Wat is de sluier van onwetendheid van John Rawls?

Het ontwerpen van een samenleving die vrij is van onrechtvaardigheid is door de geschiedenis heen de zoektocht geweest van veel denkers. John Rawls stelde een nieuwe visie voor om eerlijke besluitvorming voor iedereen te garanderen.

Geschreven en geverifieerd door de filosoof Matías Rizzuto.

Laatste update: 28 mei, 2025

Het is onmogelijk om je te verdiepen in de politieke filosofie van de 20e eeuw zonder rekening te houden met het werk van John Rawls. Dat geldt vooral voor een van zijn meest fundamentele ideeën: de sluier van onwetendheid.

Voor velen heeft zijn theoretische voorstel de reflectie over rechtvaardigheid in de samenleving nieuw leven ingeblazen. Anderen vinden het te idealistisch. Het is echter moeilijk om onverschillig te blijven voor zijn werk.

Dit is een conceptueel hulpmiddel dat helpt om partijdigheid en vooringenomenheid in politieke beslissingen te elimineren. Hoewel Rawls een grote invloed had op de filosofie, hebben zijn ideeën ook gewicht bij economen, politicologen en sociologen. Ze worden vaak gebruikt als basis voor argumentatie bij politieke besluitvorming.

Het grootste deel van zijn filosofische ontwikkeling is te vinden in zijn werk Theory of Justice, waarin hij probeert de principes te ontwerpen die elke rechtvaardige instelling zou moeten volgen, in termen van de verdeling van plichten en grondrechten, zoals vermeld in een artikel in het Tijdschrift voor Internationale Betrekkingen, Strategie en Veiligheid (Engelse link).

Rawls en het contractualisme

Het perspectief van Rawls is geworteld in de contractualistische traditie. Die stelt dat de regels en principes die het leven in de samenleving bepalen het resultaat zijn van een eerlijke en rechtvaardige overeenkomst tussen alle leden van de samenleving. Enkele van de meest relevante denkers in deze traditie zijn Locke, Rousseau en Kant.

Rawls daarentegen probeert de contractuele visie naar een hoger abstractieniveau te tillen. Voor hem is de samenleving een “coöperatieve onderneming”. Dat wil zeggen: het is een verzameling mensen die samenwerken om gemeenschappelijke doelen na te streven.

Hoewel de meerderheid bepaalde bindende gedragsregels accepteert en erkent, zijn belangenconflicten onvermijdelijk. Daarom is het nodig om te werken aan het ontwerp van rechtvaardigheidsprincipes die rechtvaardigheid garanderen.

Wat is de sluier van onwetendheid van John Rawls?

Wanneer individuen beslissingen nemen over de principes die de samenleving zouden moeten besturen, zijn ze geneigd om het beste van hun eigen belang na te streven.

Stel dat iemand zal kiezen hoe hulpbronnen in een samenleving zullen worden verdeeld; als hij een boer is, zal hij streven naar grotere investeringen in de landbouwsector. Aan de andere kant zal een wetenschapper ernaar streven om bepaalde onderzoeksprojecten gefinancierd te krijgen.

De sluier van onwetendheid is een metafoor. Deze wordt gebruikt om het idee weer te geven dat individuen bij het nemen van beslissingen over de regels en principes die de samenleving besturen, gesluierd zouden moeten zijn van informatie over hun identiteit.

Voor Rawls zouden mensen in een rechtvaardige samenleving beslissingen moeten nemen zonder de invloed van bepaalde kenmerken op hun beslissingen. Deze kenmerken zijn de volgende:

• Hun etniciteit.
• Hun geslacht.
• Hun sociale positie.
• Hun welvaartsniveau.
• Hun seksuele geaardheid.

Hoe werkt de sluier van onwetendheid?

Volgens Rawls zijn de rechtvaardigheidsprincipes die gekozen worden door rationele, vrije en gelijke personen universeel geldig. Om de onpartijdigheid van dergelijke beslissingen te garanderen is het noodzakelijk om een procedure te ontwerpen die objectieve resultaten garandeert.

Om dit te bereiken stelt de filosoof voor om zich te plaatsen in wat hij de “oorspronkelijke positie” noemt. Dat wil zeggen een ahistorisch moment, een hypothetische situatie van waaruit individuen kiezen voor verschillende principes die de instellingen zullen sturen.

Dit voorstel vervangt het traditionele begrip van het sociale contract. Het is een overeenkomst waarin individuen op gelijke voet hun eigen doelen kunnen bevorderen. In de “oorspronkelijke positie” verplicht de sluier om beslissingen te nemen ten voordele van elke sociale sector.

Op deze manier zou wat Rawls een “reflectief evenwicht” noemt worden bereikt, waarbij beslissingen van alle betrokkenen zouden resulteren in onpartijdige regels. Dit evenwicht zou volgens een tekst in de Stadford’s Encyclopedie van de Filosofie Archief (Engelse link)

Welke principes zouden individuen kiezen volgens Rawls?

Ontdaan van al hun omgevingskwaliteiten, sociale posities en persoonlijke belangen, kiezen individuen bepaalde principes die de instellingen zullen besturen. Het is niet genoeg dat zulke principes werkzaam en efficiënt zijn, ze moeten ook noodzakelijkerwijs rechtvaardig zijn.

Volgens Rawls zou utilitarisme, d.w.z. een principe dat de som van individuele bevredigingen maximaliseert, worden verworpen, omdat dit geen rekening houdt met het onderscheid tussen personen. In plaats daarvan zijn er twee grondbeginselen die iedereen onpartijdig zouden bevoordelen, ongeacht hun sociale positie, namelijk de volgende:

• Vrijheidsbeginsel. Dit bepaalt dat iedereen gelijk is in zijn basisvrijheden.
• Principe van verschil. Dit bepaalt dat ongelijkheden in sociale goederen en kansen alleen geaccepteerd kunnen worden als ze ten goede komen aan de minst bevoorrechten in de samenleving.

Op deze manier garandeert Rawls dat goederen in een samenleving gelijk verdeeld worden onder iedereen. Als er een verbetering is in de situatie van de meer bevoordeelden, kan die alleen worden getolereerd als het bijdraagt aan de minder bevoordeelden.

Bijvoorbeeld, in stand van zaken ‘X’ heeft persoon ‘A’ 10 eenheden grondstoffen en persoon ‘B’ heeft vijf eenheden van dezelfde grondstof. Als we naar een stand van zaken ‘Y’ zouden gaan, waarin persoon ‘A’ 15 eenheden bezit, zou persoon ‘B’ minstens 6 eenheden moeten bezitten om aan het ‘verschilprincipe’ te voldoen.

Moeilijkheden van de sluier van onwetendheid

De sluier van onwetendheid probeert ervoor te zorgen dat iedereen eerlijk en onpartijdig wordt behandeld. Door sociale verschillen te negeren wordt eerlijkheid bevorderd en samenwerking verbeterd. Ook worden persoonlijke vooroordelen of egoïstische belangen in de besluitvorming geëlimineerd.

Sommigen bekritiseren Rawls’ theorie echter omdat ze ervan uitgaan dat het onmogelijk is om verschillen in persoonlijke aspecten volledig te negeren. Jezelf in een situatie plaatsen waarin je sociale positie, leeftijd, geslacht of aangeboren capaciteiten niet meetellen in de besluitvorming lijkt moeilijk te bereiken. Hierdoor lijkt de theorie te idealistisch en onpraktisch.

Ondanks de moeilijkheden bij het doorvoeren van de sluier, hebben Rawls’ leefregels een onmiskenbare invloed op de politieke filosofie van de vorige eeuw en nu. Veel denkers blijven het scenario van de oorspronkelijke positie gebruiken als basis voor het ontwikkelen van objectieve procedures. Wat denk jij: zou jij rechtvaardige beslissingen nemen achter een sluier van onwetendheid?