Wat zijn de kenmerken van depressie bij oorlogsvluchtelingen?

Elk jaar ontvluchten miljoenen mensen hun huis en land van herkomst als gevolg van oorlog. Depressie is misschien wel een van de meestvoorkomende en destructieve gevolgen waar ze onder lijden. Wat is het mentale kader van deze gedwongen migratie en hoe komt depressie daarin naar voren? Laten we dat eens nader bekijken.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gorka Jiménez Pajares.

Laatste update: 26 april, 2025

Depressie is een klinische entiteit met een enorm potentieel om elk sprankje hoop te beëindigen. Kun je je met dit in gedachten een beetje in de schoenen van oorlogsvluchtelingen plaatsen? Over de hele wereld zijn er miljoenen mensen met levens vol herinneringen, die van huis en haard zijn beroofd. Bovendien neemt het aantal vluchtelingen in Europa exponentieel toe in de nasleep van de barbarij in Oekraïne.

In de context van psychische gezondheid zijn de barrières om toegang te krijgen tot gezondheidszorg ontelbaar. Van de langdurige bureaucratische procedures tot de sociaal-politieke moeilijkheden van de landen die hen opvangen, om nog maar te zwijgen over de lange periodes die deze mensen doorbrengen in een barak in een vluchtelingenkamp.

Hieraan moet worden toegevoegd dat “migreren” wordt beschouwd als een potentieel traumatische ervaring, een feit dat nog wordt versterkt door de context van oorlog.

Deze combinatie van factoren: oorlog, migratie, onzekerheid in de kampen en de moeilijke toegang tot psychologische interventies, vormen de perfecte voedingsbodem voor de ontwikkeling van klinische entiteiten. Vandaag richten we ons op één daarvan: depressie in de context van oorlogsvluchtelingen (Lavdas et al., 2023).

“Migreren” om een dodelijke oorlog te vermijden

In vluchtelingenkampen hebben artsen te maken met een veelheid aan problemen die verband houden met psychologische gezondheid, zoals depressie en middelenmisbruik, volgens het tijdschrift BMC Geneesk unde (Engelse link) (Kane et al., 2014). In dit verband kunnen we ons afvragen waar mensen die migreren om aan een oorlog te ontsnappen zich het meest zorgen over maken.

Anderzijds heeft nieuw onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in BMC Psychiatry door Michalis Lavdas en zijn team (2023) duidelijk gemaakt waar oorlogsvluchtelingen het meest onder gebukt gaan, Dit zijn de onderstaande elementen:

• Werkloosheid.
• Onzekerheid.
• Acculturatie.
• Hoge waardevermindering van het leven.
• Verslechtering op sociaal gebied.
• Economische zorgen.
• Blootstelling aan een oorlogscontext, traumatisch op zich.

Vluchten voor oorlog is het beginpunt; aankomen in een vluchtelingenkamp is slechts één halte op een lange reis. Bovendien zijn er kampen waar het leven heel moeilijk is, omdat de cultuur van het land van herkomst heel anders kan zijn. Het verblijf in een opvangcentrum zou dus een grote impact hebben op deze mensen als gevolg van de chaotische ‘dans’ van verandering, pijn en onzekerheid.

Oorlogsvluchtelingen en depressie

Deelnemers aan het onderzoek van Lavdas et al. (2023) meldden zich depressief te voelen als gevolg van de harde situaties die ze moesten zien en ervaren. Dit fenomeen deed zich voor zowel voor het begin van de oorlog – toen de oorlog nog in de maak was – als toen de oorlog eenmaal begonnen was.

De ervaring van oorlogskampen verergert de last die deze mensen op hun rug dragen. Er zijn ook verschillen gevonden in de factoren die bijdragen aan depressie, afhankelijk van het geslacht.

Gendergerelateerd geweld: een constante voor vrouwelijke oorlogsvluchtelingen

Vrouwelijke oorlogsvluchtelingen komen vaak uit landen waar hun rechten herhaaldelijk worden ontkend, geschonden en genegeerd. Dr. Lavdas legt uit dat geboren worden als vrouw op zich al een risicofactor is en geeft het voorbeeld van “kindhuwelijken”, die in bepaalde culturen gebruikelijk zijn.

Het leven in het kamp gaf hoop op een nieuw thuis. Maar ondanks de perceptie van meer veiligheid, wachtten hen in het opvangcentrum andere elementen van depressie. Deze omvatten onzekerheid en gebrek aan activiteit (Lavdas et al., 2023)

Het leven in het kamp is een intens keerpunt voor mannelijke oorlogsvluchtelingen

Als gevolg van het verergerde en niet aflatende geweld voorafgaand aan de migratie, rapporteerden mannen negatieve emoties zoals angst met een buitengewone frequentie. Vooral na getuige te zijn geweest van gruwelijke daden zoals bijvoorbeeld moorden of explosies.

Na hun aankomst in een kamp dat een baken van licht, vooruitgang en vrijheid moest zijn, kregen ze te maken met diametraal tegenovergestelde factoren. Deze factoren waren opsluiting, isolatie en conflicten (Lavdas et al. 2023).

Daarnaast werden de afwezigheid van zinvolle activiteiten en de schijnbaar “lange en eindeloze” dagen, samen met de mentale belasting van “het moeten voorzien in de behoeften van hun families”, geïdentificeerd als omstandigheden die depressieve symptomen bevorderen.

Inactiviteit en demotivatie, twee cruciale elementen bij de depressie van oorlogsvluchtelingen

Vluchtelingen verlaten hun land om een dodelijke en destructieve oorlog te overleven die alle hoop voor de toekomst vernietigt. Ze vluchten met rugzakken vol angst en zorgen over overleven, maar ook over hun kinderen of andere kwetsbare mensen voor wie ze voorheen verantwoordelijk waren.

De hierboven genoemde inactiviteit is aan de andere kant nauw verbonden met depressieve symptomen. Ze kunnen een vicieuze cirkel vormen. Die resulteert vervolgens in een gebrek aan motivatie, het ontbreken van intieme en betekenisvolle contacten met andere mensen en het verlies van plezier in het dagelijks leven.

Het idee om de kenmerken van de kampen waarin deze mensen zich bevinden te verbeteren, wordt dus fundamenteel. Hen directe psychische ondersteuning bieden betekent ook hen taken en activiteiten geven die ze zinvol en belangrijk vinden. Een mens die voelt dat het leven zin heeft, een gevoel van betekenis, is iets beter voorbereid om de wisselvalligheden het hoofd te bieden.