Vijf paradoxen om je geest te verruimen
Het leven zelf is een vreemde paradox. Je streeft naar een goede baan, om in je meest elementaire behoeften te voorzien, en om ervoor te zorgen dat de mensen van wie je houdt fit en gezond zijn. Dat proces is echter vaak kostbaar voor je eigen gezondheid, en je hebt nauwelijks tijd om te genieten van wat je hebt bereikt. In feite is je bestaan, als je het onder een vergrootglas zou bekijken, een eeuwige tegenstelling.
Paradoxen dienen dit doel. Ze zetten je aan het denken over de ideeën, constructies of werkelijkheden die bepaalde ideeën in zich dragen, samen met hun tegenstellingen. Je werkt bijvoorbeeld om te leven, maar hebt nauwelijks tijd om van je leven te genieten.
Iets soortgelijks gebeurt als je kijkt naar de duisternis van de nacht. Hoe kan er zoveel duisternis zijn als er zoveel waterstofsterren zijn die exploderen in de oneindigheid van het heelal?
Is het dat de sterren niet genoeg zijn om onze omgeving te verlichten? Het lijkt van niet. Hoe het ook zij, paradoxen zijn origineel en stimulerend en nodigen uit tot diep nadenken. Er zijn echter niet altijd duidelijke of sluitende antwoorden op.
De wijsheid van Socrates
Zoals Socrates ooit zei: “Ik weet één ding en dat is dat ik niets weet.” Toegeven en aannemen dat we als mensen nooit een objectieve verklaring zullen hebben voor de twijfels die ons overvallen als we naar de hemel of naar onszelf kijken, is een oefening in wijsheid. Laten we daarom ons vernuft en analytisch vermogen wat aanscherpen met een reeks van dit soort theoretische voorstellen.
“De kinderen van de schoenmaker gaan altijd op blote voeten. Je moet wreed zijn om aardig te zijn. Onze spreekwoorden en populaire taal zitten vol met merkwaardige paradoxen waarvan we ons niet altijd bewust zijn, maar die een voorbeeld zijn van de complexiteit van onze werkelijkheid.
Paradoxen om je geest te verruimen
Een figuur die beweert dat we voortdurend denkfouten maken is de psycholoog en Nobelprijswinnaar, Daniel Kahneman. In feite is het aan hem te danken dat we begrijpen hoe cognitieve vertekeningen onze oordelen en besluitvorming beïnvloeden. Zijn meest recente boek is getiteld: Ruis: A Flaw in Human Judgment (2021).
In dit boek legt hij uit hoe mensen verschillend oordelen bij gelijksoortige realiteiten. Hij geeft voorbeelden van artsen, psychiaters en rechters die verschillende oordelen geven als ze geconfronteerd worden met vergelijkbare gebeurtenissen. Waarom gebeurt dit? Het antwoord is eenvoudig. Onze geest zit vol ruis, denkvooroordelen en automatismen waarvan we ons niet bewust zijn.
We denken snel, we denken slecht, en we komen tot verkeerde conclusies gedreven door impulsiviteit en emoties. Daarom moeten we leren zorgvuldiger en analytischer te zijn, en denken ontwikkelen dat langzamer en flexibeler is. Paradoxen kunnen onze geest verruimen en ons tegelijkertijd in staat stellen de werkelijkheid breder en kritischer te analyseren. Ze zijn de moeite waard om te bekijken.
José Ortega y Gasset beweerde dat er geen grotere ironie bestaat dan die welke alle ambtenaren treft. Eenmaal gepromoveerd worden ze op mysterieuze wijze onbekwaam. Momenteel wordt deze werkelijkheid gedefinieerd als het Peter-principe.
1. De paradox van het geluk
Hedonisme was een denkschool die beweerde dat we pas geluk vinden als we plezier zoeken. Later stelde de utilistische filosofie van Jeremy Bentham dat moreel goed gedrag datgene is wat uiteindelijk echt geluk oplevert.
Later stelde Viktor Frankl dat geluk niet gezocht wordt, noch deel uitmaakt van moreel positief gedrag. In feite beweerde de vader van de logotherapie dat de beste manier om gelukkig te zijn is om niet te proberen gelukkig te zijn en het geluk gewoon vanzelf te laten gebeuren (verschijnen).
2. De zwarte gat paradox
Dit was de favoriete paradox van Stephen Hawking, dus we konden hem niet achterwege laten. Denk aan een zwart gat en wat daarover gezegd wordt. Alles wat in de buurt komt van zijn randen verdwijnt. Een deeltje hoeft er maar naar toe te bewegen om op te houden te bestaan.
Denk aan Einsteins algemene relativiteitstheorie. Hij beweerde dat de aantrekkingskracht van een zwart gat zo sterk is dat niets eraan kan ontsnappen. De kwantumfysica is echter gebouwd op de veronderstelling dat informatie nooit verdwijnt, en dat deeltjes kunnen transformeren, maar nooit helemaal verdwijnen. Dus, hoe kan dit raadsel worden opgelost?
3. Sociale vlinders: de merkwaardige paradox van vriendschap
Een studie (Spaanse link) gepubliceerd in de MIT Technology Review analyseerde de zogenaamde vriendschapsparadox. Het is je misschien niet per se overkomen, maar volgens wiskundige en statistische modellen is er een principe dat altijd geldt. Het is dit: je vrienden hebben meer vrienden dan jij en hebben meer plezier dan jij.
Dit principe werd in 1991 ontdekt door de socioloog Scott Feld. Hij stelde dat de paradox is dat de meeste mensen weinig vrienden hebben, en een kleinere groep mensen een groter sociaal netwerk. Naar alle waarschijnlijkheid kan het zo zijn dat je minstens één vriend hebt die een echte sociale vlinder is, iemand met veel contacten, en die van feestjes houdt.
4. De gekke vliegeniersparadox
Dit is ongetwijfeld de meest originele paradox op onze lijst. Hij komt voor in de roman van Joseph Heller, getiteld Catch-22. Dit boek vertelt het verhaal van een jonge vliegenier uit de Tweede Wereldoorlog die uit het leger wil stappen. Daartoe is hij van plan zich zo te gedragen dat de psychiatrische evaluatie concludeert dat hij gek is en daarom niet geschikt om te dienen.
De dokter legt echter uit dat alleen gekke vliegeniers worden opgeleid tot gevechtspiloot. De jongeman zit vast en weet niet wat hij moet doen.
Deze paradox doet ons in zekere zin denken aan wat er met jongeren gebeurt als ze een baan zoeken. Van hen wordt geëist dat ze ervaring hebben, terwijl in werkelijkheid weinigen de kans hebben gehad die te bereiken.
5. De paradox van de tolerantie
We kunnen onze lijst van paradoxen niet afsluiten zonder te verwijzen naar de paradox die draait om het begrip tolerantie. Elke samenleving die tolerantie verdedigt, wordt beschouwd als democratisch. Maar volgens die vuistregel zal ze op elk moment ook tolerant zijn tegenover intolerantie.
Sterker nog, op het moment dat intolerantie getolereerd wordt, is die maatschappij precies het tegenovergestelde van wat ze verdedigt: intolerant. Verre van een woordspeling te zijn, bevat deze paradox, als we hem zorgvuldig analyseren, een grote waarheid. Het is duidelijk dat paradoxen een bepaald merkwaardig soort nut bezitten.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Sheffield, Clarence Burton Jr., 2018, “Promoting Critical Thinking in Higher Education: My Experiences as the Inaugural Eugene H. Fram Chair in Applied Critical Thinking at Rochester Institute of Technology”, Topoi, 37(1): 155–163. doi:10.1007/s11245-016-9392-1
- Stanovich Keith E., Richard F. West, and Maggie E. Toplak, 2011, “Intelligence and Rationality”, in Robert J. Sternberg and Scott Barry Kaufman (eds.), Cambridge Handbook of Intelligence, Cambridge: Cambridge University Press, 3rd edition, pp. 784–826. doi:10.1017/CBO9780511977244.040
- Kahneman, Daniel, Olivier Sibony, & Cass R. Sunstein, 2021, Noise: A Flaw in Human Judgment, New York: Little, Brown Spark.