Wat is een gewone psychose precies?

Wat is een gewone psychose? Waarom is het zo moeilijk op te sporen? Welke implicaties heeft het? In dit artikel beantwoorden we deze en andere vragen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Cristina Roda Rivera.

Laatste update: 28 november, 2022

In dit artikel gaan we het hebben over gewone psychose. Het is een begrip dat niet voorkomt in de DSM V of de ICD , maar in de psychoanalytische praktijk veelvuldig wordt gebruikt. Het onderscheid tussen psychose en neurose is bekend.

Het proces van psychoanalyse heeft ook geholpen om bepaalde tussencategorieën te identificeren. De bekendste is de borderline-structuur van de persoonlijkheid. Deze tussencategorieën zijn op klinisch niveau veel interessanter. Dat komt omdat ze een dimensionaal en minder structureel model gebruiken om menselijk gedrag te verklaren.

Gewone psychose werd gedefinieerd door Jacques-Alain Miller. Hij wees erop dat wanneer er geen duidelijke tekenen van neurose zijn, er een verborgen psychose kan optreden, een versluierde psychose.

Het duidt een wijze van functioneren aan die typisch is voor personen met een psychotische structuur die geen openlijke klinische tekenen van psychose vertonen, zodat ze het vermogen behouden om zich sociaal aan te passen.

Gewone psychose

Bij veel patiënten is er sprake van een ‘verzwakte vorm van psychose’. Die blijft binnen het bereik van psychotische spectrumstoornissen. Een gewone psychose vertoont in feite niet de klassieke tekenen van psychose (wanen of hallucinaties), maar het psychotische aspect is zichtbaar in andere verschijningsvormen.

Het concept van gewone psychose dwingt ons om de gebruikelijke nosologische categorieën, geordend vanuit grote syndromen die wijzen op een ‘alles of niets’-logica, te verlaten en ons in plaats daarvan te richten op dimensies van gedrag.

Veel gevallen van psychose zijn onontdekt gebleven, maar hebben de neiging om op te duiken bij psychologische consultaties. Een individu kan inderdaad leven met een basale psychotische structuur zonder dat zijn symptomen bijzonder opvallend zijn.

Volgens de psychoanalyticus en schrijver Gustavo Dessal vertoont dit type psychose verschillende fenomenen. Het kan variëren van een overmaat aan normaliteit tot het optreden van ernstige karakteropathische neuroses. De ingekapselde waankern is echter altijd aanwezig. Toch bekent de patiënt dit alleen stiekem of houdt het verborgen door middel van omtrekkende bewegingen of ellipsen.

Hoe het zich manifesteert

Een gewone psychose manifesteert zich door tamelijk subtiele symptomen. Bijvoorbeeld extravaganties, bijzonder taalgebruik, denkstoornissen of aanvallen van angst.

De lijder kan zich ook sociaal ontwricht voelen. Dat komt omdat de aandoening belemmeringen oplevert in relaties. Ze kunnen bijvoorbeeld plotseling anderen afwijzen zonder duidelijke reden. Bij een gewone psychose zijn de symptomen niet spectaculair, maar discreet. Om deze reden kan je het aanduiden als genormaliseerde waanzin.

Symptomen van een gewone psychose

Gustavo Dessal beschrijft verschillende klinische verschijnselen die wijzen op het bestaan van een gewone psychose.

• Patiënten hebben meestal geen discours over hun geschiedenis, met een afwezigheid van subjectieve betrokkenheid.
• Hun seksuele leven bestaat vaak niet of ze vertonen tekenen van een labiele relatie met betrekking tot hun seksuele identiteit.
• Vaak is de sociale band in verschillende mate doordrongen van tekenen van agressiviteit en paranoïde wantrouwen. In de regel zijn ze discreet, maar ze vertonen wel ondubbelzinnige punten van afscherming.
• Ze vertonen spontaan een buitengewone neiging om in hun spraak een ‘oedipaal’ type discours te herscheppen, weinig gefilterd door censuur.
• Ze ondervinden onbegrijpelijke moeilijkheden bij het uitvoeren van activiteiten die ruim binnen hun mogelijkheden zouden moeten liggen. In feite kunnen activiteiten die ze in het verleden normaal uitvoerden maar nu niet meer kunnen, een teken zijn van een psychotisch incident. Een tiener kan bijvoorbeeld niet meer naar de les gaan.
• Hun relatie tot taal is veranderd. Ze spreken vaak in spreekwoorden om hun onvermogen om zich op een reguliere manier uit te drukken te verdoezelen. Eric Laurent wees erop dat ze een “bijna neologisch gebruik van gewone woorden” vertonen.

Gewone psychoten camoufleren hun toestand in het alledaagse landschap, terwijl buitengewone psychoten daarentegen veel meer invaliderende beperkingen hebben. Daarom zal de gewone psychoot voor de toevallige waarnemer vrij uitgaand lijken.

Het ontstaan van een gewone psychose

De belangstelling voor nieuwe vormen van psychose zonder wanen en hallucinaties neemt toe. Er worden steeds meer gevallen in consultatie gepresenteerd. Het zijn individuen met een sociaal functioneren dat de maatschappij als acceptabel ziet. Ze hebben echter een volledig ongestructureerd systeem van symbolische representatie van de wereld.

Marie-Hélène Brousse betoogt in een artikel getiteld Ordinary Psychosis in the Light of Lacanian Discourse Theory dat het terrein van de psychose (Spaanse link) tegenwoordig lijkt te veranderen.

Ze brengt dit in verband met de teloorgang van de vaderlijke rol. Ook beweert ze dat de macht van de Naam-van-de-Vader gepaard gaat met de pluralisering van zijn functie. Met de verdamping van de vader komen de sociale normen en waarden. Tegenover het verval van het recht woekeren normen en (gewoon) gezond verstand. Als we spreken van een gewone psychose, gaat het om absolute onderwerping.

De symbolische onzekerheid die het leven vandaag de dag kenmerkt, heeft bepaalde effecten. Algoritmen voor de presentatie van informatie op basis van likes zijn buitengewoon unificerend (normaliserend). Maar wat als deze normalisering uiteindelijk leeg is?

Inderdaad, als er voor een individu niets is om zich tegen te verzetten, kan zijn persoonlijkheid de vorming niet afmaken. Het bereikt ‘gewoonheid’. Gemengd met eenzaamheid kan dit ondraaglijk worden.

Als we het hebben over een ‘normaal’ persoon, is er altijd een soort leegte aanwezig. Daarnaast is er een leegte aanwezig in deze gewone vormen van waanzin, het soort dat niet publiekelijk wordt geactiveerd, maar verborgen zit in de gedachten en de manier van gedragen van het individu.