Leven met een bipolaire stoornis is net alsof je in een achtbaan zit
De bipolaire stoornis is misschien wel één van de meest fascinerende studieonderwerpen voor wie geïnteresseerd is in de klinische psychologie. Want het idee dat een persoon zich tussen twee uitersten kan bewegen, of tussen twee polen, fascineert ons. Maar tegelijkertijd jaagt het ons ook schrik aan. Er bestaat bovendien een populaire opvatting over de bipolaire stoornis. Dat kan leiden tot de overtuiging dat ook wij er gemakkelijk kunnen aan lijden en dat niemand, hoe intelligent die ook is, van een absolute emotionele stabiliteit kan genieten. Mensen die leven met een bipolaire stoornis, hebben het gevoel in een achtbaan te zitten.
Hoe vaak heb je trouwens al gehoord dat mensen met een bipolaire stoornis een dubbele persoonlijkheid hebben? Maar wat is dan de ware aard van de afwijking die ervoor zorgt dat een persoon “verschillende persoonlijkheden” heeft? Wat zijn de verschillen tussen bipolaire stoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis?
Wat is een bipolaire stoornis?
Een bipolaire stoornis is een emotionele stoornis die gekenmerkt wordt door stemmingswisselingen met perioden van manie (euforie), hypomanie (minder langdurige euforie) of gemengde perioden. In het algemeen wisselen deze fasen ook af met depressieve episodes. Volgens de criteria van de International Classification of Diseases (ICD-10) en de Manual of Statistical Diagnosis of Mental Disorders (DSM-IV) zijn er verschillende types bipolaire stoornis:
- Bipolaire stoornis I: minstens één manische episode of een gemengde episode (manie en hypomanie). Die kan vóór of na depressieve episodes optreden.
- Bipolaire stoornis II: minder ernstige manische symptomen die we hypomanische fasen en depressieve episodes noemen.
- Cyclothyme stoornis: afwisselend hypomanie met nog niet waarneembare depressieve stoornissen.
Het is bovendien een stoornis die redelijk veel voorkomt en op alle leeftijden en bij beide geslachten. Het treedt echter vaker op tussen de leeftijd van vijftien en vijfentwintig jaar. Maar wanneer de eerste symptomen bij iemand ouder dan zestig verschijnen, dan hebben studies uitgewezen dat de oorsprong van de stoornis hoogstwaarschijnlijk biologisch is. Men zal het dan ook op de gepaste manier behandelen.
Net als de grote meerderheid van de stoornissen tast ook dit het functioneren en het welzijn van de persoon aan. Want leven met een bipolaire stoornis beheerst de dagelijkse activiteiten van de betrokkene. Bij bipolaire mensen ligt het zelfmoordpercentage erg hoog, tot meer dan vijftien procent van de patiënten. Zelfmoord treedt wel veel vaker op tijdens de depressieve of gemengde episodes.
Pieken en dalen bij mensen die leven met een bipolaire stoornis
De DSM-IV-TR omschrijft criteria voor de verschillende types van manische, hypomanische, depressieve en gemengde episodes.
De manische episode is een stemmingswisseling die minstens een week duurt. In die fase blijven drie of meer van de volgende symptomen aanhouden:
- Een overdreven zelfvertrouwen.
- Een daling in de behoefte aan slaap.
- Spraakzamer dan gewoonlijk.
- Een waterval aan ideeën.
- Moeilijk de aandacht vasthouden.
- Psychomotorische onrust.
- Buitensporige deelname aan plezierige activiteiten met een grote kans op ernstige gevolgen.
- Deze stoornis is bovendien ernstig genoeg om werkgerelateerde en sociale achteruitgang, ziekenhuisopname of psychotische symptomen te veroorzaken.
De hypomanische episode is een stemmingswisseling die minstens vier dagen duurt met drie of meer van de symptomen die we in verband met de manische fase vermeld hebben. Anderen kunnen de wijziging in de gemoedstoestand en de verandering in activiteit vaststellen. Maar men vindt het onvoldoende ernstig. Er is ook geen sprake van psychotische symptomen.
De ernstige depressieve episode vertoont gedurende twee weken de volgende symptomen:
- Verlies of een aanzienlijke toename in gewicht of eetlust.
- Slapeloosheid of buitensporig slapen.
- Agitatie of vertraging in de psychomotoriek.
- Vermoeidheid.
- Gevoelens van overdreven nutteloosheid of een schuldgevoel.
- Daling in de concentratie of in het nemen van beslissingen.
- Terugkerende doodsgedachten.
- Ofwel een moedeloze stemming voor het grootste deel van de dag ofwel algemene apathie.
De gemengde episode combineert gedurende minstens één week en bijna elke dag de symptomen van een manische fase en van een ernstige depressieve periode.
Wat is het niet?
Bij al deze soorten episodes zijn de symptomen niet te wijten aan fysiologische effecten die door een bestanddeel of een behandeling veroorzaakt worden. Want als deze symptomen het effect zijn van een bestanddeel of een medicatie die is toegediend, dan kunnen we de diagnose bipolair niet stellen. Dit geldt zelfs ook als iemand aan alle hogervermelde criteria beantwoordt.
“De behandeling van mensen met psychopathologische stoornissen moet dezelfde zijn als bij andere aandoeningen. We mogen de patiënt niet stigmatiseren of de schuld geven dat hij hieraan lijdt.”
De verschillen tussen een bipolaire stoornis en een borderline persoonlijkheidsstoornis
Een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) behoort tot de ernstigste persoonlijkheidsstoornissen. We moeten een onderscheid maken tussen het gebrek aan emotionele afstemming bij deze stoornis en het verstoorde evenwicht dat bij een bipolaire stoornis optreedt. BPS heeft de volgende kenmerken:
- Een globale instabiliteit die de geestestoestand, het zelfbeeld en het gedrag aantast.
- Een wezenlijke en aanhoudende moeilijkheid om stabiele banden uit te bouwen. Dit treedt dus niet op bij bipolaire patiënten.
- Impulsiviteit, ongecontroleerde woede, agressiviteit tegenover zichzelf en naar buiten toe.
- Suïcidaal gedrag, bedreigingen of gebaren, of zelfverminking.
- Risicovol gedrag dat meestal in gang gezet wordt door interpersoonlijke conflicten of relatieproblemen (angst voor afwijzing of verlaten worden).
- Mensen die leven met een bipolaire stoornis, ervaren ook gevoelens van leegte en verveling.
Een bipolaire stoornis ontwikkelt geen verschillende persoonlijkheden
Wanneer een scheiding het hoogste niveau van ons wezen raakt – onze persoonlijkheid – dan krijgen we dus te maken met een dissociatieve identiteitsstoornis (een gespleten of meervoudige persoonlijkheid).
Mensen met meervoudige persoonlijkheden getuigen van twee of meer verschillende identiteiten (dan kunnen er zelfs een honderdtal zijn). Minstens twee van die identiteiten nemen herhaaldelijk de controle over het gedrag in handen. Bovendien voelen mensen met deze stoornis zich niet in staat om zich belangrijke persoonlijke informatie te herinneren van de persoonlijkheid die op dat moment domineert.
De grote meerderheid van de hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg gelooft ook dat andere tussenkomsten nodig zijn om de farmaceutische aanpak aan te vullen. In deze gevallen zijn individuele therapie en groepstherapie dan erg nuttig. Men beveelt ook aan om de farmacologische behandeling af te bouwen als de therapeutische effecten ervan niet betekenisvol zijn.
Tenslotte zorgen diagnostische kwalificaties voor een meer gepersonaliseerde behandeling. Maar laten we vooral niet vergeten dat elke persoon anders is. En hun gezondheidstoestand is daarop geen uitzondering. In die betekenis kunnen twee mensen met dezelfde diagnose de stoornis die ze “delen,” op een erg verschillende manier ervaren. Ook het leven met een bipolaire stoornis kan dus bij elke betrokkene een ander vorm aannemen.
