Slaapgebrek: waarom hebben we slaap nodig?
Iedereen heeft slaap nodig. Er zijn mensen die elke nacht ten minste acht uur slaap nodig hebben, terwijl anderen genoeg hebben aan vier of vijf uur. Hoe het ook zij, het is onmogelijk om zonder slaap te leven. Het is een van de basisbehoeften van een mens. Slaapgebrek kan dan ook zeer negatieve effecten hebben op ons lichaam en kan zelfs tot de dood leiden.
Een paar dagen slaapgebrek kan het lichaam al ernstige schade toebrengen. Zelfs wanneer we net dat uurtje te kort slapen kan dat negatieve gevolgen hebben voor ons. Het kan ons emotioneel, fysiek en mentaal beïnvloeden. Daar komt nog bij dat elk uur slaap dat we verliezen niet kan worden hersteld. Zelfs een dutje doen neemt de gevolgen van je slaapgebrek niet weg, en het kan de dingen zelfs erger maken.
Het is duidelijk dat we echt moeten slapen, maar waarom is het zo noodzakelijk? Wat gebeurt er met onze hersenen terwijl we slapen? Wat zou er gebeuren als we zouden stoppen met slapen? In een poging al deze vragen te beantwoorden, hebben wetenschappers geprobeerd de omstandigheden van de natuurlijke slaap in verschillende laboratoria na te bootsen. Hoewel er nog veel te ontdekken valt, hebben we hieronder enkele van de bevindingen op dit gebied op een rijtje gezet.
Wat gebeurt er met onze hersenen als we slapen?
Vóór deze onderzoeken waren we in de veronderstelling dat onze hersenen zich ‘loskoppelen’ wanneer we slapen. Vroeger dachten experts dat onze hersenactiviteit vrijwel stopte. Het is echter aangetoond dat dit niet het geval is en dat sommige delen van ons brein ‘s nachts nog steeds erg actief zijn.
Terwijl we onze verschillende slaapfasen doorlopen, verandert onze hersenactiviteit. Tijdens de remfase wordt de meeste activiteit gedetecteerd. Deze activiteit wordt vastgelegd door het observeren van hersengolven – het observeren van patronen die vergelijkbaar zijn met de schommelingen die we kunnen detecteren wanneer we de hersenactiviteit van een wakker persoon analyseren. Op dezelfde manier werd tijdens de diepe slaap, ook wel de trage-golf-slaap genoemd, om de vier seconden een gelijktijdige activering van groepen neuronen gedetecteerd. Dit toont aan dat de hersenen ook in deze fase actief zijn.
Onlangs werd ontdekt dat een van de belangrijkste functies van slaap is dat het ons vermogen om te leren versterkt. De informatie die we overdag leren, wordt verwerkt terwijl we slapen. Het brein elimineert alle onnodige en irrelevante informatie en versterkt en classificeert de informatie die echt belangrijk is.
De gevolgen van slaapgebrek
Er zijn maar weinig mensen die niet regelmatig of incidenteel aan slapeloosheid hebben geleden. Wanneer we ‘s nachts niet goed slapen, hebben we de volgende dag last van verschillende lichamelijke en geestelijke symptomen die van de dag een oefening in overleving maken. De belangrijkste symptomen van slaapgebrek zijn:
- Prikkelbaarheid
- Vermoeidheid
- Gebrek aan concentratie
- Slecht humeur
- Hoofdpijn
- Geheugenproblemen
Dit zijn dus enkele van de bijwerkingen van slaapgebrek. Maar hoe lang kunnen we het nu echt volhouden zonder slaap? Wanneer kan een gebrek aan slaap echt gevaarlijk worden? De recordhouder is Randy Gardner, die zich vrijwillig aanmeldde voor een experiment waarin hij maar één ding hoefde te doen: wakker blijven. Hij hield het in totaal 264 uur vol (elf dagen).
Na enkele uren slaapgebrek begon hij humeurig te worden en kreeg hij last van concentratieproblemen. Na vier dagen begon hij hallucinaties te ervaren en ging hij zelfs geloven dat hij een beroemde voetballer was. Hij bemerkte echter geen nadelige gevolgen nadat het experiment was beëindigd. Volgens de gegevens verkregen uit een experiment met ratten en mensen met fatale familiaire insomnie, kan een mens uiterlijk drie tot vier weken zonder slaap.
Fatale familiaire insomnie
Fatale familiaire insomnie is een potentieel gevaarlijke autosome dominant genetische ziekte. Bij deze erfelijke ziekte is er sprake van een mutatie in een prion eiwit. De hersenen produceren en accumuleren het eiwit excessief. Deze abnormale accumulatie zorgt voor een achteruitgang die vooral de thalamus treft.
De achteruitgang van de hersenen die als gevolg van deze ziekte optreedt veroorzaakt veel ernstige symptomen. Waaronder aanhoudende slapeloosheid, geheugenverslechtering, moeilijkheden met bewegen, myoclonus (onvrijwillige samentrekking van de spieren) en gewichtsverlies. Dit onvermogen om te slapen kan dagen tot weken duren. De patiënten blijven nog lange tijd wakker voordat ze uiteindelijk in coma raken.
De achteruitgang van de thalamus zorgt ervoor dat de persoon voortdurend alert en wakker is. Elke behandeling die normaal wordt gegeven aan patiënten met slapeloosheid is nutteloos voor deze aandoening. De hersenziekte is uiterst zeldzaam. Het gen dat verantwoordelijk is voor de ziekte, komt wereldwijd bij slechts veertig families voor. De ziekte is tot op heden onbehandelbaar.
Het belang van goed slapen
Deskundigen adviseren om tussen zeven en acht uur per dag te slapen. Dit kan echter variëren naargelang leeftijd of gezondheid. Jonge kinderen hebben bijvoorbeeld veel meer slaap nodig, dit is belangrijk voor hun cognitieve ontwikkeling en voor hun leerprocessen. Ook zwangere vrouwen moeten het aantal uren dat ze slapen verhogen.
Slaap is dus extreem belangrijk, maar het moet ook verfrissend zijn. Het is essentieel dat de droomfase (de vierde fase) en de remfase bevredigend zijn. Tijdens de droomfase wordt het metabolisme en de bloedstroom in de hersenen met 75% verminderd in vergelijking met iemand die wakker is. Wetenschappers weten nu dat het elimineren van vrije radicalen die de hersenen kunnen beschadigen het doel hierachter is.
De diepe slaap vervult functies zoals energiebesparing, lichamelijk en geestelijk herstel, en ook bescherming. De remslaap, op zijn beurt, versterkt het geheugen.
Zoals je kunt zien, heeft onze slaap invloed op enkele vitale lichaamsfuncties. Goed slapen geeft ons dan ook niet alleen een beter gevoel, het vernieuwt ook ons lichaam en onze biologische klok.