Dysgrafie begrijpen

Een onleesbaar handschrift hebben, niet in staat zijn om ideeën schriftelijk uit te drukken, of kramp hebben tijdens het schrijven zijn kenmerken van een leerstoornis die in dit artikel wordt beschreven.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 03 juni, 2023

Frustratie, problemen met schoolprestaties en emotioneel leed zijn enkele van de gevolgen van dysgrafie. Daarom zou het vroegtijdig herkennen van dit probleem een van de belangrijkste doelstellingen in het onderwijs moeten zijn. Er zijn inderdaad veel kinderen die, ondanks een normaal of hoger intelligentiequotiënt, door deze stoornis falen op school.

Deze aandoening is, net als dyslexie of dyscalculie, een informatieverwerkingsstoornis. De symptomen ervan genezen niet. In feite blijven ze levenslang in de lijder aanwezig en kunnen ze hem of haar op allerlei manieren beïnvloeden. Gelukkig zijn er enkele effectieve strategieën waarmee ze hun volledige potentieel kunnen benutten en een normaal leven kunnen leiden.

Dysgrafie

Dysgrafie is een leerstoornis van neurologische oorsprong die moeilijkheden veroorzaakt bij het handschrift. Zoals bekend is lezen en schrijven een essentiële competentie in de geletterdheid en psycho-schoolse ontwikkeling van het kind. Als er dus al vroeg beperkingen optreden bij het vormen van letters en cijfers, zal deze verandering een groot deel van het schoolprogramma beïnvloeden.

Volgens een studie (Engelse link) gepubliceerd in Frontiers in Psychology lijdt tussen de zeven en 15 procent van de kinderen aan een of andere ontwikkelingsstoornis in het schrijven. Mannen hebben er meer last van dan vrouwen. Dysgrafie kan de vaardigheden van de lijder op het gebied van schriftelijke uitdrukking, grammatica, schrijfvaardigheid en zelfs wiskunde aantasten.

Om een duidelijker en nauwkeuriger beeld te krijgen van deze leerstoornis is het essentieel om zo snel mogelijk te handelen.

Hoe manifesteert dysgrafie zich?

Dysgrafie maakt het schrijven tot een vermoeiend, moeilijk en traag proces voor het kind of de volwassene. Opgemerkt moet worden dat de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-5 (DSM-5) deze term niet als zodanig als aandoening opneemt. Het vermeldt echter wel het bestaan van bepaalde neurologische stoornissen die de schriftelijke expressie beïnvloeden.

Dysgrafie is een klinische realiteit die meestal gepaard gaat met de volgende kenmerken:

• Extreem slordig schrijven.
• Krampen in de handen.
• Verkeerd geschreven letters.
• Overslaan van letters in woorden.
• Veelvuldige vermoeidheid bij het schrijven.
• Moeite met het vasthouden van een potlood.
• Niet samenhangende zinnen.
• Teksten extreem langzaam kopiëren.
• Moeite om in een rechte lijn te schrijven.
• Onmogelijkheid om puzzels in elkaar te zetten.
• Achterwaarts schrijven (spiegelschrijven).
• Moeite met denken en schrijven tegelijk.
• Moeite met het strikken van schoenveters.
• Letters die ver uit elkaar worden geschreven.
• Onvermogen om hoofdletters van kleine letters te onderscheiden bij het schrijven.
• Moeite met sms’en en typen op een toetsenbord.
• Gebrek aan interpunctie of accenttekens.
• Slechte fijne motoriek.
• Moeilijkheden met wiskunde en het schrijven van getallen.

De stoornis heeft een aanzienlijke psychologische impact op de lijder. In feite merkt onderzoek (Engelse link) van de Johns Hopkins Universiteit (VS) op dat deze neurologische aandoening het academische leven van de student volledig kan conditioneren. Zij ervaren namelijk niet alleen meer stress en leed, maar kunnen ook te maken krijgen met beperkingen in hun beroepskeuze.

Verschillende soorten dysgrafie

De Universiteit van Californië Irvine (VS) (Engelse link)maakt onderscheid tussen twee basistypen dysgrafie: verworven en ontwikkelingsstoornis. De eerste ontstaat als gevolg van neurologische schade zoals een ongeluk. De tweede komt voor bij schoolgaande kinderen, als gevolg van factoren in hun eigen hersenontwikkeling, zonder dat er sprake is van een extern trauma.

Deze twee modaliteiten manifesteren zich op hun beurt op drie specifieke manieren die hieronder worden beschreven:

Ruimtelijke dysgrafie

• Extreem slordig schrijven.
• Letters en cijfers van verschillende grootte.
• Spiegelschrift (Schrijven met een oriëntatie van rechts naar links).

Dysorthografie of dyslectische dysgrafie

• Leesproblemen.
• Problemen met schriftelijke expressie.
• Moeilijkheden met spreken en zich uitdrukken.
• Beperkingen in het begrijpen van wat ze lezen.

Motorische dysgrafie

• Moeite met het manipuleren van kleine voorwerpen.
• Beperkingen in het tekenen van lijnen en het schrijven van letters en cijfers.
• Onvermogen om een potlood in de hand te houden en streken te maken.
• Onvermogen om kleine of middelgrote voorwerpen op te pakken of te manipuleren.
• Moeilijkheden in de fijne motoriek.

De oorzaken

Deze leerstoornis heeft meerdere etiologische oorzaken en treedt niet alleen op in een schoolomgeving. Vaak leidt een neurovasculair ongeval tot moeilijkheden met schriftelijke expressie. Dit zijn de mogelijke oorsprongen ervan:

• Het krijgen van een beroerte.
• Hersenvaataandoeningen.
• Genetische en erfelijke factoren.
• Neurodegeneratieve ziekten.
• Motorische neuronaandoeningen.
• Vertraging in de ontwikkeling van hersengebieden die te maken hebben met fijne motoriek.
• Moeilijkheden in de fijne motorische coördinatie van de hersenen en het werkgeheugen (waar informatie wordt opgeslagen over hoe iets gedaan wordt).
• Cranioencefaal trauma. Bijvoorbeeld het tijdschrift, Taal en Cognitieve Processen vermeldt het geval van een 24-jarig meisje dat dysgrafie ontwikkelde als gevolg van een ongeluk (Engelse link) .

De evaluatie van dysgrafie

Dysgrafie kan voorkomen bij kinderen, maar ook bij volwassenen als gevolg van een neurologische ziekte of een cerebrovasculair trauma. In beide gevallen is het raadzaam de hulp in te roepen van een neuropsycholoog.

Zij zijn de ideale specialist om de patiënt te evalueren en te behandelen. Het zijn professionals die diagnoses stellen en behandelingen uitvoeren voor alle cognitieve, emotionele en/of gedragsmatige aandoeningen, veroorzaakt door storingen van het centrale zenuwstelsel als gevolg van verwondingen of ontwikkelingsproblemen.

In de schoolomgeving is de onderwijspsycholoog van fundamenteel belang bij de eerste opsporing van leerproblemen bij leerlingen. Zij verwijzen hen dan door naar gespecialiseerde professionals. Ze kunnen ook curriculaire interventieprogramma’s ontwikkelen om ze op school te behandelen.

Hoe wordt dysgrafie gediagnosticeerd?

Deze aandoening kan niet gediagnosticeerd worden door alleen het schrijven van het individu te beoordelen. Het is inderdaad niet voldoende dat iemand slecht schrijft. E

r moet een adequate diagnose worden gesteld om te kunnen beoordelen welke revalidatiemechanismen het meest geschikt zijn. De behandeling zal bijvoorbeeld niet dezelfde zijn voor een kind als voor een volwassene die een beroerte heeft gehad.

Tests voor het stellen van de diagnose

Bij het evalueren van leerstoornissen, meer in het bijzonder dysgrafie, worden verschillende middelen en testbatterijen uitgevoerd. Dit helpt de professional om het te onderscheiden van andere aandoeningen, zoals dyslexie. De tests zijn als volgt:

• Tekentaken.
• Familiegeschiedenis.
• Academische geschiedenis van de leerling.
• Evaluatie van fonologische vaardigheden.
• Medische geschiedenis.
• Evaluatie van grafomotorische coördinatie.
• Dicteren van woorden en pseudowoorden.
• Test om intelligentiequotiënt (IQ) te meten.
• Beoordeling van het niveau van mondelinge taalontwikkeling.
• Gestandaardiseerde test voor de evaluatie van het schrijven.
• Evaluatie van de planningsvaardigheden van schriftelijke composities.
• Neurologische tests indien van toepassing (als er een trauma of ongeluk is geweest).

Het is belangrijk op te merken dat deze stoornis vaak samengaat met andere leerstoornissen of andere neurologische of psychologische aandoeningen. Bijvoorbeeld ADHD. Daarom is een juiste beoordeling van het grootste belang.

Behandelingen voor dysgrafie

Deze stoornis wordt niet genezen, maar gerehabiliteerd. De lijder kan een succesvol beroepsleven leiden als hij de aandoening met de juiste strategieën beheert. Deze zijn als volgt:

• Therapie om de fijne coördinatiestoornis te behandelen. Het doel ervan is om de fijne motoriek te verbeteren. De lijder doet oefeningen die de rijping van handbewegingen en lichaamshouding bevorderen. Dit zal niet alleen invloed hebben op hun schrijven, maar ook op elke interactie die ze met hun handen uitvoeren.
• Geïndividualiseerd onderwijsprogramma. Het kind of de volwassene volgt een programma aangepast aan zijn behoeften, op school of in een revalidatiekliniek. In deze ruimtes worden verschillende therapieën uitgevoerd die hen strategieën bieden om nieuwe vaardigheden aan te leren en te leren omgaan met hun diagnose.
• Cognitieve revalidatie en psychologische interventie. Cognitieve revalidatie is gericht op het verbeteren van de hand-oog coördinatie. Hiervoor worden patroonherkenningsoefeningen en technieken uitgevoerd die de beweging van de handen coördineren met taal, schriftelijke en mondelinge uitdrukking, enz.

Vanuit psychologisch oogpunt worden inspanningen gedaan om de volwassene of het kind ervan bewust te maken dat ze bij deze revalidatietaken betrokken moeten worden. Het is passend om hen steun te bieden bij het beheersen van stress en frustratie en het verbeteren van hun zelfvertrouwen en academische eigenwaarde.

Respect, empathie en geduld: de sleutels tot behandeling

Tot slot moet men bedenken dat leerstoornissen en de ontwikkeling van het schrift veel voorkomen onder de bevolking. Vroegtijdig ingrijpen is weliswaar belangrijk, maar niet de enige actie die helpt.

In feite moeten we ons bewust zijn van deze realiteiten, zodat degenen die lijden met respect en empathie worden behandeld. Immers, problemen met schrijven, rekenen of lezen mogen nooit het potentieel van de mens beperken.