De 6 belangrijkste ontwikkelingstheorieën

In de ontwikkelingspsychologie bestudeert men mensen in al hun levensfasen. Er word gekeken naar hoe cognitie ontwikkeld wordt en hoe gedrag met de tijd mee verandert. Het is een interessante discipline die bijdraagt aan een weelde van kennis in het veld van toegepaste psychologie. We denken dat de beste manier om het te begrijpen zonder in de war te raken, is om naar de 6 belangrijkste ontwikkelingstheorieën te kijken.

Om de informatie die op dit moment beschikbaar is dankzij de ontwikkelingspsychologie uit te leggen, zullen we een aantal concepten moeten bespreken die ondertussen overbodig zijn. Het is echter belangrijk om deze ook te benoemen omdat het begrijpen hiervan fundamenteel is om de vooruitgang van onderzoekers in de psychologie in de afgelopen decennia te illustreren. Deze 6 ontwikkelingstheorieën waar we het over gaan hebben kennen hun wortels in de evolutieleer, en omvatten de Gestaltbeweging, psychoanalyse, behaviorisme, cognitieve psychologie, de ontwikkelingstheorie van Jean Pagiet en Vygotski’s theorie over ontwikkeling.

Ontwikkelingstheorieën

Gestaltpsychologie

De Gestaltpsychologie was een van de eerste wetenschappelijke trends die opkwam binnen de psychologie. Tegenwoordig zijn de theorieën uit deze stroming niet zo belangrijk meer, maar de bijbehorende toenadering tot het bestuderen van perceptie was zonder twijfel revolutionair. En al zijn de aanhangers van deze theorie niet zo bekend binnen de ontwikkelingspsychologie, ze vallen in zekere zin toch op.

Gestaltpsychologie benadrukt namelijk dat mensen verschillende structuren gebruiken om betekenisvolle percepties van de wereld te verkrijgen en onderhouden. Deze structuren hebben een fysieke basis en projecteren hun eigenschappen op alles dat met onze ontwikkeling te maken heeft. We kunnen ze ook omschrijven als complexe totaliteiten: producten van de decompositie van gecompliceerde eenheden. Verwarrend? Laat het ons een beetje beter proberen uit te leggen.

Wat Gestaltpsychologie probeert te zeggen over ontwikkeling, is dat het gebaseerd is op een structuur van biologische origine. We leren deze structuren te gebruiken terwijl we groeien. Als een resultaat hiervan, bestaat er geen ‘ontwikkeling’ in de zin van het ontstaan en evolutionaire fases. Er is enkel de progressieve ontdekking van de capaciteiten van het brein. Recent onderzoek laat ons zien dat dit echter niet waar is. Er bestaat wel zoiets als het ontstaan en de evolutie van onze cognitieve processen.

Psychoanalyse

De vader van de psychoanalyse is gemakkelijk aan te wijzen: Sigmund Freud. De psychoanalyse benadrukt het effect van onderbewuste impulses op ons gedrag. Deze tak van de psychologie zette een nogal onwetenschappelijke methode in en zijn bijbehorende theorieën zijn nogal gehaast. Alsnog heeft het een aanzienlijk effect gehad op latere ontwikkelingstheorieën. De psychoanalyse zorgde voor een revolutie binnen de psychologie — en dan met name de ontwikkelingspsychologie met betrekking tot de kindertijd en adolescentie.

De psychoanalyse beweert dat ontwikkeling plaatsvindt omdat in elke levensfase het kind een reeks aan behoeften moet bevredigen. Als consequentie hiervan wordt ontwikkeling gedefinieerd als een serie van fases, die op hun beurt weer bepaald worden door de behoeftes die hierin moeten worden bevredigd (en hoe dit gebeurt). De psychoanalyse legde ook veel nadruk op het belang van seksualiteit in alle ontwikkelingsfases, inclusief de vroegste fases.

Behaviorisme

Het behaviorisme was oorspronkelijk een reactie op de nogal niet-wetenschappelijke houding van de psychoanalyse. Het is dan ook extreem positivistisch. Behavioristen geloven dat alles wat niet direct gemeten kan worden, niet binnen de psychologie thuishoort. Hierdoor bestuderen ze enkel de relatie tussen waargenomen stimuli — ofwel prikkels — en het gedrag dat ze veroorzaakten. Ze negeerden in principe alle tussenliggende variabelen die ze niet konden meten.

Behavioristen geloven dat we enkel ontwikkeling met de bijbehorende, verschillende types van leren kunnen begrijpen die binnen het kader van hun stroming past. Kinderen zijn geboren met een zekere hoeveelheid aangeboren kennis die ze verbinden met andere stimuli naar mate ze bepaalde ervaringen opdoen. Door hele simpele processen, produceren ze een reeks van complexe gedragingen. Het probleem met deze ontwikkelingstheorie is echt dat het neigt richting reductionisme — te extreem.

Cognitieve psychologie

Deze stroming stak op zijn beurt zijn kop op als reactie op behaviorisme. Het betreft de studie van interne processen die tussen stimuli en gedrag liggen. Cognitieve psychologie gaf aanleiding tot het computationele perspectief en het connectivisme met betrekking tot het menselijk brein. Vandaag de dag is cognitieve psychologie nog steeds een van de meest populaire theorieën, vooral in Europa.

Wat betreft de ontwikkelingstheorie: cognitieve psychologie impliceert dat de persoon zelf informatie produceert waarop interne, persoonsgebonden representaties van de wereld gebouwd worden. Dit constructivistische principe valt ook terug te zien in de theorieën van Piaget en Vygotsky. Echter, omdat de cognitieve psychologie dit voorgenoemde proces als associatief bestempelt, ligt het wellicht dichterbij het behaviorisme dan men eerst zou denken.

Jean Piaget

Piaget is een van de meest belangrijke denkers binnen ontwikkelingstheorieën. Psychologen beschouwen hem als een van de vaders van het constructivisme. Dit kent zijn origine in het idee dat kinderen hun eigen wereld bouwen, gebaseerd op de problemen die zij tegenkomen. De theorie van Piaget over ontwikkeling focust zich op het ontwikkelen van kennis.

Door middel van deze constructivistische kijk ontwikkelde Piaget een theorie die ontwikkeling in fases opdeelde. Deze fases zijn universeel. Iedereen zal door deze fases heen gaan rondom dezelfde (vastgestelde) leeftijd. Als je meer over Piagets theorie en zijn ontwikkelingsfases wilt leren, lees dan hier verder.

Lev Vygotski

Nog een belangrijk persoon in het kader van ontwikkelingstheorieën is Lev Vygotski. Net zoals Piaget, stelde hij een theorie voor vanuit het constructivistische perspectief. Ondanks hun vergelijkbare principes, legden zij hun aandacht op verschillende gebieden. Piaget focuste op hoe het individu met zijn of haar omgeving omging. Vygotski legde daarentegen de nadruk op de invloed van culturele en sociale effecten op de ontwikkeling van een persoon. 

Voor Vygotski was ontwikkeling niet te scheiden van de sociale omgeving van een individu. Dat is omdat men via zijn of haar cultuur en maatschappij gedragsvormen aanleert en kennis leert te organiseren. Het is dus niet bepaald een knip-en-plak proces. Elk kind bouwt zijn of haar realiteit gebaseerd op wat de maatschappij te zeggen heeft. Deze theorie wordt ook wel sociaal constructivisme genoemd.

Dit is een interessant paradigma — een zienswijze — die veel mogelijkheden kent. Veel mensen geloven dat de theorieën van Vygotski en Piaget met elkaar botsen. Maar de verschillen zijn eigenlijk gemakkelijk te overbruggen. Om de gelijkenissen te kunnen zien, moeten we ons perspectief verbreden en andere niveaus en methodes van onderzoek overwegen.