Wat zegt filosofie over de zin van het leven?

Omgaan met de zoektocht naar zin in het leven kan overweldigend zijn, maar de filosofie heeft antwoorden op deze diepgaande vraag voor mensen. Blijf lezen om ze te ontdekken!

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sergio De Dios González.

Laatste update: 03 juli, 2024

Je hebt jezelf waarschijnlijk vaak vragen gesteld over het leven, zowel over je eigen leven als over het leven in het algemeen. Maar door de hectiek van alledag kom je vaak in een hoekje terecht en word je gedwongen om aandacht te besteden aan zaken met een hogere prioriteit. In dit artikel bekijken we de zin van het leven vanuit een filosofisch perspectief.

We stellen ons allemaal vragen als “Waarom zijn we hier?” of “Waarvoor zijn we hier?” De filosofie heeft nagedacht over thema’s als angst, wanhoop, op de wereld zijn en het leven van alledag. Vandaag gaan we onderzoeken wat de grote filosofen, zoals Kierkegaard, Heidegger en Sartre, over dit onderwerp hebben gezegd.

De zin van het leven voor existentialisten

Existentialisme is een filosofische stroming (Spaanse link) die ons uitnodigt om te redeneren over het menselijk bestaan en de zoektocht naar zin en doel in het leven.

Het ontstond aan het eind van de 19e eeuw. Het stelt voor dat het bestaan op de eerste plaats komt en dan het denken. De aanhangers verdedigen dat we eerst bestaan en dan pas leven. De belangrijkste vertegenwoordigers waren Soren Kierkegaard, Martin Heidegger en Jean-Paul Sartre.

Angst en wanhoop

Het leven zonder doel kan een zware strijd zijn. In de regel hebben we als aspiratie materiële en wereldse doelen die ons het bestaan met enig succes laten doorstaan. Volgens Kierkegaard is het echter essentieel om een filosofische basis te vinden die zin geeft aan het leven.

Hiervoor stelt de filosoof de begrippen wanhoop en angst voor, waaraan hij een vitale houding koppelt. In die zin begint ons ongemak met het leven wanneer we nadenken over onze beperkingen, te beginnen met de eindigheid van ons bestaan.

Een manier om deze angst weg te nemen is esthetiek. Het betekent onszelf onderdompelen in wereldse en overbodige genoegens. Het motiveert ons om te kiezen voor alternatieven die emotie en passie kunnen opwekken. Maar deze manier van leven leidt er uiteindelijk toe dat we ons wanhopig voelen.

Dus wat kunnen we aan deze situatie doen? We kunnen kiezen uit twee wegen. Ten eerste, genoegen nemen met de dagelijkse activiteiten die ons weghalen van de vraag naar de zin van het leven. Ten tweede, de werkelijkheid en de manier waarop we de wereld zien veranderen, met inbegrip van onze onmiskenbare biologische eindigheid.

Daarom moeten we de angst die ontstaat door onszelf vragen te stellen over de zin van het leven overwinnen door een keuze te maken. Maar welke moeten we kiezen?

Het antwoord is een leven volgens ethische regels. Het ligt binnen onze macht om goed of kwaad te doen. Hoe beter onze beslissingen zijn, hoe dichter we bij het overwinnen van de angst en wanhoop van een sterfelijk en eindig bestaan zijn.

Heidegger en het zijn-in-de-wereld

Martin Heidegger was een Duitse filosoof met een aanzienlijke invloed in de 20e eeuw. Hij was geïnteresseerd in onderwerpen als het menselijk bestaan, de relatie tussen mens en natuur en ontologie.

In zijn boek Time and Being betoogde Heidegger dat het menselijk subject een wezen in de wereld is. In feite worden ze in de wereld gegooid. We kunnen ons echt angstig voelen omdat we slechts een zandkorrel zijn met een eindig bestaan op een grenzeloos strand. Bovendien weten we als mensen dat ons lot de dood is. Maar wat kunnen we daaraan doen?

De filosoof beweert dat we ervoor kunnen kiezen om met onze rug naar onze sterfelijkheid gekeerd te leven en zo een kunstmatig leven te leiden. De andere uitweg is accepteren dat we zullen sterven en leven met deze realiteit in ons achterhoofd. Het geeft ons de kracht om de angst op te wekken die uitgaat van een mogelijkheid die we accepteren.

De mens als project

Jean-Paul Sartre was een Franse filosoof en toneelschrijver. Zijn filosofische werken gingen over het existentialisme, terwijl zijn theatrale werken de menselijke conditie onderzochten.

Sartre stelde het bestaan van de begrippen zijn en niets voor. Hij geloofde dat bestaan overeenkomt met zijn, terwijl niet-bestaan (of dood) overeenkomt met niets. Hij hechtte echter veel belang aan het zijn, omdat zonder dat niets kan bestaan. Zonder bestaan zou niets geen betekenis hebben.

De waardevolle nadruk die de filosoof op het bestaan of het zijn legde, was zodanig dat hij het als een project beschouwde. Dat wil zeggen, in de loop van het leven smeden we ons eigen zijn. We kunnen dit zien in het dagelijks leven. In het leven smeden we ons eigen leven, met betekenis voor ons.

Daarom zijn doen en beslissen fundamenteel voor het vinden van de zin van het leven. Omdat leven altijd inhoudt dat we beslissingen nemen en door dat te doen, doen we wat we besluiten. Het betekent dat de zin van het leven wordt opgebouwd in het doen en beslissen.

De zin van het leven vanuit het dagelijks leven

De existentialistische standpunten buiten beschouwing gelaten, zijn er andere stromingen die zich richten op het onderzoeken van de zin van het leven vanuit een sociaal-cultureel perspectief (Spaanse link). Volgens dit perspectief wordt het individuele leven ingekaderd in bepaalde contexten van dagelijkse activiteit en in de relaties die we aangaan met anderen.

Dit perspectief suggereert dat we de macht hebben om onszelf als onze eigen architecten vast te stellen via reflectie. Dit bestaan is sociaal, omdat we ons als individu niet alleen of geïsoleerd bewegen, maar samenleven met andere mensen en onze vitale zintuigen samen met anderen opbouwen.

Het is in het dagelijks leven, dat bestaat uit de activiteiten en sociale relaties van individuen, waar ieder van ons van nature de zin van het leven zou opbouwen. Maar we moeten voorzichtig zijn, want we kunnen ons verliezen in routine, monotonie en conformisme en gedachteloze wezens worden die de zin van het leven verliezen die de maatschappij voorstaat.

De zin van het leven

De filosofie biedt ons verschillende gezichtspunten van waaruit we kunnen nadenken over de zin van het leven. Fundamentele vragen zoals het bestaan, moraliteit en vrijheid kunnen ons helpen ons eigen leven te begrijpen en een doel te vinden.

Filosofie leert ons ook dat het leven geen universele betekenis heeft. In feite is de betekenis en waarde van het leven een constructie die we zelf moeten maken, als individuen. Als zodanig is er geen magisch recept voor de zin van het leven, maar de filosofie dient als leidraad.