Prikkelbeheersing bij verslavingen

In het artikel van vandaag leer je meer over prikkelbeheersing en ook over de meest gebruikelijke manieren om het tijdens therapie in praktijk te brengen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Alicia Escaño Hidalgo.

Laatste update: 27 december, 2022

Prikkelbeheersing bij verslavingen is een fundamentele techniek om te stoppen met een destructieve gewoonte. Prikkelbeheersingstechnieken proberen om het soort prikkels (stimuli) die verslavend gedrag triggeren uit te schakelen. Hoewel dit artikel meer over verslavingen gaat, is prikkelbeheersing ook geschikt in de context van elke destructieve gewoonte.

Gedragstechnieken dienen als een kader voor deze techniek, zelfbeheersing in het bijzonder. Het zijn concrete acties gericht op het uitschakelen, vervangen, of veranderen van stimuli. Zo kunnen ze je leiden naar de reactie die je wenst te elimineren.

Zoals we hierboven al zeiden, is de techniek vrij eenvoudig. Het enige wat je hoeft te doen is secundaire veranderingen aanbrengen om te voorkomen dat je in dit soort gedrag vervalt.

Het feit dat het eenvoudig is, betekent echter niet dat het makkelijk is om er resultaten mee te boeken. Natuurlijk, als zowel de therapeut als de patiënt het met empathie en toewijding benaderen, dan zijn resultaten zo goed als gegarandeerd.

Empathie

Allereerst moet de therapeut empathisch zijn met de persoon die voor hem of haar staat. Hij moet dat doen zonder het contact met de werkelijkheid te verliezen. Dit komt omdat niet alle gewenste stimuli geschikt zullen zijn. Ze zullen dus andere alternatieven moeten vinden.

Ook moet de patiënt zeer gemotiveerd zijn en ervan overtuigd zijn dat hij wil veranderen. Volgens het Prochaska en Di Clemente Model (Engelse link) zal het moeilijk zijn voor de patiënt om de prikkelbeheersing uit te voeren als hij zich in de precontemplatieve of contemplatieve fase bevindt.

De patiënt moet een beslissing nemen en zich ertoe verbinden de richtlijnen van zijn therapeut te volgen.

Manieren om stimuluscontrole uit te voeren

Er zijn vele manieren om prikkelbeheersing uit te oefenen. Deze variëren van het direct elimineren van de prikkel die de reactie uitlokt, tot het aanbrengen van fysiologische veranderingen in het lichaam. Hoe dan ook, de therapeut weet dat zijn patiënt het kan. Het allerbelangrijkste is echter dat de taak in feite uitvoerbaar moet zijn.

Dit laatste punt zal dus sterk afhangen van het geval en van de hulpbronnen van de persoon, zoals sociale steun, zelfbeheersing en motivatie.

In dit opzicht is het duidelijk dat het een beter idee is om aan de eerste schakels van de gedragsketen te werken. Als je dus emotioneel afhankelijk bent van een persoon en het al dan niet bellen van die persoon volledig afhangt van je alcoholconsumptie, moet je werken aan je drang om te drinken in plaats van aan het gedrag dat ervoor zorgt dat je het gesprek vermijdt.

Hoe voer je prikkelbeheersing uit

Verwijder achtergrondprikkels

Dit is een bijzonder goed alternatief wanneer het verslavingsgedrag vrij ernstig is en het een persoon aan zelfbeheersing ontbreekt. In een situatie waar iemand probeert te stoppen met roken die de behoefte heeft om een sigaar te roken wanneer hij of zij koffie drinken.

In dit geval moet de therapeut hen adviseren om koffie helemaal te schrappen. Dit is omdat die verslaafde persoon veel meer zelfbeheersing heeft in dat aspect, dus ze zouden het roken in die situatie vermijden.

Verminder achtergrondprikkels

Deze vorm van prikkelbeheersing is beter in het geval van mensen die enige zelfcontrole hebben. Zij kunnen de achtergrondprikkels dus niet helemaal elimineren. Bijvoorbeeld als ze een sterke impuls hebben om dingen te kopen telkens als ze het huis verlaten.

In dat geval is het veel realistischer hen te vragen hun creditcards thuis te laten en minder contant geld bij zich te dragen. Het zou dus niet realistisch zijn om hen te zeggen de credit cards te annuleren of zonder contant geld van huis te gaan.

Het gedrag uitstellen

Een andere vrij effectieve manier om met verslavend gedrag om te gaan is door de belofte te doen het gedrag uit te stellen. Er zijn momenten waarop mensen een sterke impuls voelen om naar de koelkast te gaan en meer te eten.

In dat geval moeten ze er een punt van maken om in ieder geval de komende twintig minuten niet te gaan. Tegelijkertijd is het belangrijk om iets anders te doen om zichzelf af te leiden. Als ze zich aan deze verplichting houden, is de kans groot dat hun trek daarna weg is.

Breng veranderingen aan op fysiologisch niveau

Ten slotte is een goede optie om niet in de verslavende val te lopen, veranderingen in je eigen organisme aan te brengen. Er is een geval van stimuluscontrole voor ernstige gevallen van alcoholisme.

Het gaat om een geneesmiddel met de naam Disulfiram of Antabuse (Engelse link). Alcoholisten nemen het middel en de werking ervan in hun lichaam is dat het enzym dat verantwoordelijk is voor de stofwisseling van alcohol (aldehyde dehydrogenase) onderdrukt wordt.

De persoon zal dus slecht reageren wanneer hij aan alcohol wordt blootgesteld: hij kan gaan braken, hartkloppingen krijgen en gaan zweten.

Afgezien van dit extreme geval van prikkelbeheersing, zou een ander voorbeeld van het gebruik van de veranderingen die op fysiologisch niveau optreden kunnen zijn dat men boodschappen gaat doen na de lunch. Op die manier zou men geen honger hebben, zodat men niet naar ongezond voedsel zou grijpen.

Conclusies over prikkelbeheersing bij verslavingen

Wanneer het goed wordt uitgevoerd, is prikkelbeheersing bij verslavingen zeer effectief. Het is echter moeilijk als het de enige methode is waartoe je je toevlucht neemt. Je moet het dus samen met andere technieken gebruiken om je succes te maximaliseren.

Bij verslavingen blijken cognitieve technieken ook nuttig te zijn. Het doel ervan is de verkeerde overtuigingen van de patiënt over zijn hechtingsproblemen te veranderen. Op dezelfde manier kunnen ze ook werken met andere methoden, zoals ontspanningstechnieken, om beter om te gaan met hun ontwenning en mindfulness te bereiken.