The Endless Trench - 30 jaar ondergronds
The Endless Trench is een overweldigende reis door de Spaanse Burgeroorlog en de zogenaamde mollen. Een handvol mensen in heel Spanje dook op vlak na de amnestie van de regering in 1969. Ze hadden zich meer dan 30 jaar verstopt om vergeldingsacties te vermijden, vaak in hun eigen huis, na Franco’s bezetting in 1936.
De film biedt details uit enkele van de meest verbazingwekkende verhalen over deze nachtmerrie. Het herformuleert het onderduikverhaal van een zogenaamde “mol” en zijn vrouw. Zij lijdt door haar verschrikkelijke situatie op een diepe, zelfopofferende manier. Het is een geweldig verhaal over liefde als bescherming tegen angst.
De film krijgt veel van zijn impact door twee personages en één locatie. Het team van Baskische regisseurs en producenten dat verantwoordelijk is voor films als Loreak en Handia is hiervoor verantwoordelijk. Het is een intense, bijna perfecte emotionele reis over angst voor politieke onderdrukking en over menselijke kwetsbaarheid, wanhoop en verzet.
The Endless Trench – van vlucht naar eeuwig wachten
De meeste actie gebeurt binnen de eerste 20 minuten van de film, als de camera de linkse politicus en de scherpzinnige Higinio (Antonio de la Torre) volgt. De laatste wordt dan samen met andere gevangenen gearresteerd en meegenomen in een vrachtwagen van de burgerwacht.
Terwijl een van de andere gearresteerden een van de bewakers om zijn leven smeekt, maakt Higinio van de gelegenheid gebruik om uit de vrachtwagen te springen en te ontsnappen. Vervolgens achtervolgen de burgerwachten hem terwijl hij door een landelijk gebied van Andalusië rent.
Gelukkig verbergt hij zich de hele nacht in een diepe donkere put, samen met twee andere mensen die zich ook verbergen voor de politie, die hen later van bovenaf neerschiet. Ondertussen weet Higinio zich in een van de gaten van de put te verstoppen. Dan, de twee dode lichamen opzij duwend, vertrekt hij de volgende ochtend en gaat naar huis.
Zijn vrouw Rosa, een naaister gespeeld door Belén Cuesta, wacht hem thuis op. Vanaf dit punt zit er een diep psychologisch drama in de stilte en de eeuwigheid van de uren. Higinio ziet geen andere mogelijkheid dan zich onder de vloer te verstoppen en getuige te zijn van wat er in zijn huis gebeurt, net als een mol. Hij is slechts toeschouwer in zijn eigen huis en vanuit een nogal ongemakkelijke plaats.
“Toen ik vele jaren later over de Spaanse Burgeroorlog schreef, gebruikte ik documenten die ik als kind oppikte, want veel was nog niet gepubliceerd (nu zijn er veel meer bronnen beschikbaar).”
The Endless Trench – spanning voor de toeschouwer
Ook al was het leven van een mol vermoedelijk saai, voor de kijker van deze film wordt het dat nooit. De belangrijkste dreiging en spanning in de film komen van Gonzalo (Vicente Vergara), die Higinio verraden heeft aan de autoriteiten. Hij blijft hem voortdurend bedreigen, te beginnen met de sadistische verwijdering van Rosa’s huisgordijnen, zodat hij alles kan zien vanuit zijn schuilplaats.
Profiterend van een paasweek in de stad, trekt Higinio in bij zijn schoonvader — vermomd als oudere vrouw. Daar heeft hij veel meer ruimte om zich volledig te vestigen als mol die vlucht voor Franco’s politie. Hij heeft een klein bed, kleine boekenplanken en een kleine tafel waar Rosa kan werken.
In een tragikomische scène die een onderbreking van het drama biedt, besluit een homoseksueel stel het huis van Higinio’s schoonvader te gebruiken voor hun afspraakjes, waarbij ze profiteren van Rosa’s afwezigheid voor een paar maanden. Als ze ontdekt worden door Higinio sluiten ze een pact waarin ze het huis mogen gebruiken in ruil voor het brengen van kranten en wat eten.
Rosa’s aanvulling
Rosa verklaart dat ze een kind wil, een eis die onder de gegeven omstandigheden moeilijk te geloven is. Rosa is een standvastige, toegewijde en onbaatzuchtige echtgenote. In feite is haar rol complex en zitten er verschillende lagen in haar. Ze is veel meer dan de vrouw die Higinio helpt in zijn schuilplaats.
Plotseling moet ze alles verbeteren waar haar opleiding haar op voorbereidde, Rosa moet zichzelf opnieuw uitvinden als belangrijkste kostwinner. Belén Cuesta brengt Rosa’s kwetsbaarheid, kracht en betrokkenheid in de loop der jaren goed over.
Als er een keerpunt in Rosa’s leven is, dan is het wel de seksuele intimidatie en daaropvolgende verkrachting die ze ondergaat van een burgerwacht. Hij is haar klant in de werkplaats. Op een dag ontstaat er een worsteling waarbij Rosa weigert enig contact met hem aan te knopen. Dit alles terwijl Higinio, die alles ziet vanuit zijn schuilplaats, zich moet inhouden om niet ontdekt te worden.
Higinio is overweldigend gefrustreerd als de vernedering zich opstapelt en reageert nogal primitief op wat er gebeurd is. Hij komt uit zijn schuilplaats om seks te hebben met zijn vrouw in een nogal ongemakkelijke scène die grenst aan verkrachting.
Als de burgerwacht een paar dagen later terugkeert, valt hij Rosa aan en Higinio kan hem niet tegenhouden. Dit omdat hij dan de lamp zou omvallen en zijn schuilplaats zou verbranden. Als hij uiteindelijk tevoorschijn komt om te helpen, is dat alleen om de burgerwacht te doden. Helaas voor Higinio zal hij zich altijd afvragen of de biologische vader van zijn kind hem was of niet.
De eindeloze loopgraaf en de kracht van de liefde
De vertolkingen van beide hoofdpersonen voegen een vleugje realiteit toe aan het verhaal. Higinio’s rust en traditionele waarden geven veel betekenis aan zijn rol.
Onvermijdelijk speelt het grootste deel van de actie zich af in schemerig licht, vaak gebruikt in contrast met de verblindende Andalusische zon. Veel speelt zich af via onzekere visioenen vanuit Higinio’s angstige perspectief. Samen met de kijker probeert hij te ontdekken wat er in de wereld aan de hand is. Deze strategie genereert spanning, maar ook emotie.
Ondanks het lijden, de duisternis en het menselijk kwaad dat de film weerspiegelt, is The Endless Trench een positieve film. Het vertelt, zonder sentimentaliteit, overdaad of clichés, dat liefde een toevluchtsoord kan zijn dat een leven lang standhoudt.
Het totale proces van de film begint met wat nauwelijks zichtbaar is naar wat goed te zien is. In alle puurheid is dat alles wat zich aan het zicht onttrekt.