Wat is het expliciete geheugen?

Je geheugen vertelt het verhaal van wie je bent, en hoe je in de toekomst wilt zijn. Het vertelt je ook hoe je moet rijden of fietsen. De inhoud van je geheugen is een van je kostbaarste bezittingen. Vandaag gaan we het hebben over een specifiek soort geheugen dat expliciet geheugen wordt genoemd.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog María Vélez.

Laatste update: 27 december, 2022

Volgens theorieën over het geheugen kunnen we het verdelen in twee categorieën, namelijk het impliciete geheugen (of procedureel), wat gerelateerd is aan leervermogen, en het expliciete geheugen. Impliciet geheugen is waar je procedures opslaat zoals rijden, fietsen of routinetaken op de computer.

Het expliciete geheugen

Expliciet geheugen (of declaratief geheugen) daarentegen slaat herinneringen op die bewust kunnen worden opgeroepen. Het expliciete geheugen is ook onderverdeeld in twee categorieën:

• episodisch geheugen
• semantisch geheugen

Hieronder leggen we uit wat dit zijn.

Episodisch geheugen

Episodisch geheugen slaat herinneringen op over persoonlijke gebeurtenissen. Zo helpt het je om je die verbazingwekkende reis te herinneren, of middagen spelen met vriendjes in het park als kind. Het stelt je ook in staat om te praten over die herinneringen.

Deze informatie is gelegen in tijd en ruimte, dat is de reden waarom de context rond de herinneringen zeer sterk is. Bovendien is het referentiepunt van de herinnering de persoon zelf.

De reden dat we ons bepaalde dingen op bepaalde momenten herinneren, is dan ook meestal vanwege de omstandigheden waarin ze zich bevinden. Als we bijvoorbeeld terugkeren naar de plaats waar iets in het verleden is gebeurd, kan dat bepaalde herinneringen oproepen.

Door de sterke verbinding met de context zijn episodische herinneringen makkelijker te vergeten of te vervormen. Daarom hebben mensen vaak moeite met autobiografische details, waardoor ze de tijden en plaatsen van gebeurtenissen in hun eigen leven door elkaar halen.

Dit gebeurt vooral wanneer iemand je vraagt om details te geven over een gebeurtenis of een herinnering, zoals in het geval van een getuigenis. De verwachtingen die de ander heeft en je wens om te behagen kunnen je geheugen daadwerkelijk veranderen.

De hersenstructuren die betrokken zijn bij het episodische geheugen

De mediale temporale kwab, waar de hippocampus zich bevindt, gaat over het creëren van nieuwe episodische herinneringen. De prefrontale cortex lijkt ook heel belangrijk voor de ruimtelijke en temporele codering van de herinneringen.

Met andere woorden, het helpt je te herinneren waar en wanneer je een ervaring hebt meegemaakt. Zo kun je je herinneringen beter organiseren.

Episodische geheugenstoornissen

De meestvoorkomende aandoening die het episodisch geheugen beïnvloedt, is de ziekte van Alzheimer. Het verlies van dit soort herinneringen gebeurt tijdens de eerste fasen, omdat de hippocampus een van de eerste structuren is die door de ziekte worden aangetast.

Episodisch geheugenverlies komt ook voor bij zeevruchtenvergiftiging. Hoewel het gek klinkt, kan vergiftiging door vis zelfs onomkeerbare schade veroorzaken. Hetzelfde geldt voor het syndroom van Korsakoff. Stress en het gebruik van drugs zoals ecstasy of MDMA kan ook schade toebrengen aan het episodisch geheugen.

Semantisch geheugen

Dit soort geheugen bevat kennis over taal en de wereld om je heen. Het is als een encyclopedie en een woordenboek. Dit soort geheugen maakt het mogelijk om bijvoorbeeld de betekenis van woorden en de relatie tussen twee ideeën op te roepen.

Hoewel dit soort kennis kan worden gekoppeld aan het episodisch geheugen, is het meestal generiek en niet gecontextualiseerd. Daardoor is het makkelijker te onthouden. Een voorbeeld van een semantische herinnering zou zijn als je de betekenis van de Rue de Rivoli leerde kennen toen je vorige zomer het Louvre bezocht.

De hersenstructuren die betrokken zijn bij het semantische geheugen

Sommige auteurs stellen dat het episodisch geheugen en het semantisch geheugen dezelfde hersenstructuren bevatten. Er zijn echter studies die geen relatie vinden tussen de hippocampus en het semantische geheugen.

Sommige auteurs relateren het aan de temporele neocortex en anderen stellen dat de betrokken structuur afhankelijk is van de kennis die je probeert te herinneren.

Bijvoorbeeld, kennis met betrekking tot het geluid van een blikje dat op de grond valt, zou de auditieve cortex activeren. Het onthouden van de kleur van een bepaald dier zou de visuele cortex activeren. De bilaterale temporale kwab is ook betrokken bij de integratie van alle semantische informatie.

Semantische geheugenstoornissen

Semantische dementie is een neurodegeneratieve ziekte die de temporale kwab aantast. Deze ziekte kan invloed hebben op het vermogen om objecten te benoemen en toegang te krijgen tot hun betekenis.

Mensen die lijden aan semantische dementie verliezen geleidelijk aan hun vermogen om concepten op een gedetailleerde manier te categoriseren. Het belemmert bijvoorbeeld hun vermogen om bekende woorden te gebruiken of om objecten visueel te herkennen.

In het algemeen veroorzaakt de ziekte van Alzheimer ook achteruitgang in specifieke categorieën, omdat Alzheimerpatiënten het ook moeilijk hebben om objecten te benoemen of te beschrijven.