De neurobiologie van de veerkracht
De neurobiologie van de veerkracht is een onderzoeksgebied dat vanuit een biologisch standpunt één van de meest fascinerende processen bij menselijke wezens verklaart.
We hebben het hier over het proces waarbij mensen erin slagen om in ongunstige situaties op een succesvolle manier met spanning om te gaan. Het gaat over hoe zij zich aanpassen aan deze lastige wereld. Tegelijkertijd zorgen ze ook voor hun emotionele gezondheid en verminderen ze de weerslag van pijn.
Het woord “veerkracht” vertegenwoordigt een begrip dat in recente jaren erg op de voorgrond getreden is. Het is inspirerend. We vinden het leuk. Velen van ons lezen zelfs over dit onderwerp en proberen eraan te werken. Maar er is één specifiek aspect dat ons neuropsychologen vooral interesseert…
Waarom pakken sommige mensen ingewikkelde en moeilijke situaties op een doeltreffende manier aan? Hoe komt het dat anderen vast komen te zitten in een toestand van hulpeloosheid?
“De wereld breekt iedereen en, achteraf, zijn sommigen sterk op de gebroken plekken.”
-Ernest Hemingway-
We zien het telkens en in alle vormen en maten. Stel je eens drie broers en zussen voor. Het zijn drie kinderen die het traumatische verlies van een ouder meegemaakt hebben.
In dezelfde omstandigheden en in dezelfde omgeving kunnen deze kinderen zich heel verschillend gaan gedragen.
Sommigen zullen deze traumatische wonden met zich meeslepen. Het zal tot uiting komen in probleemgedrag, een laag zelfvertrouwen, angstgevoelens, leerproblemen, enzovoort.
Maar een ander kind kan een meer handelbare houding ontwikkelen. Ondanks het trauma behouden deze kinderen toch een psychologisch evenwicht. Dit roept de vraag op. Welke neurobiologische mechanismen maken mensen meer of minder veerkrachtig?
De neurobiologie van de veerkracht, of ons vermogen om stress te verdragen
Over veerkracht spreken betekent dat we het over ons vermogen hebben om stress te hanteren. En het zelfs in ons voordeel te gebruiken. Eén idee valt hier op: onze hersenen zijn in de eerste plaats een melder van gevaar.
Want één van onze prioriteiten is overleven. In onze dagelijks leven verwerken we dus allerlei zorgen, zonder het zelfs echt te beseffen. We verwachten negatieve dingen en filteren allerlei soorten risico’s in onze omgeving. Die kunnen ons immers op een of andere manier raken: lichamelijk, sociaal, emotioneel…
Deskundigen in de neurobiologie van de veerkracht vertellen ons dat matige stress of “eustress” de beste soort is. Waarom? Het bereidt ons voor op actie.
Maar soms gebeurt het dat onze zorgen, angsten, herinneringen aan het verleden of angst voor de toekomst ons blijven kwellen. Dan wordt deze “beklemming” chronisch. Het verandert de hersenen op genetisch en neurologisch gebied.
Op dat moment krijgen we last van geestelijke problemen, ongelukkig zijn en het onvermogen ons aan te passen aan onze omgeving. En die is bovendien al ingewikkeld op zich.
We weten allemaal dat we onszelf kunnen trainen om stress te hanteren en veerkrachtig te zijn. Maar sommige mensen zijn met dit vermogen geboren. Ze bezitten het dus van nature. Intussen hebben anderen ernstige problemen om met veel kleinere dagelijkse problemen om te gaan.
De reden? De neurologie wijst uit dat onze hersenen een zekere graad van “weerstand” bezitten.
De rol van hormonen en neurotransmitters
In het begin van 2016 publiceerde het tijdschrift “Nature” een interessant artikel over de neurobiologie van de veerkracht. Dit artikel legt uit hoe dit vermogen verbonden is met erg specifieke hersengebieden. Dit zijn de betrokken hersendelen: de neocortex en, op het subcorticale niveau, de amygdala, de hippocampus en de locus caeruleus.
Het meest fascinerende en opvallende aspect van alles is de activiteit van de hormonen en de neurotransmitters. Die bevorderen of verhinderen onze capaciteit om veerkrachtig te zijn.
- Dehydroepiandrosteron (DHEA) bezit het vermogen om de invloed van cortisol op onze hersenen te regelen. Mensen die lijden aan een tekort van dit hormoon zullen dus minder veerkrachtig zijn.
- De menselijke hersenen hebben twee soorten stressreceptoren. De ene receptor wordt eerst geactiveerd, met kleine hoeveelheden cortisol. Tegelijkertijd stimuleert het de hippocampus. Dit versterkt de afdruk van herinneringen.
- De andere receptor wordt later geactiveerd, wanneer het cortisolniveau in het bloed hoger is. Dit stimuleert de tweede receptor dus meer en beïnvloedt de kwaliteit van ons geheugen. Minder veerkrachtige mensen hebben hogere cortisolniveaus in hun lichaam. Dit betekent dat deze receptoren dus reageren.
Orchideekinderen en paardenbloemkinderen
Wat minder veerkrachtige mensen vaak allemaal hebben, is problemen in hun kindertijd. Hun kinderjaren zijn getekend door een onzekere gehechtheid, emotionele verwaarlozing, misbruik of een specifiek trauma. Dit veroorzaakt giftige stress bij het kind. Deze stress beïnvloedt dan de verdere ontwikkeling van de hersenen.
De neurobiologie van de veerkracht verdeelt de kinderen soms in twee groepen: de orchideekinderen en de paardenbloemkinderen.
- De orchideekinderen zijn de kinderen die we zonet beschreven hebben. Ze hadden een traumatische kindertijd. Maar bovenop de omgeving is er ook de epigenetica. Wat we bijvoorbeeld zien, is dat moeders steeds meer last hebben van emotionele stress. En of we het nu leuk vinden of niet, cortisol bereikt de baby. Het tast de neuronale verbindingen van de amygdala van de baby aan.
- Aan de andere kant zijn de paardebloemkinderen de kinderen die veel meer weerstand hebben voor stress. Dat kan door een breed scala aan redenen zijn. De genetische erfenis van de vader of de moeder, het feit grootgebracht te zijn met veilige hechtingsbanden en met een gezonde sociale cirkel, creëert ongetwijfeld een veerkrachtigere houding tegenover het leven en zijn moeilijkheden.
Conclusie
Tot besluit vatten we het nog even samen. De neurobiologie van de veerkracht toont ons dat onze vermogens op dit vlak aanvankelijk afhangen van een reeks hormonen en neurotransmitters, epigenetica en de kwaliteit van onze kindertijd.
Misschien lijkt dit nogal “deterministisch.” Maar we hebben het in dit artikel al uitgelegd. Je kan veerkracht ook leren, ontwikkelen en toepassen.
Er zijn bijvoorbeeld onderzoeken over de neuroplasticiteit van de hersenen. Ze hebben het over hoe je nieuwe gedragingen kan opstarten. Je kan bovendien nieuwe denkpatronen en houdingen aannemen die ervoor zorgen dat de hersenen een veel weerbaarder orgaan worden.
Laten we niet vergeten dat het altijd een goed moment is om meer in onszelf te investeren. Want we kunnen leren hoe we de problemen in het leven met meer energie, kracht en optimisme het hoofd kunnen bieden.