Betekent jezelf zijn dat je jouw familie ontgoochelt?

Soms betekent jezelf zijn dat je jouw familie ontgoochelt. Het is soms zelfs bijna noodzakelijk om vrij te zijn. Want we hebben het nodig om onszelf als mens, als individu, te herbevestigen. We verdienen gelukkig te zijn en onze onafhankelijkheid in eigen handen te nemen. De verwachtingen van je familie in vraag stellen of doorbreken is een gezonde stap. Het vernieuwt ons vanbinnen en vanbuiten. Tegelijkertijd dwingt het de mensen die we graag zien om een moeilijke beslissing te nemen. Ofwel aanvaarden ze ons zoals we zijn, ofwel laten ze ons los.

Het is niet gemakkelijk. Tijdens de eerste fase van de levenscyclus komt er een moment waarop een kind ontwaakt. Want het wordt zich volledig bewust van het subtiele gebrek aan overeenstemming dat in vele families bestaat. Het kind zal bijvoorbeeld merken dat de ouders kordaat advies geven dat ze zelf niet toepassen. Ook om andere reden voelt het kind zich ongemakkelijk. De verwachtingen die de ouders op zijn schouders leggen kunnen zo anders zijn dan wat het zelf spontaan ontwerpt, bedenkt en voelt.

De druk van verwachtingen

De verwachtingen van de familie zijn net als kleine atomen die op elkaar botsen. Ze creëren onzichtbaar materiaal waarvan niemand zich bewust is. Maar het is wel verstikkend. Ze ontwikkelen een kracht en geloofsovertuigingen over de generaties heen. Het zijn onuitgesproken en ongeschreven gedragscodes. Maar ze worden mondeling en door middel van toon en niet-verbale taal uitgedrukt.

Zonder het te beseffen worden we gevormd door een reeks geloofsovertuigingen en eigenschappen die we in stilte en met enige moeilijkheid internaliseren. Maar op een bepaald moment beseffen we dat we niet in de puzzel passen. We begrijpen uiteindelijk dat onze ‘functionele’ familie misschien toch niet zo functioneel is. Want er zijn te veel stiltes en te veel gebogen hoofden die vermijden om elkaar aan te kijken. Dan beslis je om een verandering door te voeren. Je gaat je eigen weg zoeken en je neemt het risico je geliefden te ontgoochelen.

Familiebanden zijn ingewikkeld

Toen Lucas geboren werd, was zijn moeder eenenveertig en zijn vader zesenveertig. Zijn ouders hadden er niet voor gekozen om slechts één kind te hebben. Het was het resultaat van een lange en moeilijke reis. Voor zijn geboorte had zijn moeder vier miskramen gehad. Daarna had ze er nog een. Het was niet zijn schuld maar hij werd uiteindelijk de eenzame overlever op wie zijn familie alle verwachtingen projecteerde. In zijn eentje moest hij het gewicht dragen van een hele verzameling hoop, dromen en verlangens.

Maar Lucas is nooit een goede student geweest. Hij was ook niet zachtaardig of kalm. Bovendien was hij absoluut niet gehoorzaam. Maar het ergste was dat hij tijdens al die mislukkingen op school, moest leven met de geesten van zijn onzichtbare broers en zussen. Ze waren wel nooit geboren, maar voor zijn ouders waren ze altijd dichtbij. ‘Ik ben zeker dat één van hen ingenieur zou geworden zijn, net als ik’, ‘Ik ben ervan overtuigd dat één van hen stabieler en  verantwoordelijker zou geweest zijn…’.

Doorbreek die banden

Zijn ouders idealiseerden niet alleen voortdurend wat had kunnen zijn. Lucas moest ook omgaan met nog een andere ondoordachte boodschap die van tantes, nonkels en grootouders kwam. ‘Luister naar je moeder, stop met muziek maken en ga op zoek naar een echte baan. Je ouders hebben al zo veel voor jou doorstaan. Het kost jou niets om hen ook eens gelukkig te maken…’

Toen hij uiteindelijk een leeftijd bereikte waarop hij zelf kon beslissen, nam hij een beslissing. Hij besloot naar het buitenland te vertrekken en muziek te studeren aan een conservatorium. Zijn familie zou ontgoocheld zijn, dat wist hij. Hij besefte ook dat hij pijn zou veroorzaken. Maar hij kon niet langer deel uitmaken van dit familiemodel dat vol geesten en onmogelijke verwachtingen zat. Lucas moest trouw blijven aan zichzelf en de auteur worden van zijn eigen toekomst.

Jezelf zijn betekent je familie ontgoochelen, maar het is ook de weg naar verlichting

De Universiteit van Utah heeft vorig jaar een erg interessant onderzoek uitgevoerd. De studie toonde aan welke strategieën het nuttigst zijn voor mensen die zichzelf beschouwen als het zwarte schaap van hun kerngezin. Het zal niemand verrassen dat de situatie (en niet alleen omwille van de duidelijke symboliek in de term) uitermate complex is. Het is zelfs zo ingewikkeld dat de meeste emotionele problemen ontstaan in de botsing van waarden, noden en geloofsovertuigingen die we in onze eigen familie hebben.

Het is onontbeerlijk voor ons welzijn dat we weten hoe we moeten reageren. Hoe kunnen we op een efficiënte manier met deze realiteit omgaan? De studie kwam tot drie conclusies. Mensen die met familiekwesties te maken hebben, kunnen ze als richtlijn gebruiken.

• We moeten onszelf zien als een ‘weerbaar zwart schaap’. Want we zijn mensen die in staat zijn om tegenslag te overwinnen en verder te gaan. We vergeten ook niet wat we ervaren en geleerd hebben.
• Het is belangrijk dat we hulp, ondersteuning en begeleiding zoeken buiten de familiecirkel. Dit helpt ons om de dingen vanuit een ander perspectief te zien. Bovendien zorgt dit ervoor dat we in onszelf geloven en de moed hebben om beslissingen te nemen.
• Een andere sleutel is assertief omgaan met onze familie. We mogen onze behoeften, gedachten en wensen luidop uitspreken. Als we het respectvol en op een volwassen en overtuigde manier doen, dan hoeft dat niet bedreigend over te komen. Is iemand ontgoocheld, dan is dat een snelle maar noodzakelijke manier om dichter bij de waarheid te komen.

Blijf niet hangen aan het etiket ‘zwarte schaap’

Tegelijkertijd doen we er best aan om onszelf niet als ‘geïsoleerd’ te beschouwen. Sommige ‘zwarte schapen’ trekken zich daar niets van aan (of toch uiterlijk niet). Dat ze de ‘stoorzender’ of het ‘uitdagende’ lid van de kernfamilie zijn, lijkt hen niet te raken. Maar soms worden ze slaaf van het etiket dat anderen hen gegeven hebben (en bovendien vinden ze er een zekere steun in). In deze context kan het gebeuren dat het ‘zwarte schaap’ uit principe het met elke verwachting of ongeschreven regel van de familie oneens is. Ze doen dit, ook al voelen ze zich eigenlijk niet zo.

We moeten deze eenzijdige manier van waarderen dus eens herbekijken. Want het is ons al zo lange tijd ingestampt. We moeten begrijpen dat iemand ontgoochelen soms geen negatieve bijklank heeft. Want het is een noodzakelijke daad om onze identiteit als onafhankelijke wezens met een eigen mening te herbevestigen.