Wat is psychoanalytische therapie en hoe werkt het?

Het onbewuste is een beslissende psychische instantie die gedrag bepaalt. Om hier toegang toe te krijgen, maakt de psychoanalyse gebruik van verschillende technieken, zoals vrije associatie en interpretatie. Lees meer over deze aanpak.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog José Padilla.

Laatste update: 25 februari, 2024

Binnen de psychologie vertegenwoordigt psychoanalytische therapie een benadering van interventie die verder gaat dan de ogenschijnlijke symptomen en de diepten van het onbewuste verkent. In de loop der jaren hebben haar bijdragen een enorme invloed gehad op het begrip van de menselijke geest.

Hoewel er momenteel verschillende stromingen en benaderingen binnen de psychoanalyse bestaan, die op hun beurt hun eigen manieren hebben om psychotherapie te begrijpen en te beoefenen, zullen we in deze tekst proberen een overzicht te geven van de therapie vanuit deze school.

Op deze manier leren we de onderscheidende kenmerken, de principes die eraan ten grondslag liggen en de technieken kennen. Laten we beginnen!

Wat is psychoanalytische therapie?

Dit is een vorm van psychotherapie die zich richt op het onderzoeken van onbewuste processen om psychische aandoeningen en conflicten te begrijpen en te behandelen . Het is gebaseerd op het idee dat mensen worden gedreven door onbewuste verlangens, emoties, herinneringen en gedachten.

Het conceptuele kader is ontleend aan de psychoanalytische theorieën van Sigmund Freud en andere denkers. Bij de toepassing ervan is het doel de cliënt te begrijpen en hem/haar te helpen zichzelf te begrijpen.

Zoals de Amerikaanse Psychoanalyse Vereniging (Engelse link) analyseren psychoanalytici onder andere de door het bewustzijn onderdrukte inhoud en de relatie tussen hen en de patiënt.

Ze onderzoeken en interpreteren ook dromen en de defensieve processen van het zelf. Door middel van klinische methoden en interventies proberen ze niet alleen de oorzaak van symptomen te behandelen, maar ook een diepgaande verandering van het mentale functioneren van de patiënt.

Kenmerken die het onderscheiden van andere psychotherapieën

Psychoanalytisch georiënteerde psychotherapie omvat aspecten die het onderscheiden van andere psychotherapieën. Volgens Jonathan Shedler zijn enkele van de voordelen en onderscheidende kenmerken (Engelse link) de volgende:

• Focus op affect en expressie van emoties: bevordert analyse en interpretatie van tegenstrijdige en moeilijk te identificeren emoties.
• Verkenning van fantasieën: mensen worden aangemoedigd om vrijuit te praten over wat hen bezighoudt, over hun verlangens, angsten, fantasieën en dromen.
• Verkenning van vermijding: onderzoekt en herkent de manieren waarop mensen vermijden om zich problematische affectieve ervaringen te herinneren of te ervaren.
• Bespreking van ervaringen uit het verleden: de psychoanalytische school kijkt naar de relatie tussen het verleden en het heden en hoe vroege gehechtheid en levenservaringen de huidige moeilijkheden beïnvloeden.
• Identificatie van terugkerende patronen of thema’s: soms identificeren cliënten hun eigen gedragspatronen niet, dus is het de taak van psychoanalytici om terugkerende cognitieve, affectieve en relationele thema’s naar het bewustzijn van de analysant te brengen.
• Focus op interpersoonlijke relaties: object- en gehechtheidsrelaties staan centraal in deze therapie, omdat persoonlijkheid en zelfconcept hierdoor worden gevormd. Vaak komen de innerlijke conflicten van patiënten voort uit problematische interpersoonlijke patronen.
• Nadruk op de therapeutische relatie: deze is belangrijk in de psychoanalyse omdat het de ruimte is waar overdracht en tegenoverdracht plaatsvinden, die een aanzienlijke invloed hebben op het proces. Bovendien biedt het kennis uit de eerste hand van de interpersoonlijke interactiepatronen van de cliënt.

Wat zijn de basisprincipes van psychoanalytische therapie?

In een artikel over de praktijk van psychodynamische psychotherapie (Engelse link) presenteert Dr. Paulina Kernberg de empirisch onderbouwde postulaten van deze benadering. Laten we ze hieronder bekijken.

1. Het onbewuste bepaalt het gedrag

Veel gedrag wordt bepaald door onbewuste verlangens, herinneringen, gedachten en motivaties. Met andere woorden, dit principe betekent dat waarneembaar gedrag buiten het bewustzijn ontstaat.
2. Belangrijke relaties bepalen iemands gedrag.

Belangrijke relaties vormen iemands voorstellingen

Affectieve gehechtheid aan ouderfiguren tijdens de kindertijd beïnvloedt hoe mensen zichzelf zien en hoe ze met anderen omgaan. Deze relaties vormen interne representaties die het gedrag en de verwachtingen in interpersoonlijke relaties sturen.

3. Intern conflict maakt deel uit van de ontwikkeling

Voor psychoanalytische therapie herbergen alle cliënten verlangens die onverenigbaar zijn met sociale en morele beperkingen. Dit conflict is een essentieel onderdeel van de menselijke ontwikkeling en leidt vaak tot innerlijke spanningen en ongemak.

Intrapsychisch conflict”, zegt Eslee Samberg (Engelse link) “treedt op wanneer doelen en verlangens angst en persoonlijke afkeuring oproepen omdat ze kinderachtig, egoïstisch of moreel grensoverschrijdend zijn.”

4. Afweermechanismen verlichten angst

Afweermechanismen beschermen de geest tegen de angst, het leed en de pijn van traumatische of onacceptabele ervaringen. Hoewel ze een nuttige hulpbron zijn, kunnen ze op de lange termijn een probleem worden, omdat ze adaptieve coping en het oplossen van het onderliggende probleem dat de symptomen voedt, verhinderen.

5. Weerstand tegen verandering maakt deel uit van het therapeutische proces

In de psychoanalytische context is weerstand het proces waarbij het onbewuste voorkomt dat verdrongen inhoud in het bewustzijn naar boven komt. Door middel van weerstand vermijdt de persoon de confrontatie met aspecten van zijn of haar leven die hem of haar veel angst bezorgen. Weerstand kan het veranderingsproces van de cliënt belemmeren.

6. Overdracht weerspiegelt geïnternaliseerde relaties

Overdracht is de projectie van gevoelens, gedragingen of houdingen die de cliënt op de analyticus neerlegt. Tijdens therapeutisch werk kan dit proces onopgeloste conflicten onthullen en laten zien hoe de patiënt zijn of haar geïnternaliseerde relaties begrijpt .

7. De analyticus heeft een niet-oordelende houding

Een ander belangrijk principe is dat de psychoanalyticus een veilige ruimte moet creëren voor de cliënt waar hij/zij zich kan uiten zonder zich beoordeeld of bekritiseerd te voelen. In de woorden van Paulina Kernberg moet hij/zij een respectvolle, empathische en onvoorwaardelijk ondersteunende houding ten opzichte van de analysant cultiveren .

8. De therapeut moet zijn of haar tegenoverdracht herkennen en begrijpen

Tegenoverdracht verwijst naar de houdingen en gevoelens die de analyticus ontwikkelt ten opzichte van de cliënt. In therapie moet de specialist zich hiervan bewust zijn, omdat het de therapeutische relatie en het analyseproces kan beïnvloeden.

Hoe je technieken werken

Er zijn verschillende manieren om toegang te krijgen tot het onbewuste en het onderdrukte bewust te maken. In hun psychoanalytische werksessies gebruiken specialisten verschillende strategieën om de innerlijke dynamiek van de geest van hun cliënten te begrijpen. Laten we er een paar bekijken.

Vrije associatie

Bij deze methode wordt de cliënt aangemoedigd om vrijuit te spreken, zonder censuur of filter, over wat hij of zij denkt, voelt en zich herinnert als het in je opkomt. Op deze manier identificeert de analyticus onder andere denkpatronen.

Overdrachtsanalyse

Dit is een cruciale procedure om te onderzoeken hoe belangrijke relaties uit het verleden verband houden met het huidige leed van de patiënt. Daarnaast is het nuttig om meer inzicht bij de patiënt te bevorderen.

Interpretatie van dromen en mislukte handelingen

Deze techniek is het meest cruciaal, omdat het onbewuste hiermee bewust kan worden gemaakt. Het gebruik ervan helpt om onderdrukte verlangens te herkennen en de betekenis van dromen en mislukte handelingen te onthullen.

Weerstandsanalyse

Het bestuderen van weerstand leidt de analyticus ertoe te ontdekken waarom de patiënt zich verzet tegen psychoanalytisch werk. Meestal ligt de oorzaak van weerstand in het vermijden van een pijnlijke of ongemakkelijke emotie, zoals angst, schaamte of schuld. Hierdoor kunnen conflictgebieden worden blootgelegd.

Waar is psychoanalytische therapie voor?

Een bezoek aan een psychoanalyticus is nuttig om de oorzaken van zich herhalende patronen in interpersoonlijke relaties te begrijpen, innerlijke conflicten aan te pakken en om te gaan met somatische verliezen en klachten die geen organisch of medisch verband hebben. Het is ook relevant om in te grijpen bij sommige psychische stoornissen en de volgende gedragsproblemen:

• Depressie: dit is een zeer veel voorkomende psychische stoornis die behandeld kan worden door middel van psychoanalyse. Hoewel er meer onderzoek nodig is, heeft een meta-analyse van de Tijdschrift voor Klinische Psychologie (Engelse link) aan dat kortdurende psychodynamische psychotherapie nuttig is bij de behandeling van volwassenen met depressie.
• Angst: Pathologische angst veroorzaakt aanzienlijk leed dat gepaard gaat met angsten, zorgen en zorgen over mogelijke toekomstige risico’s of bedreigingen. In deze context bleek uit een meta-analytische review dat psychoanalytische therapie even effectief is als andere psychologische behandelingen (Engelse link).
• Persoonlijkheidsstoornissen: Onderzoek naar de effectiviteit van psychoanalyse begint aan te tonen dat het nuttig kan zijn bij de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Een kritische beoordeling van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken geeft aan dat deze interventie langdurige verbeteringen oplevert (Engelse link) bij patiënten met deze aandoening.
• Functionele somatische stoornissen: Kortdurende psychoanalytische psychotherapie is een waardevolle behandeling voor functionele somatische stoornissen(Engelse link), die worden gekenmerkt door aanhoudende, niet-specifieke lichamelijke symptomen. Deze diagnoses leiden vaak tot problemen in het dagelijks functioneren van het individu.
• Verminderen van zelfmoordpogingen: Zichzelf verwonden met de intentie om zichzelf van het leven te beroven is wereldwijd een alarmerend gedrag. In deze context lijkt psychoanalytische therapie nuttig te zijn bij het verminderen van suïcidaal gedrag(Engelse link) en zelfbeschadiging. Er zijn echter meer gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken nodig om de algehele effectiviteit te ondersteunen.

Een waardevol hulpmiddel in de hedendaagse psychologie

Psychoanalytische therapie is een psychotherapeutische benadering die het onbewuste verkent om huidige moeilijkheden te begrijpen en te behandelen. Door middel van technieken als interpretatie, vrije associatie en overdrachtsanalyse is het mogelijk om de weg te banen naar inhoud die buiten het bewustzijn van de cliënt blijft.

Deze benadering, die nuttig is voor interventies variërend van innerlijke conflicten tot persoonlijkheidsstoornissen en andere problemen, heeft zich vanaf het Freudiaanse tijdperk tot op de dag van vandaag gehandhaafd als een waardevol hulpmiddel op therapeutisch gebied.