Paul Watzlawick en de pragmatische aspecten van de menselijke communicatie

Volgens de Oostenrijkse psycholoog Paul Watzlawick speelt communicatie een belangrijke rol in ons leven en in de maatschappij. De meesten van ons realiseren ons echter niet hoe belangrijk die rol is.

Vanaf het begin van ons leven doen we mee aan het proces van het vergaren van informatie over communicatie. Deze regels zijn verankerd in onze relaties, hoewel we ons er misschien niet bewust van zijn.

Beetje bij beetje leren we wat te zeggen en hoe we het moeten zeggen. We leren over de meerdere vormen van communicatie die we in ons dagelijks leven tegenkomen. Het is moeilijk te geloven dat zo’n ingewikkeld proces vrijwel ongemerkt plaatsvindt en dat we het ons zonder moeite eigen maken.

Zonder communicatie zouden mensen nooit zo ver hebben kunnen komen als nu. Wat zijn dan de details van communicatie waardoor we ons in verband kunnen brengen met elkaar? Wat zijn die ins en outs die we nauwelijks opmerken, maar zo belangrijk zijn?

Laten we eens wat dieper graven…

Paul Watzlawick en zijn kijk op communicatie

Paul Watzlawick (1921 – 2007) was een Oostenrijkse psycholoog, die vaak wordt aangehaald in de familie- en systeemtherapie. Hij geniet internationale bekendheid door The Situation Is Hopeless, But Not Serious: The Pursuit of Unhappiness, gepubliceerd in 1983.

Watzlawick haalde zijn doctoraal in filosofie en studeerde psychotherapie aan het Carl Jung Instituut in Zürich. Hij was ook docent aan de Universiteit van Stanford.

Paul Watzlawick ontwikkelde samen met Jane Beavin Bavelas en Don D. Jackson aan het Mental Research Institute of Palo Alto De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie.

Dit is de hoeksteen van de relatietherapie. Het legt uit dat communicatie geen intern proces is dat afkomstig is vanuit het onderwerp, maar als resultaat van een informatie-uitwisseling afkomstig uit een relatie.

Vanuit dat oogpunt is het minder belangrijk hoe we communiceren en of het bewust is of niet. Het gaat er echter wel om hoe in het heden communiceren en hoe we elkaar beïnvloeden. Laten we eens kijken naar de fundamentele principes van de theorie van menselijke communicatie. Wat kunnen we hiervan leren?

De vijf axioma’s van De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie

1. Het is onmogelijk om niet te communiceren

Communicatie is intrinsiek aan het leven. Wat Paul Watzlawick en zijn collega’s bedoelen is dat al het menselijk gedrag een vorm van communicatie op zich is. Dit is waar op expliciet of impliciet gebied. Zelfs niets zeggen is een manier om een bepaald bericht door te geven. Het is dus onmogelijk om niet te communiceren.

Zelfs als we niets doen, verbaal of niet-verbaal, brengen we iets over. Misschien zijn we niet geïnteresseerd is wat de andere persoon vertelt, of we delen gewoon liever onze mening niet. Er schuilt meer informatie in dit bericht dan in woorden wordt uitgedrukt.

2. Iedere communicatie bezit een inhouds- en betrekkingsaspect (metacommunicatie)

Dit principe refereert aan het feit dat bij alle vormen van communicatie niet alleen de inhoud van het bericht belangrijk is, maar ook de manier waarop de spreker begrepen wil worden door anderen op relationeel niveau.

Het inhoudsaspect komt overeen met wat we verbaal communiceren. Het relationele aspect aan de andere kant refereert aan hoe we dit bericht communiceren. Het heeft onder andere te maken met intonatie, gezichtsuitdrukkingen en context.

Het tweede aspect bepaalt en beïnvloedt het eerste. Dat komt doordat onze intonatie en uitdrukking bepalen hoe de luisteraar dit bericht ontvangt.

3. Interpunctie vormt de betekenis volgens de persoon

Paul Watzlawick legde het derde axioma als volgt uit: “De aard van een relatie is afhankelijk van de interpunctie van de communicatieprocedures van de partners.” Daarmee bedoelt hij dat ieder van ons een eigen versie maakt van wat we observeren en ervaren. Die versie kleurt onze relaties dan.

Dit principe is van fundamenteel belang als we een relatie aangaan met anderen. We moeten dit altijd in gedachten houden als we met iemand omgaan. We filteren alle informatie die we ontvangen gebaseerd op onze ervaringen, persoonlijke kenmerken en lessen. Dit betekent dat een concept (liefde, vriendschap, vertrouwen enzovoort) verschillende betekenissen kan hebben voor verschillende mensen.

Daarbij komt nog dat een ander belangrijk aspect van communicatie is dat iedere spreker gelooft dat het gedrag van de ander de oorzaak is voor zijn gedrag. Maar de waarheid is dat communicatie een ingewikkelder proces is dat niet kan worden gereduceerd tot een simpele oorzaak-gevolg relatie.

Communicatie is een cyclisch proces waarin iedere partij op een unieke manier bijdraagt aan de uitwisseling.

4. Digitale en analoge communicatie

De theorie van de pragmatische aspecten van de menselijke communicatie suggereert dat er twee soorten communicatie zijn:

• Digitaal. Wat je zegt met woorden, die het middel zijn waarmee de communicatie wordt overgedragen.
• Analoog. Alle non-verbale communicatie, of hoe je je uitdrukt. Het middel van de relatie.

5. Symmetrische en complementaire communicatie

Tot slot gaat deze axioma over hoe we met anderen omgaan. Als de relatie symmetrisch is, bevinden we ons op hetzelfde niveau. Dat wil zeggen, we handelen in vergelijkbare omstandigheden en de machtsverhouding is gelijkwaardig, maar we vullen elkaar niet aan..

Als de relatie complementair is, zoals die tussen een ouder en een kind, een leraar en een student of koper en verkoper, bevinden we ons in verschillende omstandigheden. We accepteren deze verschillen echter wel.

Als we met dit alles rekening houden, komen we tot de conclusie dat het belangrijkste in iedere situatie waar we moeten communiceren de relatie zelf is. Hoe twee mensen op elkaar reageren, en niet zozeer de individuele rollen.

Bibliografie

Ceberio, Marcelo R. (2006). La buena comunicación. Las posibilidades de la interacción humana. Barcelona: Paidós.