Hoe te ontspannen zonder je schuldig te voelen

Hoe ontspan je je? Wat sta je jezelf toe in je vrije tijd te doen? Hoe zit het met dat schuldgevoel dat opkomt als je het gevoel hebt dat je je tijd verspild hebt? In dit artikel gaan we deze en andere interessante vragen beantwoorden.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andres Camilo Espinosa Poveda.

Laatste update: 27 december, 2022

Het lijkt misschien vreemd om je schuldig te voelen over ontspanning, maar het komt vaker voor dan het lijkt. Misschien herken je het gevoel zelfs goed.

Stel dat het weekend voorbij is en je al je tijd thuis hebt doorgebracht om met je gezin of vrienden naar je favoriete serie te kijken. Maar bij het plannen van je werkweek voor de boeg, realiseer je je dat je geen werk hebt gedaan of de huishoudelijke klusjes die je gepland had te doen, en een schuldgevoel overspoelt je. Dus beloof je jezelf dat het niet meer zal gebeuren. Is dit jou wel eens overkomen?

Ontspannen zonder je schuldig te voelen

Hoewel het lijkt alsof deze schuldgevoelens getuigen van doorzettingsvermogen en motivatie om beter te worden, is de waarheid dat ze je meer kwaad dan goed doen. In feite wekken ze een onbehagen op dat, ironisch genoeg, je productiviteit vermindert.

Weten hoe je kunt ontspannen zonder je schuldig te voelen is niet alleen goed voor je gezondheid, maar het is ook een recht. In dit artikel gaan we een aantal valse ideeën ontmantelen die je ervan weerhouden dit recht uit te oefenen.

Waar komt het schuldgevoel vandaan?

Schuldgevoel is een emotie die sociaal geconstrueerd is. De werking ervan hangt af van cultuur en geïnternaliseerde waarden. Dit betekent dat wat je schuldig doet voelen, voor een groot deel datgene is waarvan je sociale omgeving je vertelt dat het je schuldig zou moeten doen voelen.

Schuldgevoel ontstaat als een bepaald gedrag in strijd is met een norm die je geïnternaliseerd hebt. Het is niet voldoende dat de norm gewoon bestaat of dat je je ervan bewust bent; het moet een regel zijn die in je geloofssysteem geïntegreerd is.

De normen die je overtreedt en die schuldgevoel opwekken kunnen onder andere bepaald worden door godsdienst, wet en traditie. Je schuldig voelen voor ontspanning kan ook beïnvloed worden door het economische model waarin je leeft.

Het productiviteitsprobleem

In onze cultuur worden begrippen als concurrentie, productiviteit en succes benadrukt en gedefinieerd vanuit een economisch perspectief. Zo zijn we geneigd productieve activiteiten op te vatten als activiteiten die in winst omgezet kunnen worden, direct of indirect. In feite wordt succes gemeten in termen van inkomen. Het is een vrij enge benadering, en zelfs onze cultuur zelf hekelt het feit, maar het gebeurt nog steeds.

Daarentegen worden andere begrippen, zoals vrije tijd, ontspanning of rust, negatief gewaardeerd. Je kunt vrije tijd hebben, natuurlijk, maar het lijkt erop dat je die moet vullen met iets productiefs. Natuurlijk kun je deze ongeschreven wet overtreden, maar door dat te doen heb je het gevoel dat je langer bekwaam bent en kansen laat liggen die anderen zullen benutten.

Kun je je met een van deze ideeën identificeren? Soms zijn ze zo verinnerlijkt dat je niet eens beseft dat ze er zijn. Ze zijn echter aanwezig in reclame, in alledaagse gesprekken, en in de mensen die je bewondert en naar wie je opkijkt als rolmodel. Inderdaad, in onze cultuur in het algemeen.

Als het geen winst is, dan is het wel persoonlijke groei

Misschien zet je jezelf niet onder druk om productief te zijn uit financieel oogpunt, maar vanuit het idee van persoonlijke groei. Je hebt niet het gevoel dat je de hele tijd geld moet genereren, maar je voelt je wel verplicht je energie te steken in activiteiten die vermeende zelfontplooiing opleveren. Dit klinkt misschien geweldig, maar het neigt ertoe ongepaste druk op je uit te oefenen.

Je ziet het waarschijnlijk als aanvaardbaar om je vrije tijd te besteden aan hobby’s die op de een of andere manier waarde opleveren, zij het ongrijpbaar. Bijvoorbeeld, je ziet lichaamsbeweging als iets goeds, maar alleen als het zichtbare resultaten oplevert.

Daarom, als lichaamsbeweging zich er niet in vertaalt dat je een atletischer lichaam krijgt en alleen voor je plezier gedaan wordt, zie je het als nutteloos. Wat heeft het immers voor zin om naar de sportschool te gaan als het niets oplevert? Je ziet het idee om het voor je plezier te doen gewoon niet als de moeite waard.

Iets dergelijks gebeurt met lezen. Als je gewoonlijk leest, weet je dat het een positieve bezigheid is, maar dan begin je na te denken over het soort materiaal dat je leest. Zo zou je fictieromans of poëzie misschien niet als productief zien, omdat ze geen waarde genereren die gemakkelijk te meten is.

In plaats daarvan geef je misschien de voorkeur aan zelfhulpboeken, omdat je ziet dat ze een boodschap overbrengen die ‘nuttig’ is voor je persoonlijke groei.

Daarom zie je iets lezen alleen omdat het leuk, ontspannend of opwindend is als tijdverspilling, waarbij je voorbijgaat aan de sociale en emotionele voordelen die fictie kan opleveren. Door het zo te bekijken kun je ontspannen zonder je schuldig te voelen.

De behoefte om alles te meten en te laten zien

Zie je wat het probleem is? De cultuur verstikt je omdat ze je geobsedeerd maakt door het tonen van resultaten en het aantonen dat wat je met je leven doet een meetbaar effect heeft.

Je vindt dat, als je vrije tijd hebt, je die ergens in moet investeren. Het maakt niet echt uit wat, als je het maar aan anderen kunt laten zien. Het zou geld verdienen kunnen zijn. Of, in hoger opgeleid lijken, jezelf als atletisch afschilderen, een gezin hebben dat er gelukkig uitziet, of een uitzonderlijk schoon huis bezitten.

De lijst is echt divers. In feite zijn al deze dingen prima en als je ze wilt, ga er dan zonder aarzelen voor. Het probleem ligt in het denken dat het alternatief verkeerd is. Het idee dat je alleen maar productief moet zijn om aan een sociale verwachting te voldoen.

Als je een lichamelijke activiteit doet, maak er dan een van die je leuk vindt. Als je leest, wat je ook leest, zorg dat je er plezier in hebt. En als je een bedrijf begint, zul je het beter doen als je er niet alleen je geld maar ook je hart en ziel in steekt.

Als je echter niets van dat alles wilt doen, is dat ook prima. Ontspanning is eigenlijk heel productief. Het brengt je welzijn, helpt je lichaam goed te functioneren, en verbetert je stemming.

Uiteraard kun je van deze dingen geen foto’s maken om op sociale media te zetten. Ook kun je er niet over opscheppen in het bijzijn van je collega’s. Maar ze zijn van jou, ze zijn alleen voor jou, en dat alleen al maakt ze volkomen de moeite waard.

Stop met je schuldig te voelen

Bedenk dat schuldgevoel (Spaanse link) verschijnt als je het gevoel hebt dat je een norm hebt overtreden of een principe hebt geschonden. Om je te ontspannen zonder je schuldig te voelen, moet je begrijpen dat het niet erg is om niet de hele tijd productief te zijn.

Je moet inzien dat tijd in jezelf investeren zowel positief als noodzakelijk is. Ook moet je weten dat je niet altijd aan de verwachtingen van andere mensen hoeft te voldoen. Als je al een verplichting hebt, dan is het om je eigen welzijn en dat van je medemensen na te streven.