De verschillen tussen functionele en pathologische angst

Er is niets zo gewoon als het ervaren van angst. Maar op welk punt wordt deze emotie onaangepast en wordt het een probleem? Ontdek het hier.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 16 augustus, 2023

Het belangrijkste verschil tussen functionele en pathologische angst ligt in de kwaliteit van leven van het individu. Veel mensen zien hun psychosociale prestaties beperkt door een fobie of maladaptieve angst die hen verandert en hen anders doet voelen. Inderdaad, irrationele en aanhoudende angst kan ons gevangenen maken in een wereld vol ongewone bedreigingen.

Volgens een onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in Psychological Medicine varieert de epidemiologie van fobieën in de wereld van 5,5 tot 7,4 procent.

Pathologische angsten zijn een terugkerend probleem voor de geestelijke gezondheid. Sterker nog, in veel gevallen vormen deze buitenproportionele emoties de basis van angststoornissen en posttraumatische stress.

De verschillen tussen functionele en pathologische angst

Angst is een natuurlijke emotie en een verbazingwekkend overlevingsmechanisme. Het is aan deze psychofysische ervaring te danken dat we als soort vooruit zijn gegaan en bedreigingen met de meest uiteenlopende strategieën hebben overwonnen.

Een artikel (Engelse link) gepubliceerd in de Harvard Review of Psychiatry beweert dat we biologisch zijn ingesteld om te handelen in deze risicovolle situaties.

Vluchten, bevriezen of coping zijn effectieve reacties om ons aan te passen aan omgevingen die complex of uitdagend zijn. Het probleem is echter dat veel van onze angsten niet reageren op tastbare of rationele bedreigingen.

Dit is het moment waarop onaangepaste en soms zelfs problematische angsten de kop opsteken. Om deze nuance beter te begrijpen, gaan we de belangrijkste verschillen tussen functionele en pathologische angsten onderzoeken.

1. Intensiteit: van evenredigheid tot overdaad

Functionele angst is een normaal psychofysisch mechanisme dat optreedt in bedreigende situaties. De fysiologische respons is proportioneel en aangepast aan de gebeurtenis. Als zodanig is er een evenwicht. Hierdoor worden reacties in gang gezet die het mogelijk maken om succesvol met de gebeurtenis om te gaan.

Hetzelfde geldt echter niet voor disfunctionele angst. Pathologische angsten veroorzaken een intense en onevenredige reactie die niet is aangepast aan de situatie. Bovendien blijven bij deze ervaringen emoties van angst, terreur en verbijstering lang hangen en duurt het even voordat ze uitdoven.

2. Duur: de emotionele storm van pathologische angst

Een van de belangrijkste verschillen tussen normale en pathologische angst is de duur ervan. Terwijl functionele angst altijd van voorbijgaande aard is en de psychofysiologische reacties tegelijk met de dreiging verdwijnen, is dat bij pathologische angst niet zo.

In feite veroorzaakt pathologische angst een reactie van grote intensiteit en duur. Deze dooft meestal niet uit wanneer de negatieve gebeurtenis verdwijnt. In veel gevallen is het individu voortdurend alert en wordt gedomineerd door deze emotie. Het kan ervoor zorgen dat ze reageren op de meest onverwachte en willekeurige stimuli.

In een artikel (Engelse link) van de Universiteit van Oxford (VK) worden de mechanismen van deze ontregelde ervaring beschreven. Het beweert dat het te wijten is aan een overmatige activatie van de amygdala in de hersenen.

3. De impact op het functioneren van het individu

Je hebt waarschijnlijk wel eens intense, disfunctionele en disproportionele angst ervaren. Je weet dus wat er gebeurt. Wanneer pathologische angst je beheerst, houdt je gedrag op functioneel te zijn en verlies je de controle over jezelf. Het leven wordt beperkend en je stelt jezelf niet meer bloot aan bepaalde situaties.

Daarom, terwijl normale angsten adaptieve reacties zijn, veranderen disfunctionele soorten je sociale, werk- en persoonlijke functionaliteit volledig, enz. Bovendien is de impact immens en langdurig als actiemechanismen in werking worden gezet.

4. De oorsprong van angst

Pathologische angsten kunnen beginnen bij een specifieke trigger en zich willekeurig verspreiden naar andere brandpunten. Dit wordt vaak gezien bij patiënten met sociale angst. Uit een recent onderzoek (Engelse link) gepubliceerd in het tijdschrift PLOS One, blijkt dat deze aandoening veel voorkomt bij jongeren.

Deze jongeren beginnen meestal met specifieke angsten, zoals spreken in het openbaar. Geleidelijk aan ontwikkelen ze er meer, zoals praten aan de telefoon of naar sociale evenementen gaan. Terwijl functionele angsten een aanwijsbare oorzaak hebben, kunnen pathologische angsten zich op een ongeordende manier uitbreiden.

5. Het bewustzijnsniveau tussen functionele en pathologische angst

Elke keer dat je functionele angst ervaart, heb je een realistisch bewustzijn van de situatie en wat er gebeurt. Je zou kunnen zeggen dat je alles onder controle hebt. Je begrijpt de situatie en waarom het gebeurt. Aan de andere kant, als je disfunctionele en irrationele angst ervaart , ervaar je een toestand van grote emotionele ontreddering.

Op deze momenten wordt je bewustzijn of perceptie van de werkelijkheid ‘gekidnapt’ door je amygdala en negatief gewaardeerde emoties. Het is onmogelijk om helder te denken en je reageert instinctief en gedachteloos. Dit zijn complexe en moeilijke situaties om mee om te gaan. Bovendien is het vaak niet eens mogelijk om duidelijk te maken waar je bang voor bent.

6. Bijbehorende fysiologische reacties

Een essentieel verschil tussen functionele en pathologische angst betreft de fysiologische en cognitieve reacties die ze oproepen. Deze zijn als volgt:

Functionele angst

• Duizeligheid.
• Trillen en rillingen.
• Zweten.
• Tachycardie.
• Spierspanning.
• Druk op de borst.
• Maagpijn.
• Behoefte om te ontsnappen.
• Het gevoel hebben dat je de situatie onder controle hebt.

Disfunctionele angst

• Duizeligheid.
• Zweten.
• Trillen en rillingen.
• Paniekaanvallen.
• Druk op de borst.
• Ontwikkeling van fobieën.
• Behoefte om te vluchten.
• Spijsverteringsveranderingen.
• Urenlange tachycardie.
• Irrationele gedachten.
• Aanhoudende spierspanning.
• Voortdurend gevoel van alarm.
• Problemen met het nemen van beslissingen.
• Behoefte aan afzondering, vluchten of vechten.
• Gebrek aan controle.

7. Pathologische angst en anticiperende angst

Anticiperende angst is het substraat van veel irrationele en pathologische angsten. In deze gevallen denkt het individu altijd het ergste, bereidt zich voor op het meest catastrofale en voor ze het weten is hun wereld gevuld met bedreigingen. De Universiteit van Wisconsin-Madison (VS) (Engelse link) beschrijft deze psychologische realiteit.

In deze gevallen blijft de schaduw van een mogelijke toekomstige bedreiging hangen. Door de voortdurende angst vermijdt het individu copingstrategieën toe te passen en blijft zijn geest steken in zijn angstgevoelens en voedt ze terug. Dit bouwt een gevangenis van anticiperende angst op.

Aan de andere kant, bij functionele angst, weet het individu hoe om te gaan met zijn angsten en de bijbehorende gedachten. Ze rationaliseren ze en verzachten het gewicht van de angst effectief, waardoor meer adaptieve reacties ontstaan.

De meestvoorkomende pathologische angsten

Functionele angsten kunnen soms escaleren tot pathologische angsten. Dit komt vaak voor bij mensen die nadelige ervaringen hebben gehad. Bijvoorbeeld, na een auto-ongeluk kan iemand een tijdje bang zijn om de auto te nemen. Maar sommige mensen ontwikkelen een kwellende angst om gewoon in een auto te stappen, zelfs als ze niet autorijden.

De meestvoorkomende pathologische angsten hebben de anatomie van meervoudige psychologische stoornissen die zich geleidelijk ontwikkelen en kunnen beginnen in de adolescentie. Ze zijn als volgt:

• Fobieën.
• Paniekstoornis.
• Angststoornissen.
• Obsessieve-compulsieve stoornis.
• Sociale angststoornis (sociale fobie).
• Gegeneraliseerde angststoornis (GAD).
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Zoek professionele hulp als je deze symptomen ervaart

• Je hebt meerdere paniekaanvallen ervaren.
• Je slaapt slecht en je eetpatroon is veranderd.
• Zowel je sociale leven als je werk worden beperkt door je angsten.
• Je gebruikt dagelijks vermijdingsgedrag.
• Angsten beheersen je gedachten volledig. Je denkt nergens anders meer aan.
• Je hebt het gevoel dat je geen controle meer hebt over je werkelijkheid.

Aanbevolen therapieën voor de behandeling van angst

Het universum van angst is complex en elk individu ervaart angst op een andere manier. Het belangrijkste is om je ervan bewust te zijn dat het nodig is om hulp te vragen als je functionaliteit en sociale prestaties beperkt zijn.

Kortom, de verschillen tussen functionele en pathologische angst trekken een duidelijke lijn tussen mentaal welzijn en psychologisch ongemak. Aarzel dus niet om gespecialiseerde aandacht te vragen. Exposure therapieën, cognitieve gedragstherapie of strategische korte therapie zijn effectieve behandelingen.