontes een slimme manier om adequaat te reageren op kersverse uitdagingen.

Waar het om gaat is dat het geen gedachteloze gewoonte wordt, en we niet naïef verwachten dat deze tot op heden piekfijne procedure permanent zal blijven werken. Wanneer we waarnemen dat onze reflexmatige reactie tekortschiet, dienen we dat eerlijk te erkennen, en ons onbevangen open te stellen voor het onbekende. Daarom reik ik in dit artikel een alternatieve benadering aan om onze dilemma’s te bedwingen. Het is vervolgens aan jou of je de voorgestelde zienswijze een kans geeft, of keer op keer dezelfde oude koeien uit de sloot haalt.

Jij bent beter uitgerust dan wie dan ook om je eigen problemen op te lossen

Er bestaat geen grotere expert – noch in theorie, noch in de praktijk –  dan de persoon wiens problemen tegelijk onderwerp én lijdend voorwerp zijn. Lees je dit met gefronste wenkbrauwen, of lijkt het je toch tamelijk logisch en aannemelijk? Dat komt namelijk omdat je zulke complicaties zelf vanaf het allereerste begin hebt meegemaakt, en er per definitie het dichtste bij, en op staat. Wie heeft niet ooit een onwenselijke situatie onbewust – of per ongeluk – verlengd, terwijl hij juist die vermaledijde status quo, zijn ervaring én de consequenties daarvan, wilden veranderen of laten verdwijnen?

Soms zitten we gevangen in groeven of zelfs loopgraven uit het verleden, die ons destijds een goede dienst hebben bewezen, maar die inmiddels door de omstandigheden zijn achterhaald of ingehaald. Alsof een déjà vu zich onwillekeurig blijft herhalen, of wij die derhalve op de gewijzigde werkelijkheid blijven projecteren. De crux hier is dat dit mechanisme ons ontgaat, en we dus ‘verdwalen’ in een voor ons onzichtbare lus, in ons eigen mentale doolhof.

Zoals de man met de lange nek in de Efteling – papier hier, papier hier – of als een robot met kortsluiting, blijven we dezelfde daad bij hetzelfde woord voegen op een manier die, hoe confronterend ook, ditmaal helaas niet effectief blijkt. We hebben onszelf de spreekwoordelijke vicieuze cirkel ingelopen, door steeds de exact identieke ronde route af te leggen (het o zo bekende ‘kringetje’).

Mijn suggestie: beschouw het probleem alsof het je partner is, als dynamische, interactieve relatie. Als je een discussie of meningsverschil hebt met je geliefde, wat doe je dan normaal gesproken om uit een patstelling te geraken, om samen bevredigender conclusies en compromissen te bereiken? Blijf je jezelf eindeloos echoën, of probeer je – via de dialoog en door aandachtig naar elkaar te luisteren, tot overeenstemming te komen? Met als tast- of op zijn mist voel- en hoorbaar rendement: een gemaakte keuze, een voorgenomen intentie, een afspraak. Kortom: het doorvoeren van een verandering. En dat is precies wat je met je probleem moet doen: er een deal mee maken!

Las een adempauze in, en bezin je op de gebruikelijke gang van zaken. Bijgevolg zul je namelijk ontdekken wat je al zo lang dwars zit, en waarom het je nog altijd parten speelt. In plaats van je als een blinde pitbull in het probleem vast te bijten, kun je het even loslaten, rustig van alle kanten bekijken, en het misschien zelfs bij het grofvuil zetten.

Doe eens iets anders, durf te experimenteren

Houd je probleem niet langer op armlengte afstand, maar maak echt contact: leef je in, geef het een stem. Observeer, en analyseer, gewetensvol je eigen gedachten en gedrag – inclusief alle mogelijke weerstand om jezelf überhaupt zo’n psychologische spiegel voor te houden. Stukje bij beetje zul je beter gaan begrijpen hoe – en waarom – je jezelf telkens in een hoek drijft door standaard de ‘automatische piloot’-modus in te schakelen. Neem nou als voorbeeld steen en been klagen – wie gelooft daar nog in, dat het bij zou dragen aan welke resolutie dan ook? Denk jij ook dat zo’n fixatie in wezen onnodig, en heus niet de enige optie is?

Meer van hetzelfde doen, levert namelijk zelden tot nooit iets nieuws op. Draai het eens (radicaal) om – want waarom eigenlijk niet? Zou het niet verstandiger en veelbelovender zijn om te kiezen voor een spontaan parcours, voor de onvoorziene uitzondering op de regel? Overweeg het op zijn minst. Of krijg je de indruk dat mopperen en mekkeren op magische wijze je onvrede wegneemt, of je ideale autobiografische script de wereld in tovert? Metaforisch vertaald: zeg dat je een cake bakt en die verbrandt, blijf je de oven dan stug op dezelfde temperatuur instellen?

Als je voorkeursstrategieën geen voordeel meer garanderen, of zelfs faliekant floppen, grijp jezelf dan bij de lurven, en ga op zoek naar nieuwe geestelijke (of gevoelsmatige) gereedschappen. Waag de sprong in het diepe, en leer te zwemmen zonder bandjes. Wees eerlijk. Accepteer dat je conventionele respons, waar je zo aan gewend was geraakt, aan vervanging toe is, want anders wordt het vroeg of laat – paradoxaal genoeg – je handicap.

Mocht je bijvoorbeeld moeilijk slaap vatten, en je – in plaats van te relaxen – focust en fixeert op het forceren daarvan, dan doen we het omgekeerde van wat ons vanuit de wetenschap wordt aanbevolen: lichamelijke ontspanning, en onze geest verstrooien via stimuli die níet ons sympathetische zenuwstelsel activeren. Als we de slaap niet kunnen laten rusten, ons niet passief aan Klaas Vaak kunnen overgeven, zullen we uiteindelijk geen oog dichtdoen. Terwijl dat toch totaal niet onze intentie was – integendeel. Dit averechtse principe geldt ook voor anticiperende angst, ongerustheid en nervositeit.

Zelfs in relaties komt het vaker voor dan we denken: een vrouw hoopt ergens haar partner’s opinie over te horen, maar vraagt daar niet expliciet om, omdat ze wil dat het vanuit hemzelf komt, en de man houdt zijn mond dicht omdat hij meent dat ze – om de één of andere reden – ontsteld (of ongesteld) is… Beiden bevroeden dat zij – en niet respectievelijk hun echtgenoot/echtgenote, op de meest betamelijke manier reageren. De spanning stijgt tot aan het plafond, en het probleem is zomaar uit zijn voegen gebarsten.

Probleemloos je probleem lozen

We hebben het eerder al gezegd: stoot je hoofd niet twee (of tig) keer aan dezelfde steen…. Open voorheen gesloten deuren, ontwikkel nieuwe initiatieven, potentiële perspectieven, en alternatieven. Warempel: herschrijf je dagboek en brieven! Wees aanwezig, neem risico’s, laat alle sensaties toe, en leer ze hartgrondig kennen.

Zoals Von Foerster al zei: ”Als je iets ambieert, handel dan alsof het al zo (ver) is.” Wie iets anders wil mogen verwachten, moet éérst iets anders doen, en zich daardoor laten verrassen. Jij bent zelf de enige motor achter je eigen ervaring, de autonome baas over je eigen lot, en de aanvoerder van je ziel.

Het belang van goede communicatie

We lezen of horen vaak genoeg hoe belangrijk het is om een goede communicatie in stand te houden, of dit nu op je werk is, met je familie of in je liefdesleven… Lees meer.