Dissociatieve identiteitsstoornis (meervoudige persoonlijkheidsstoornis)

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Francisco Pérez.

Laatste update: 27 december, 2022

De dissociatieve identiteitsstoornis kenmerkt zich door een onderbreking en/of discontinuïteit in de normale integratie van geweten, geheugen, identiteit, emoties, perceptie, fysieke identiteit, motoriek en gedrag. Dissociatieve symptomen kunnen mogelijk van invloed zijn op alle gebieden van het psychologisch functioneren.

Dissociatieve stoornissen komen vaak voor na een traumatische gebeurtenis. Onverwerkt trauma beïnvloedt veel van de symptomen. In het algemeen definiëren wetenschappers psychisch trauma of psychologisch trauma als een gebeurtenis die het leven of welzijn van een persoon ernstig bedreigt. Ze classificeren ook de effecten van de gebeurtenis op de mentale structuur of het emotionele leven van het slachtoffer als trauma.

Typen dissociatieve stoornissen

Volgens de meest recente update van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) worden dissociatieve aandoeningen op de volgende manier ingedeeld:

• Dissociatieve identiteitsstoornis (meervoudige persoonlijkheidsstoornis of multipele persoonlijkheidsstoornis).
• Dissociatieve amnesie.
• Depersonalisatie-/derealisatiestoornis
• Andere gespecificeerde dissociatieve stoornis.
• Dissociatieve stoornis nao.

In dit artikel zullen we ons concentreren op de meervoudige persoonlijkheidsstoornis.

Dissociatieve identiteitsstoornis (meervoudige persoonlijkheidsstoornis)

Wat is een dissociatieve identiteitsstoornis?

Wetenschappers definiëren de dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) als de aanwezigheid van twee of meer afzonderlijke persoonlijkheden of het gevoel bezeten te zijn. De aandoening staat beter bekend als ‘meervoudige persoonlijkheidsstoornis.’

Veel films behandelen deze stoornis, in verschillende mate van nauwkeurigheid. ‘The Three Faces of Eve,’ ‘Fight Club’ en ‘Me, Myself and Irene’ gaan allemaal over DIS. In alle drie de films hebben de hoofdrolspelers verschillende persoonlijkheden. Deze persoonlijkheden verschijnen op verschillende manieren en nemen het gedrag van de persoon regelmatig volledig over.

Of deze persoonlijkheden zich laten zien hangt af van verschillende factoren. Psychologische motivatie, stressniveau, cultuur, interne conflicten en emotionele tolerantie spelen allemaal een rol. Wanneer een persoon met DIS een langdurige en ernstige periode van psychosociale druk meemaakt, kan de patiënt ononderbroken periodes hebben van fragmentatie van de identiteit. Uitingen van de verschillende persoonlijkheidsstoestanden zijn behoorlijk duidelijk, hoewel dit niet altijd gebeurt.

In het geval van een patiënt die niet rechtstreeks toestanden van een alternatieve persoonlijkheid laat zien, wordt de stoornis geïdentificeerd met twee groepen symptomen:

• Plotselinge veranderingen of discontinuïteit in het zelfbesef
• Terugkerende dissociatieve amnesie

De waargenomen en bezeten waarnemer

Individuen met een dissociatieve identiteitsstoornis hebben het over het gevoel plotseling gedepersonaliseerde waarnemers van hun eigen uitspraken en gedrag te worden. Ze kunnen ook het gevoel hebben alsof ze hier totaal geen controle over hebben (zelfbesef).

Ze geven tevens aan stemmen te horen. Het kan de stem van een kind zijn dat huilt, de stem van een spiritueel wezen, enz. In sommige gevallen zijn er meerdere stemmen. Ze zijn verontrustend en onafhankelijk van de gedachten van het individu. Noch heeft de patiënt er controle over.

Sterke emoties, impulsen of uitspraken komen soms plotseling naar voren. Mensen met DIS kunnen deze impulsen niet beheersen en hebben geen besef van persoonlijke verbondenheid (zelfbesef). Patiënten melden dat deze emoties verontrustend zijn.

Houdingen, perspectieven en persoonlijke voorkeuren (eten, activiteiten, kleding, enz.) kunnen plotseling veranderen en dan terugkeren. Patiënten kunnen ook het gevoel hebben dat hun lichaam anders is. Ze kunnen zich bijvoorbeeld voelen als een klein kind, een zeer gespierd persoon, een oude vrouw, enz.

Hoewel de meerderheid van deze symptomen subjectief is, kunnen familie, vrienden en artsen veel van de abrupte onderbrekingen waarnemen. Aanvallen zijn duidelijk, vooral in sommige niet-westerse contexten.

Dissociatieve Amnesie

Dissociatieve amnesie is geheugenverlies veroorzaakt door een traumatische of stressvolle gebeurtenis. Het produceert het onvermogen om belangrijke persoonlijke informatie terug te halen. Mensen hebben gaten in hun geheugen die minuten of zelfs tientallen jaren van hun leven kunnen beslaan.

Dissociatieve amnesie bij mensen met DIS manifesteert zich op drie belangrijke manieren:

• Als gaten in het langetermijngeheugen. De persoon kan zich belangrijke persoonlijke gebeurtenissen niet herinneren (perioden van de kindertijd en adolescentie, trouwen, bevallen, etc.)
• Onderbrekingen in het kortetermijngeheugen (wat er vandaag is gebeurd, hoe een computer te gebruiken, lezen, rijden, enz.)
• Het aantreffen van bewijs van dagelijkse handelingen en taken die ze zich niet herinneren. Bijvoorbeeld het aantreffen van onverklaarbare voorwerpen in boodschappentassen, onverklaarbare verwondingen, enz.)

Dissociatieve fugue

Mensen met deze aandoening slaan op de vlucht voor de problemen die ze ondervinden met hun identiteit. Dit kunnen ze doen door letterlijk naar een heel andere plek te gaan, maar ook door een andere identiteit aan te nemen. Ook hier treedt geheugenverlies op, de patiënt is zich echter niet bewust van de gaten in zijn geheugen. Mensen met DIS ervaren deze fugues vrij vaak. Ze melden dat ze zich plotseling op het strand bevinden, op het werk, in een nachtclub, enz, zonder zich te herinneren hoe ze daar gekomen zijn.

Bezeten door een ‘geest’

Wanneer iemand met DIS het gevoel heeft bezeten te zijn, dan is dit meestal door een ‘geest’ (bovennatuurlijk wezen) of een onbekend persoon die de controle overneemt. De persoon met DIS praat en gedraagt zich plotseling heel anders dan normaal.

Het individu kan het bijvoorbeeld laten lijken alsof zijn persoonlijkheid is overgenomen door de ‘geest’ van een meisje dat vele jaren geleden zelfmoord pleegde in zijn gemeenschap. Een demon of een goddelijk wezen zou het ook kunnen overnemen.

Dit veroorzaakt een ernstige achteruitgang en kan rampzalige gevolgen hebben. Meer subtiele periodes van identiteitsveranderingen volgen soms. Overigens wordt ‘bezetenheid’ op veel plekken in de wereld als iets normaals beschouwd. Over het algemeen maakt het deel uit van een spirituele oefening en betekent het niet dat de persoon een dissociatieve persoonlijkheidsstoornis heeft.

De identiteiten die in iemand met DIS naar boven komen, doen zich meer dan eens voor. Bovendien wil het individu ze niet, ze zijn onvrijwillig en ze veroorzaken aanzienlijke klinische schade en verslechtering. Ze maken ook geen deel uit van een algemeen aanvaarde culturele of religieuze praktijk.

Kenmerken die worden geassocieerd met dissociatieve identiteitsstoornis

Mensen met DIS hebben meestal problemen met depressie, angstgevoelens, drugsmisbruik, zelfbeschadiging en niet-epileptische aanvallen. Ze proberen de symptomen vaak te verbergen. Vaak zijn ze ook niet op de hoogte van de onderbrekingen, het geheugenverlies, enz.

Veel van deze personen melden dissociatieve flashbacks. Tijdens deze episodes beleven ze een gebeurtenis uit het verleden opnieuw, alsof het in het heden gebeurt. Vaak geven ze aan op meerdere manieren te zijn mishandeld in hun kindertijd en volwassen leven. Er is tevens vaak sprake van zelfverminking en zelfmoordgedrag.

Deze mensen zijn vatbaarder voor hypnose en dissociatie. De term dissociatie beschrijft een breed scala aan ervaringen die kunnen reiken van een milde afzondering van de omgeving tot ernstige fysieke en emotionele afzondering.

Het belangrijkste kenmerk van alle dissociatieve aandoening is afzondering van de realiteit. Dit is anders dan een verlies van realiteitszin, wat gebeurt bij een psychose.

Hoe ontwikkelt iemand een dissociatieve identiteitsstoornis?

Het begin van DIS gaat gepaard met overweldigende ervaringen, traumatische gebeurtenissen en/of misbruik als kind. De stoornis kan zich op elke leeftijd voor het eerst voordoen.

Plotselinge identiteitsveranderingen tijdens de adolescentie kunnen gewoon een tienercrisis aangeven, maar ze kunnen ook de beginfase zijn van een psychische stoornis. Oudere mensen kunnen lijden aan stemmingsstoornissen, obsessieve compulsieve stoornis, paranoia, enz. Op hoge leeftijd dringen herinneringen steeds meer het geweten van het individu binnen.

De volgende factoren kunnen psychische achteruitgang en identiteitsveranderingen veroorzaken:

• Het individu onderdrukt een traumatische situatie
• Het individu heeft kinderen die dezelfde leeftijd bereiken als toen hij het slachtoffer was van mishandeling of ander trauma.
• Er is een verleden van traumatische ervaringen. Dit omvat tevens schijnbaar onbelangrijke dingen zoals een motorongeluk.
• De misbruiker (of misbruikers) van het individu sterft of lijdt aan een terminale ziekte.

Wat zijn de risicofactoren voor het ontwikkelen van DIS?

Psychologen associëren fysiek en seksueel misbruik met een hogere risicofactor voor DIS. Ze hebben ook andere soorten traumatische ervaringen beschreven. Deze omvatten medische en chirurgische procedures tijdens de kindertijd, oorlog, kinderprostitutie en terrorisme.

Cultuur en dissociatieve stoornis

Op plaatsen waar ‘bezetenheid’ vaker voorkomt (plattelandsgebieden in de derde wereld, of in bepaalde religieuze groepen bijvoorbeeld), kunnen gefragmenteerde identiteiten de vorm aannemen van geesten, godheden, demonen, dieren of mythologische personages.

Niettemin moeten we onthouden dat bezetenheid niet altijd overeenkomt met een dissociatieve identiteitsstoornis. Bij DIS moet de bezetenheid onvrijwillig, verontrustend en oncontroleerbaar zijn. Bovendien gebeurt het op een tijd en plaats die de culturele en religieuze normen schenden.

Is er een verschil tussen mannen en vrouwen?

De dissociatieve identiteitsstoornis komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit verschil zien we niet bij kinderen met DIS.

Volwassen mannen met DIS zouden hun symptomen en geschiedenis van trauma kunnen ontkennen. Vrouwen vertonen vaker acute dissociatieve toestanden. Mannen vertonen meer criminele en gewelddadige handelingen dan vrouwen. Onder mannen zijn de meest voorkomende triggers van acute dissociatieve toestanden oorlog, gevangenis en fysieke of seksuele agressie.

Zelfmoord en dissociatieve identiteitsstoornissen

Meer dan 70% van de patiënten met een dissociatieve identiteitsstoornis heeft geprobeerd zelfmoord te plegen. De patiënten proberen het vaak meer dan eens en nemen vaak zelfbeschadigend gedrag aan.

De gevolgen van een dissociatieve identiteitsstoornis

De achteruitgang varieert van patiënt tot patiënt. Sommigen lijken minimale achteruitgang te vertonen terwijl anderen zeer sterke achteruitgang vertonen. Mensen met deze aandoening minimaliseren de impact van hun dissociatieve en posttraumatische symptomen. Bovendien kunnen de symptomen hun huwelijk, de gezinsdynamiek en de opvoeding van kinderen negatief beïnvloeden. Sterker nog, DIS beïnvloedt deze aspecten van hun leven meer dan dat het hun professionele leven beïnvloedt.

Met de juiste behandeling laten veel patiënten een duidelijke verbetering in hun persoonlijke en professionele leven zien. Sommigen blijven echter achteruitgang ervaren in hun normale activiteiten.

In het laatste geval reageren ze heel langzaam op de behandeling. De verbetering en vermindering van de tolerantie voor de dissociatieve en posttraumatische symptomen is geleidelijk. Behandeling op de lange termijn kan langzaam hun vermogen om met hun symptomen om te gaan vergroten. Het helpt ook om de behoefte aan meer restrictieve zorg te verminderen.

Enkele beroemde gevallen van dissociatieve identiteitsstoornis of meervoudige persoonlijkheidsstoornis

Het geval van Herschel Walker

Herschel Walker was een professionele American football-speler en een expert in de vechtkunsten. Hij was ook de eigenaar van een voedselbedrijf. Op het eerste gezicht leek hij een heel normaal, succesvol persoon. In werkelijkheid vocht hij met een zeer moeilijke stoornis.

Artsen diagnosticeerden hem met een dissociatieve identiteitsstoornis nadat hij gestopt was met American Football. Als kind werd hij vaak gepest door zijn klasgenoten vanwege zijn gewicht en zijn gestotter. Maar Herschel zette door tot hij iedereen kon overtreffen, zowel academisch als atletisch.

Herschel creëerde een andere persoon in zichzelf. Die persoon gaf nooit op, hij was bijna bovenmenselijk, en hij liet hem het volledig overnemen.

Het geval van Louis Vivet

Louis Vivet was een van de eerste mensen die werd gediagnosticeerd met een dissociatieve identiteitsstoornis. Hij werd geboren op 12 februari 1863. Zijn moeder, een prostituee, negeerde hem bijna zijn hele jeugd. Daarom pleegde hij op achtjarige leeftijd zijn eerste misdrijf. De politie arresteerde Vivet vele keren. Hij leefde in een correctionele instelling tot hij achttien jaar oud was.

Hij begon tekenen van de aandoening te vertonen toen hij zeventien was. Zijn persoonlijkheden verschenen toen hij ging werken in een wijngaard. Een slang wikkelde zich daar om zijn hand heen en hoewel deze hem niet beet, raakte Vivet getraumatiseerd. Hij begon epileptische aanvallen te krijgen en raakte vanaf zijn middel verlamd.

Zijn symptomen waren niet lichamelijk, ze waren psychosomatisch. Hij werd voor behandeling naar een psychiater gestuurd, maar zijn stoornis werd nog ingewikkelder. Hij werd een volledig nieuw persoon met een volledig andere persoonlijkheid en herkende niemand in zijn omgeving.

Tussen 1880 en 1881 werd hij verschillende keren overgebracht naar een gesticht voor behandelingen met technieken als hypnose en metaaltherapie. Later ontdekte een van zijn artsen dat hij tien verschillende persoonlijkheden had. Elke persoonlijkheid had zo zijn eigenschappen en verhalen. Interessant is dat het leven van Vivet de roman van Robert Louis Stevenson, Dr. Jekyll en Mr. Hyde inspireerde.

Bibliografie:

American Psychiatry Association. Manual diagnóstico y estadístico de los trastornos mentales (DSM-5), 5ª Ed. Madrid: Editorial Médica Panamericana, 2014.

GONZALEZ VÁZQUEZ, ANA ISABEL en MOSQUERA BARRAL, DOLORES. Trastorno De Identidad Disociativo o Personalidad Múltiple. Madrid. Editorial Síntesis.

KAPLAN, H.I., SADOCK, B. J. Sinopsis de psiquiatría. 8ª edición. Madrid: Panamericana – Williams & Wilkins, 1999.