Hoe ASS bij volwassenen te diagnosticeren

Heb je ooit gedacht dat je misschien ASS hebt? Vermoed je dat een familielid of naaste aan deze stoornis kan lijden? In feite wijzen gegevens erop dat mensen met hoogfunctionerende ASS vaak ongediagnosticeerd blijven. Lees verder als je wilt weten hoe deze aandoening bij volwassenen wordt beoordeeld.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog José Padilla.

Laatste update: 21 oktober, 2023

Autisme Spectrum Stoornis (ASS) is een neuro-ontwikkelingsprobleem waarvan de moeilijkheden tot uiting komen in sociale interactie, communicatie, de aanwezigheid van stereotiep gedrag (star en repetitief), weerstand tegen verandering, en beperkte interesses. De manier waarop deze stoornis zich uit, verschilt van persoon tot persoon en is afhankelijk van het stadium van de aandoening.

De meeste mensen met ASS krijgen al in de kindertijd deze diagnose. Ze kunnen ook op volwassen leeftijd gediagnosticeerd worden, hoewel het in dit stadium wat moeilijker te herkennen is.

Zonder twijfel komt ASS  (Engelse link) steeds vaker voor, en de prevalentie wordt geschat op 1 op 68. Deze toename van het aantal gevallen zou kunnen worden toegeschreven aan een grotere bekendheid, overdiagnose, of al te inclusieve diagnostische criteria.

Symptomen van autismespectrumstoornis

Mensen met ASS hebben moeite met communiceren en sociaal contact. In de regel hebben ze ook beperkte interesses en repetitief gedrag. Bovendien ondervinden ze moeilijkheden met cognitieve en gedragsflexibiliteit, veranderde zintuiglijke gevoeligheid, sensorische verwerkingsmoeilijkheden, en moeilijkheden met emotionele regulatie.

Vervolgens bekijken we de criteria die de APA (American Psychological Association) heeft opgesteld om de diagnose ASS te stellen.

Criterium A

Aanhoudende tekortkomingen in sociale communicatie en sociale interactie in verschillende contexten, zoals blijkt uit het volgende, nu of in het verleden. Deze voorbeelden zijn illustratief, maar niet uitputtend.

• Tekortkomingen in sociaal-emotionele wederkerigheid. Abnormale sociale benaderingen en mislukken van normale tweegesprekken. Een afname van gedeelde interesses en emoties. Het falen om sociale interacties te initiëren of erop te reageren.
• Stoornissen in non-verbaal communicatief gedrag. Slecht geïntegreerde verbale en non-verbale communicatie. Afwijkingen in oogcontact en lichaamstaal. Stoornissen in het begrijpen en gebruiken van gebaren. In ernstiger gevallen een totaal gebrek aan gezichtsuitdrukking en non-verbale communicatie.
• Problemen bij het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties. Moeilijkheden bij het aanpassen van gedrag in verschillende sociale contexten. Moeilijkheden om fantasierijke spelletjes te delen of vrienden te maken. Er kan een totaal gebrek aan belangstelling voor andere mensen zijn.

Criterium B

Beperkende en zich herhalende patronen van gedrag, interesses of activiteiten, die zich uiten in twee of meer van de volgende:

• Stereotiepe of zich herhalende bewegingen, gebruik van voorwerpen, of spraak. Bijvoorbeeld eenvoudige motorische stereotypieën, uitlijnen van speelgoed of verplaatsen van voorwerpen, echolalie, en eigenzinnige zinnen.
• Aandrang op monotonie, overdreven inflexibiliteit van routines, of geritualiseerde patronen van verbaal of non-verbaal gedrag. Bijvoorbeeld, grote onrust over kleine veranderingen, moeilijkheden met overgangen, starre denkpatronen, begroetingsrituelen, steeds dezelfde weg moeten nemen, of elke dag hetzelfde voedsel eten.
• Extreem beperkte en vaste interesses. Deze zijn abnormaal in intensiteit of gerichtheid. Bijvoorbeeld sterke gehechtheid aan of preoccupatie met ongewone voorwerpen of overdreven omlijnde of doordringende interesses.
• Hyper- of hyporeactiviteit voor zintuiglijke prikkels. Ook ongewone belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving. Bijvoorbeeld, schijnbare onverschilligheid voor pijn/temperatuur, ongunstige reactie op specifieke geluiden of texturen, overdreven snuffelen aan of voelen aan voorwerpen, en visuele fascinatie voor lichten of beweging.

Criterium C

De symptomen moeten al vroeg in de ontwikkelingsperiode aanwezig zijn. Ze kunnen echter pas volledig tot uiting komen wanneer de sociale eisen de beperkte capaciteiten te boven gaan. Ook kunnen ze later in het leven gemaskeerd worden door aangeleerde strategieën.

Criterium D

De symptomen veroorzaken klinisch significante stoornissen in het sociale, beroepsmatige, of andere belangrijke gebieden van het gewone functioneren.

Criterium E

Deze stoornissen kunnen niet beter verklaard worden door een verstandelijke handicap (intellectuele ontwikkelingsstoornis) of een globale ontwikkelingsachterstand. Desalniettemin vallen verstandelijke handicap en autismespectrumstoornis vaak samen.

Om comorbide diagnoses van autismespectrumstoornis en verstandelijke handicap te stellen, moet de sociale communicatie onder het niveau liggen dat voor het algemene ontwikkelingsniveau verwacht wordt.

Beoordeling van ASS bij volwassenen

Er zijn vragenlijsten die mensen kunnen invullen om te beslissen of ze voor een evaluatie naar een professional moeten gaan. Ze moeten echter met voorzichtigheid benaderd worden omdat ze niet geschikt zijn om een diagnose te genereren. Daarom mag men er niet op vertrouwen om ASS te bevestigen.

Tot de meest voorkomende zelfbeoordelingsinstrumenten voor ASS behoren de volgende:

• Autisme Spectrum Quotiënt (AQ-10). Dit is een beoordelingsinstrument met tien vragen, aangepast van een veel langere vragenlijst die de Autismespectrum Quotiënt (AQ) heet.
• Adult Repetitive Behaviors Questionnaire-2 (RBQ-2A). Deze 20-item vragenlijst richt zich op ‘beperkt en repeterend gedrag’.
• Adult Social Behavior Questionnaire (ASBQ). De 44 vragen in dit instrument richten zich op een breed scala van aspecten van autisme bij volwassenen. Men kan deze test gebruiken om een ander individu te beoordelen, maar ook als zelfbeoordelingsinstrument.

Professionele evaluaties

Een deskundige raadplegen is de enige manier om een diagnose van ASS te krijgen. Die zal belast zijn met het observeren van het gedrag van de patiënt, ook de manier waarop hij spreekt en met hem omgaat. Verder zullen ze het individu vragen een of meer beoordelingen in te vullen die gedetailleerder zijn dan die we hierboven vermeld hebben. Enkele daarvan zijn de volgende:

• Autism Diagnostic Observation Schedule, Second Edition (ADOS-2) Module 4. Men beschouwt dit als de gouden standaard voor het diagnosticeren van autisme bij mensen van alle leeftijden. Module 4 wordt speciaal voor volwassenen gebruikt en is geen vragenlijst. In plaats daarvan observeert de professional die de test toedient hoe de persoon op bepaalde aanwijzingen reageert. Ze evalueren zowel wat de persoon zegt als zijn gedrag.
• Ontwikkelings-, Dimensie- en Diagnostisch Interview-Versie voor Volwassenen (3Di-Adult). Het richt zich op hoe de patiënt communiceert en omgaat in sociale situaties. Het zoekt ook naar beperkte interesses, zoals obsessie voor een bepaald voorwerp en bepaalde gedragingen.
• Sociale Responsiviteit Schaal (SRS). Deze test wordt niet gebruikt om de diagnose autisme te stellen, maar om de aantasting van sociale vaardigheden te meten (Engelse link).
• Autisme Diagnostisch Interview-Revised (ADI-R). Deze test richt zich op de drie belangrijkste gebieden die door autisme beïnvloed worden: taal en communicatie, sociale interactie, en repetitieve gedragingen of interesses.

Wanneer screenen?

Het National Institute for Health and Care Excellence (2021) beveelt screening op mogelijk autisme aan als iemand een of meer van de volgende problemen ervaart:

• Aanhoudende moeilijkheden in sociale interactie.
• Aanhoudende moeilijkheden in de sociale communicatie.
• Stereotiep gedrag (rigide en repetitief), weerstand tegen verandering, of beperkte interesses.
• Problemen met het krijgen of behouden van een baan of opleiding.
• Moeite met het aangaan en ook onderhouden van sociale relaties.
• Eerder of huidig contact met diensten voor geestelijke gezondheidszorg of leermoeilijkheden.
• Voorgeschiedenis van een neuro-ontwikkelingsstoornis (waaronder leerstoornissen en aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit) of een psychische stoornis.

De evaluatie van ASS bij volwassenen moet altijd onder leiding van een deskundige gebeuren. Het beeld kan namelijk gelijkenissen vertonen met andere stoornissen die de niet-deskundige in verwarring kunnen brengen.

Men kan deze stoornissen uitsluiten door middel van differentiële diagnose. Autisme is gemakkelijk te verwarren met een sociale communicatiestoornis. Mensen met dit probleem hebben moeite om woorden en taal op de juiste manier te gebruiken.

Behandeling van ASS bij volwassenen

Hieronder geven we enkele interventies die men kan gebruiken om ASS bij volwassenen te behandelen:

• Cognitieve gedragstherapie. Tijdens de sessies leren mensen over de verbanden tussen gevoelens, gedachten, en gedragingen. Dit kan hen helpen de gedachten en gevoelens te identificeren die hun negatieve gedrag uitlokken.
• Training in sociale vaardigheden. Met deze vaardigheden kan de volwassene met autisme leren met anderen om te gaan. Bovendien leren ze hoe een gesprek te voeren, humor te begrijpen, en emotionele signalen te lezen.
• Spraaktherapie. Ze leren verbale vaardigheden die hen vervolgens kunnen helpen beter te communiceren.
• Ergotherapie. Ze leren de fundamentele vaardigheden die nodig zijn om in hun dagelijks leven te functioneren.

Tenslotte is ASS bij volwassenen een stoornis die ook hun gezinsomgeving beïnvloedt. Daarom moet de evaluatie van de stoornis ook een gesprek met de familieleden of naasten van de patiënt omvatten. In feite is het beoordelen van hun steungroep ook een uitstekende manier om beter te begrijpen hoe ze zich tot anderen verhouden en hoe hun leven in de maatschappij is.