Door angst gaan we de wereld anders waarnemen

Het is altijd belangrijk om duidelijk te maken dat er in feite twee soorten angst bestaan. De eerste is adaptief en heeft als functie ons voor te bereiden op een gevaar of op een bedreigende situatie. Met andere woorden, hierbij gaat het om een instinctieve en redelijke reactie om ons te beschermen tegen een mogelijk risico.

Het tweede type angst is van psychologische of pathologische aard. Het verschijnt zomaar ineens, zonder dat er sprake is van een reëel risico. Misschien is het nauwkeuriger om te zeggen dat het verschijnt bij denkbeeldig gevaar of bij een bedreiging van overdreven omvang, hetgeen bijna nooit echt goed onder woorden gebracht kan worden. Het is alsof er dreiging bestaat, maar er kan niet worden vastgesteld waar het precies is of waar het uit bestaat.

Angst kan op veel manieren tot uiting komen. Wat altijd overeenkomt is het feit dat het gevoel van angst of vrees volledig overdreven is. Soms leidt het tot het voortdurend terugkomen van dezelfde gedachten. Andere keren kan het een paniekaanval ontketenen of tot vervreemding leiden.

De cognitieve fout bij angst

Door pathologische angst ontwikkelen we een foute of vertekende perceptie van de wereld. Dat betekent dat je alleen die informatie over de werkelijkheid selecteert of alleen op datgene let wat de dreiging verklaart of zou kunnen verklaren. Op dezelfde manier wordt die informatie op een verkeerde manier geïnterpreteerd. Bovendien heeft de informatie meer invloed op je dan andere dingen.

Iemand die zich bijvoorbeeld angstig voelt in de omgang met anderen, heeft de neiging om slechts enkele aspecten van anderen waar te nemen. Hij zal zeer alert zijn op elk gebaar van afwijzing, hoe klein dan ook. Een stilte kan worden geïnterpreteerd als een aanwijzing dat hij niet aardig gevonden wordt of dat anderen niet met hem willen praten. De signalen van acceptatie of interesse worden niet opgemerkt, tenzij deze buitengewoon zichtbaar zijn.

Als de angstgevoelens een onduidelijkere oorsprong hebben, zal degene die eraan lijdt ‘noodlottige signalen’ zien in bijvoorbeeld elk natuurverschijnsel. Een zeer kleurrijke zonsopgang leidt tot het gevoel dat er ‘iets gaat gebeuren’. Een te felle maan wekt angst op, zonder te weten waarom.

De vier factoren theorie

Psycholoog Michael Eysenck heeft de conceptuele ‘vier factoren theorie’ bedacht. Daarin worden de belangrijkste manieren waarop de gedachte van een angstig iemand zich vormt, op basis van zijn eigen perceptie, gedefinieerd. Elk van deze manieren impliceert een cognitieve vertekening. De vier factoren zijn:

• Een verstoorde perceptie van een specifieke stimulans. Dit komt voor als de angst specifiek op een voorwerp of op een zeer nauwkeurig aspect van de werkelijkheid gericht is. Dit leidt tot de zogenaamde ‘fobieën‘. Als de angst betrekking heeft op het eigen gedrag, wordt het ‘sociale fobie’ genoemd.
• Een verstoorde perceptie van het eigen lichaam en de eigen lichamelijke reacties. Het verschijnt wanneer het eigen organisme het slagveld is. De eigen functies en reacties worden als waarschuwingssignalen opgevat. Dit leidt tot een ‘angststoornis’.
• Een verstoorde perceptie van het eigen denken en van de persoonlijke ideeën. In dit geval wordt dat wat er in het hoofd gebeurt als risico of bedreigend gezien. Dit veroorzaakt een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS).
• Een globale verstoorde perceptie. Hier is sprake van als de angst gericht is op alle bovengenoemde factoren: specifieke dingen, het eigen gedrag, het eigen lichaam of de eigen geest. Als dit gebeurt, hebben we het over een gegeneraliseerde angststoornis (GAS).

Elk van deze uitingen van angst leidt tot het zien van de werkelijkheid op een totaal bevooroordeelde manier. Mensen die hieraan lijden hebben een grote weerstand, of het is hen op de een of andere manier onmogelijk, om informatie in zich op te nemen die beoordeelt of wat ze waarnemen wel gefundeerd is.

Werk aan de foutieve interpretatie veroorzaakt door angst

Alle angststoornissen kunnen behandeld worden, ook in de meest ernstige gevallen. Een therapie die gericht is op het overwinnen van deze symptomen zal er voor zorgen dat degene die hierdoor gekweld wordt, leert om zijn aandacht op andere aspecten van de werkelijkheid te richten, hetgeen hij nu verzuimt.

Het is mogelijk om te leren een bredere betekenis te geven aan wat we waarnemen. Soms hebben we gewoon iemand nodig die ons helpt te begrijpen dat het voelen van een snel kloppend hart niet betekent dat we op het punt staan om een hartaanval te krijgen. Of dat het normaal is dat niet iedereen ons leuk vindt, maar dat dat niet betekent dat anderen ons afwijzen.

Elke vorm van angst is van belang. Als we de symptomen als confrontatiestrategie negeren, hebben ze de neiging om toe te nemen en een aanval te doen op onze persoonlijkheid. Op tijd hulp zoeken is de beste manier om af te rekenen met deze gemoedstoestanden die ons zoveel leed veroorzaken.