De evaluatie van studenten: zijn examens de juiste manier?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Alejandro Sanfeliciano.

Laatste update: 27 december, 2022

Tegenwoordig is de meest gebruikte manier om onze studenten te evalueren door middel van de gevreesde examens. We hebben het hier over tests waarbij studenten vragen over het onderwerp moeten beantwoorden. Maar zijn die examens de beste manier om de kennis van een student te evalueren? Zijn er andere mogelijkheden die men kan gebruiken voor de evaluatie van studenten?

Vóór we de voor- en nadelen van examens en van andere mogelijkheden bespreken, is het waardevol om uit te leggen wat een evaluatie is en waarvoor het dient. Als je iemand op straat vraagt wat een evaluatie van studenten is, dan zullen ze je waarschijnlijk een indirect antwoord geven. Ze kunnen zeggen dat het nagaat of die student de kennis bezit die hij verondersteld wordt te hebben.

Als ze die bezitten, dan zullen ze dus slagen. Bezitten ze die niet, dan zullen ze falen. Maar de waarheid is dat het patroon dat we zojuist vermeld hebben, veraf staat van wat er op dit moment gebeurt. En dat betekent dat de doelstelling die de schoolsystemen met examens hebben, ook ver verwijderd is.

Wat betreft het onderwijs focust een goede evaluatie zich op het bepalen van de huidige kennis en vaardigheden die de student heeft. Waarom? Om vast stellen in welke leerfase ze zich bevinden. Het moet je ook een inzicht geven in het algemene plan dat je gebruikt. Je wil weten of het plan dat je gebruikt om je studenten te helpen kennis te bewaren, echt werkt.

Een evaluatie kan dus een krachtig instrument zijn bij de leerprocessen van je studenten. De voorwaarde is dat je het op de juiste manier gebruikt. Maar de evaluatie van studenten alleen maar beschouwen als een manier om studenten uit te kiezen of hen te klasseren is een heel treurige manier van kijken. Bovendien gaat het dan ook volledig voorbij aan zijn doelstelling.

Wat zijn de problemen van traditionele examens?

Zie je de evaluatie van studenten als een instrument om studenten te begeleiden en je leermethoden aan te passen, dan kan je de problemen van traditionele examens zien. We geven je hier een overzicht van hun zwakke punten:

• Ze evalueren alleen de student. De enige persoon die getest wordt, is de student. Examens evalueren niet of de leraar of de onderwijsomgeving op de juiste manier te werk gaan. Er zijn zelfs vele leerkrachten die examens gebruiken om ervoor te zorgen dat iedereen faalt. Sommige leerkrachten maken examens waarbij het onmogelijk is om te slagen.
• Alleen de leerkracht voert de evaluatie uit. De student is overgeleverd aan de normen van één leerkracht. Er zijn geen andere normen behalve die van de leerkracht.
• Het enige dat van belang is, zijn de resultaten. Traditionele examens kunnen je iets vertellen over het huidige kennisniveau van een student maar niet over het proces. Het maakt dus geen verschil of ze echt een diep inzicht hebben in de begrippen of dat ze die alleen maar de avond voordien uit het hoofd geleerd hebben. De resultaten kunnen uiteindelijk hetzelfde zijn.
• Traditionele examens evalueren alleen kennis. Men schenkt geen aandacht aan de situatie van de student of aan zijn persoonlijke sterkten en zwakheden. Je kan het leerproces van een student niet sturen als je niet weet welke mogelijkheden hij bezit.
• Het is slechts een kwantitatieve evaluatie van studenten. Uiteindelijk brengen traditionele examens alles samen tot één score. Die score moet gelijk lopen met de hoeveelheid cursusmateriaal of vaardigheden die de student kon opnemen.
• Ze stimuleren de neiging tot competitie in plaats van samenwerking. Door de studenten met de beste of de slechtste scores te selecteren creëren ze een competitieve omgeving. Het is een wedijver die het systeem zelf indirect geschapen heeft. Wat dan ook meestal gebeurt, is dat de studenten zich meer focussen op het verwerven van goede scores dan op zoveel mogelijk leren.

Alternatieven voor de traditionele examens en de evaluatie van studenten

Rekening houdend met alle problemen die gepaard gaan met een traditionele evaluatie, is het tijd om op zoek te gaan naar alternatieven. Eigenlijk zijn er drie pijlers die je als basis voor een ideale evaluatie van studenten moet gebruiken. (a) Evaluatie van de competentie, (b) portfoliosystemen en (c) het gebruik van ICT.

De competentie evalueren

Het doel van elk onderwerp is dat de studenten een bepaalde hoeveelheid kennis leren. Maar de doelstelling is ook dat ze een bepaalde reeks vaardigheden leren. Eén doelstelling van wiskunde kan bijvoorbeeld zijn dat de studenten vertrouwd raken met bepaalde formules en processen en dat ze die uit het hoofd leren. Maar wat zelfs nog belangrijker is, is dat ze die dingen begrijpen en dat ze die leren gebruiken om problemen op te lossen.

De evaluatie van studenten moet dus bepalen welke kennisgebieden de student onder knie heeft en welke niet. Zodra je dit ontdekt hebt, kan je hun leerproces sturen. Op die manier verscherp je de kennis die ze al bezitten en help je hen om de kennis te verwerven die ze niet hebben. De enige manier om ervoor te zorgen dat dit werk, is de cursus goed uit te werken met een flexibele leerstijl die zoveel mogelijk individueel gericht is.

Portfoliosystemen

Evaluaties van de competentie vertellen jou wat je moet evalueren. Maar je moet nog steeds weten hoe je dit moet doen. Portfoliosystemen zijn een manier om studenten op een individuele manier te evalueren en je te richten op hun ontwikkeling. Maar wat is een portfoliosysteem?

De psycholoog Bertie Kingore omschrijft portfolio’s op de volgende manier. Het zijn “systematische verzamelingen van het werk van de studenten. Ze zijn geselecteerd om informatie te verschaffen over de houdingen van de student en de motivatie, het ontwikkelingsniveau en de groei op termijn.”

De portfolio’s zijn dus slechts “mappen” waarin de student al het werk stopt dat hij over dat onderwerp uitgevoerd heeft. De leerkracht volgt het regelmatig op om te zien hoe de student zich ontwikkelt. Dit helpt de leerkrachten om het leerproces van elke student beter te begrijpen. Ze kunnen dan ook hun lessen opstellen op basis van die informatie. Het is vanzelfsprekend ook handig om te zien of de student de kennis en de vaardigheden ontwikkeld heeft die hij verondersteld wordt te ontwikkelen.

Het probleem met deze portfolio’s is de mate van complexiteit die nodig is om ze door te nemen. Dat heeft te maken met de hoeveelheid informatie die ze bevatten. We bespreken één mogelijke oplossing hiervoor in het volgende onderdeel.

Het gebruik van ICT (Informatie- en communicatietechnologie)

Computers, het internet en andere communicatiesystemen (ICT) kunnen heel nuttig zijn om jouw evaluatie van studenten te verbeteren. ICT kan je helpen om dat probleem op te lossen waarbij je de portfolio’s moet doornemen. Eigenlijk bestaat er een programma online dat de informatie die studenten en leerkrachten in de verschillende elektronische portfolio’s plaatsen, doorneemt. Het gevolg is dus dat de evaluatie van studenten gemakkelijker kan.

Vóór we dit artikel afronden, willen we jou iets geven om over na te denken. We kennen de zwakheden van  traditionele examens. We weten dat er goede alternatieven bestaan. Waarom zijn examens dan nog steeds onze standaardmethode voor de evaluatie van studenten?