De verschillende soorten vermijdingsgedrag die we kunnen onderscheiden

Vermijdingsgedrag ligt aan de basis van veel psychische problemen. In feite vermijd je op dit moment misschien onbewust een specifieke situatie. Wil je weten hoe je dit kunt herkennen?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 08 januari, 2024

Als kind bracht je een groot deel van je tijd door met het vermijden van talloze situaties, prikkels en ervaringen. De wereld is immers een bedreigende plek en toen je klein was, waren er veel dingen die je bang, angstig of zelfs beschaamd maakten. Naarmate je ouder werd, leerde je echter bepaalde copingstrategieën om het soort situaties dat onzekerheid opriep het hoofd te bieden.

In feite is dat waar het volwassen zijn om draait: je angsten beheersen, je verplichtingen niet uit de weg gaan, en je competent voelen en vertrouwen hebben in jezelf. Dat gezegd hebbende, deze regel van drie wordt niet altijd vervuld. Sterker nog, soms rennen we allemaal weg voor zowel moeilijke situaties als ingewikkelde emoties.

Je kunt bijvoorbeeld besluiten niet meer na te denken om niet te lijden, of weigeren een probleem aan te pakken om je niet ongemakkelijk te voelen. Hoewel dit soort vermijding je angst voor een tijdje vermindert, is het op de lange termijn geen geldige of aanbevolen hulpbron. Bovendien voer je misschien onbewust meer dan één soort vermijding uit. Ze zijn de moeite waard om te kennen, zodat je ze kunt herkennen.

Soorten vermijdingsgedrag

Vermijding is het meestvoorkomende afweermechanisme. Door taken en situaties waarbij je je ongemakkelijk voelt uit te stellen, behoed je jezelf voor lijden. In feite is vermijding in bepaalde omstandigheden redelijk en bevordert het overleven, evenals adaptief gedrag. Een voorbeeld is het vermijden om ‘s nachts langs een straat zonder verlichting te lopen.

Een onderzoek (Engelse link) van de Universiteit van Amsterdam in Nederland), suggereert echter dat overmatige vermijding onze levenskwaliteit beperkt. Dit onderzoek beweert dat het individu dat herhaaldelijk één of meerdere omstandigheden, stimuli of ervaringen vermijdt, het risico loopt om meer dan één geestelijke stoornis te ontwikkelen.

Aandoeningen als gegeneraliseerde angst, posttraumatische stressstoornis, verslavingen of zelfs eetstoornissen hebben vermijding als onderliggend element. Daarom moet je een daad van zelfbewustzijn stellen en je gedrag onder de loep nemen om te zien of je enige vorm van vermijdingsgedrag gebruikt.

1. Cognitieve vermijding

“Nee, daar ga ik nu niet aan denken. Ik ga die zorgen opzij zetten en me op iets anders concentreren. Ik ga me alleen richten op de positieve dingen en de rest vergeten.” Wie van ons heeft niet ooit zoiets gezegd?

Dit is cognitieve vermijding. Het is de dagelijkse inspanning om te vermijden, te verbergen of niet onder ogen te zien wat je zorgen baart. Sommige mensen nemen hun toevlucht tot zelfbedrog en vertellen zichzelf dat bepaalde realiteiten of problemen niet bestaan. Dissociatie, de mentale ontkoppeling van het heden, die zo vaak voorkomt bij trauma, komt voort uit zelfbedrog.

Aan de andere kant, als je angstig bent, voed je overmatig of catastrofaal denken. Het ergste denken en in de val van irrationaliteit lopen is inderdaad een voorbeeld van wat er kan gebeuren als je niet aanpakt wat je zorgen baart.

2. Situatievermijding

Situatievermijding is een van de meestvoorkomende typen. Het is het soort waaronder kinderen lijden die gepest worden en niet naar school willen. Het wordt ook ervaren door mensen die bang zijn om naar ziekenhuizen te gaan omdat die hen herinneren aan een ongemakkelijke herinnering of een persoonlijk verlies. Of de persoon die een hekel heeft aan het rijden in liften.

Situationeel vermijdingsgedrag probeert je weg te houden van specifieke scenario’s, mensen of omstandigheden die je angst aan jagen of je herinneren aan een traumatische gebeurtenis.

3. Gedragsmatige vermijding

Als kind kon je bepaalde omstandigheden ontwijken door simpelweg te zeggen dat je niet wilde doen wat het ook was. Soms lukte het je om je ouders ervan te overtuigen dat je ze niet hoefde te doen. Maar toen het leven wat ingewikkelder werd, moest je uiteindelijk met tegenzin talloze ongewenste taken uitvoeren.

Uitstelgedrag komt vaak voor. Het betekent dat je bepaalde activiteiten zo lang mogelijk uitstelt. Sommigen zien dit soort gedrag als onverantwoordelijk. Vaak gaan achter uitstelgedrag angst en vrees schuil. Dit is ook vermijdingsgedrag.

Een ander voorbeeld van gedragsvermijding is vluchten. Bijvoorbeeld weglopen voor een sollicitatiegesprek, examen, of mondelinge presentatie omdat het grote angst veroorzaakt.

4. Agressieve vermijding

Als je weer teruggaat naar je kindertijd, als je vier of vijf jaar oud was en je je gefrustreerd voelde, kreeg je soms een driftbui. In plaats van je emoties onder ogen te zien, kanaliseerde je ze in onaangepaste en zelfs gewelddadige reacties. Het zal je misschien verbazen dat veel mensen deze gedragspatronen voortzetten tot in hun volwassenheid.

Dit is agressieve vermijding. Het treedt op wanneer iemand zijn ongemakkelijke emoties op anderen projecteert in plaats van de bron van zijn problemen aan te pakken. Een voorbeeld is slecht praten tegen je partner als je problemen hebt op je werk.

5. Emotionele vermijding

Emotionele vermijding treedt op als je dwangmatig of schadelijk gedrag gaat vertonen om je emotionele nood te vermijden of tot zwijgen te brengen. Het kan variëren van urenlang op je mobieltje doorbrengen tot ten prooi vallen aan verslavingen of dwangmatige eetstoornissen.

Dit zijn situaties waarin het vermijdingsgedrag werkt als een cathartisch mechanisme om je moeilijke emoties af te leiden. Helaas ligt het ten grondslag aan veel psychische problemen.

Constante vermijding heeft therapie nodig

Vermijding werkt zelden. Sterker nog, als je merkt dat je leven beperkt wordt door een voortdurende behoefte om ongemak, angst of bezorgdheid te vermijden, moet je gespecialiseerde hulp zoeken. Weglopen voor de oorzaak van je ongemak vergroot alleen maar je lijden en zal er uiteindelijk toe leiden dat je verschillende psychische stoornissen ontwikkelt.

In het kader van psychologische therapie kun je adequate copingvaardigheden leren om je leven en je welzijn weer onder controle te krijgen. Verandering is altijd mogelijk.