7 tips om Heidegger te begrijpen

Heidegger was een van de grote denkers uit de geschiedenis. In dit artikel bekijken we enkele van zijn belangrijkste ideeën in een poging zijn denken te begrijpen.

Geschreven en geverifieerd door de filosoof Matías Rizzuto.

Laatste update: 10 april, 2023

Martin Heidegger (1889-1976) wordt beschouwd als een van de belangrijkste denkers van de 20e eeuw. In feite hebben zijn ideeën een grote invloed gehad op de hedendaagse filosofie en psychologie. Zijn belangrijkste onderzoeken draaiden om onze relatie met de wereld en ons besef van de dood. Vandaag de dag blijft zijn vruchtbare werk hedendaagse denkers boeien.

Het is echter niet gemakkelijk om Heideggers filosofie te begrijpen, omdat zijn taal vaak uiterst obscuur is. Toch zal het verduidelijken van enkele van zijn begrippen een duidelijker beeld geven van zijn kijk op het menselijk leven en de daarmee samenhangende vragen. Hierna volgen enkele richtlijnen om zijn denken beter te begrijpen.

1. Ontologie en fenomenologie

Om de gedachten van Heidegger te begrijpen, moeten we er rekening mee houden dat zijn filosofie erfgenaam was van de fenomenologie van Edmund Husserl. Fenomenologie is een filosofische methode die rekening houdt met het bestaan van objecten in relatie tot de manier waarop we ze waarnemen, en niet als afzonderlijke entiteiten.

Volgens Heidegger bestuderen de verschillende takken van wetenschap het zijn als een entiteit, en komen zo niet tot een volledig begrip ervan. Ontologie is een filosofische discipline die het zijn van de dingen bestudeert.

Zij gebruikt de fenomenologische methode om de werkelijke betekenis van het zijn te vinden. Zij beweert dat we, om tot een waar begrip te komen van ‘wat-is’, de dingen en onszelf moeten zien als onderling verbonden, en niet los van de rest.

2. Dasein en angst

Dasein was een van de belangrijkste begrippen uit de filosofie van Martin Heidegger. De term, die uit het Duits komt, kunnen we vertalen als ‘er zijn’ of ‘in de wereld zijn’. Het verwijst naar het menselijk bestaan. Volgens Heidegger heeft dasein een unieke relatie met de wereld. Door zijn bestaan realiseert het zijn eigen eindigheid.

Heidegger stelde dat dasein verschilt van andere wezens in de wereld doordat het het vermogen heeft zijn eigen bestaan te begrijpen en zich erom te bekommeren. Dasein is zich bewust van zijn eigen eindigheid.

Dit genereert bezorgdheid of angst bij de mogelijkheid van de dood. Het is een essentieel kenmerk van onze constitutie als mens. In feite onderscheidt het ons van andere wezens in de wereld.

Dasein iszich ook bewust van zijn bestaan in relatie tot de wereld en andere wezens. In feite is het zich bewust van zijn situatie in de wereld. Dit bewustzijn is wat Heidegger ‘zijn in de wereld’ noemde. Het is essentieel voor het begrijpen van onze fundamentele zorg over eindigheid en dood.

3. Zijn en tijd

In zijn hoofdwerk Zijn en tijd maakte Heidegger onderscheid tussen tijd als ontologisch criterium (tijdelijkheid) en de tijd van entiteiten (tijdelijkheid) of de duur van dingen (meetbare tijd).

Heidegger geloofde dat tijd in ontologische zin niet iets is dat begint en eindigt. Het heeft een temporele kwaliteit die het mogelijk maakt dat dingen bestaan (tijdelijkheid).

Tijdelijkheid wordt tentoongesteld als een voorwaarde van dasein en de mogelijkheid om in de tijd te kunnen zijn. Het ontrafelen van deze kwaliteit is het fundamentele werk van de ontologie. Dit omdat daar de structuur van het zijn wordt gevonden.

4. De vergetelheid van het zijn

De schrijnende toestand die de mens ervaart als hij zich bewust wordt van zijn eindigheid, dwingt hem te leven in wat Heidegger definieert als ‘geweest zijn’. Het betekent dat het verleden het heden wordt. Dasein heeft de neiging zich te verliezen in alledaagse dingen, zoals werk, sociale relaties en recreatieve activiteiten. Het vergeet zich te bekommeren om zijn eigen bestaan en zijn relatie met de wereld.

Voor Heidegger leidt deze neiging ertoe dat we op een inauthentieke manier leven. Het betekent dat we ons voegen naar de verwachtingen en waarden van een wereld die vooraf bepaald is door het verleden. Daardoor worden we ondergedompeld in saaiheid en verveling.

Om aan deze toestand te ontsnappen moeten we onze eigen authenticiteit herontdekken. We moeten een temperament wekken dat ons in staat stelt angst onder ogen te zien en de fundamentele metafysische vragen over ons bestaan te ontvouwen.

5. Heidegger en technologie

Volgens Heidegger verbergt technologie de ware betekenis van het zijn. Dit omdat het niet gereduceerd kan worden tot waarneembare entiteiten. Technologie niet verbergt niet alleen het zijn, maar ook de betekenis van ons eigen bestaan. In feite is ze verantwoordelijk voor het katapulteren van ons in een leven zonder authenticiteit.

Technologie helpt de wetenschap om entiteiten te categoriseren en te isoleren van onze relatie ermee. Stel bijvoorbeeld dat je in een kamer een open boek ziet liggen.

Als je ernaar kijkt, zie je geen inktvlekken op papier, maar een voorwerp dat voor jou een bepaalde betekenis heeft. Als je echter iemand uit een cultuur zonder literatuur hetzelfde boek zou laten zien, is het zeer waarschijnlijk dat hij niet hetzelfde object zou zien als jij.

Op dezelfde manier kan het wezen niet worden teruggebracht tot de som van zijn delen. Zijn essentie wordt uiteindelijk voltooid in relatie tot wat het omringt. Bovendien krijgt het betekenis door de waarneming van subjecten.

6. Heidegger en de dichters

Volgens Heidegger is poëzie een manier van denken die veel verder gaat dan logica en rede. Voor de denker, helpt poëtische expressie hem een duidelijker en dieper begrip te krijgen dan dat wat door wetenschap en filosofie wordt uiteengezet..

Dichters, die gevoelig zijn, slagen erin de essentie van het zijn te vatten. Ze drukken het uit op een metaforische manier die de louter technische beschrijving overstijgt. De poëzie waarnaar Heidegger verwijst wordt vertegenwoordigd door bekende Duitse dichters (Spaanse link) zoals Hölderlin, Rilke, Trakl en Celan.

7. Politieke controverses

Heidegger was tussen 1933 en 1945 lid van de nazipartij. Dit feit heeft ertoe geleid dat velen de geldigheid van zijn gedachten in twijfel trekken. Dat komt omdat ze volhouden dat zijn filosofie verenigbaar zou kunnen zijn met een van de meest gruwelijke politieke processen uit de geschiedenis.

Aan de andere kant zijn er mensen die zijn filosofie verdedigen. Zij beweren dat zijn ideeën geen verband houden met de politieke neigingen die de auteur zijn leven lang aanhield. Bovendien beweren zij dat zijn gehechtheid aan de nazipartij strategisch was.

We moeten opmerken dat Heidegger, in tegenstelling tot veel hedendaagse Duitse intellectuelen, zich nooit heeft verontschuldigd voor zijn steun aan het naziregime. In 2014 werd een reeks documenten gepubliceerd die de zwarte boeken (Spaanse link) werden genoemd. Ze toonden expliciet zijn aanhankelijkheid aan het nazisme en zijn antisemitische ideeën aan.

Een invloedrijke filosoof

Ongetwijfeld kunnen de gedachten van Heidegger niet buiten beschouwing blijven als het gaat om het begrijpen van de 20e-eeuwse filosofie. Ondanks de politieke controverses die hem omringden, hebben zijn ideeën grote invloed gehad op veel latere denkers. Bijvoorbeeld Jean-Paul Sartre, Michel Foucault, Peter Sloterdijk, en ook psychiaters als Medard Boss.

Aan de andere kant beschuldigen zijn tegenstanders hem ervan obscure en dubbelzinnige taal te gebruiken, wat gemakkelijk kan leiden tot drogredenen en misleidende definities. Ondanks deze kritiek is het moeilijk om een denker als Heidegger te negeren. Sterker nog, hij zal zeker van grote invloed blijven voor degenen die zich willen verdiepen in de wereld van de hedendaagse filosofie.