Communitas: veranderingen in de grenzen van de ruimte
Iedereen die aan een pelgrimstocht heeft deelgenomen, weet dat het iets speciaals is. Wellicht kennen ze echter het begrip communitas niet. Met onbekende mensen samen wandelen en een doel met hen delen zorgt ervoor dat je speciale banden smeedt. Een bestemming, een gedeelde weg en een onverwacht verwantschap kunnen magisch zijn.
De antropoloog Victor Turner heeft dit fenomeen bestudeerd. Hij geloofde dat je pelgrimstochten in verschillende stadia kan opsplitsen. Volgens hem houden pelgrimstochten in dat je de maatschappij achterlaat en terugkeert als een andere persoon.
Turner was er ook van overtuigd dat de gemeenschap die een pelgrimstocht schept, het belangrijkste onderdeel is. Deze speciale relatie noemde hij communitas.
Overgangsrituelen
Overgangsrituelen bestaan uit drie verschillende stadia die op een bepaalde manier onderling met elkaar verbonden zijn. Deze stadia zijn afzondering, grenzen en herintroductie.
In het eerste stadium, de afzonderingsfase, zonderen mensen zich af van hun sociale gemeenschap. Ze laten hun dagelijks leven zowel op lichamelijk als op symbolisch vlak achter. Dit stadium bestaat uit inpakken, afscheid nemen en opzoekwerk uitvoeren omtrent de komende ervaring.
Het tweede stadium, de begrenzingsfase, is wanneer je effectief de pelgrimstocht doet. Tijdens dit stadium nemen de deelnemers afstand van de normale noties van tijd en ruimte. De tijd gaat op een andere manier voorbij. Je houdt op met voortdurend de tijd te controleren.
Misschien ga je ook trager lopen om van het landschap en het zicht te genieten. Het huidige moment wordt belangrijker dan de toekomst. Tijdens deze fase deel je ook een gemeenschappelijk doel met andere pelgrims.
Dat doel kan zijn dat je de pelgrimstocht tot het einde wil doen of dat je toch minstens bij de volgende stop zal aankomen. Deze gemeenschappelijke doelen zorgen voor een gedeelde identiteit.
Het laatste stadium is de herintroductie. Dit is het einde van de pelgrimstocht. Het is het moment waarop je terugkeert naar huis en naar je normale routine. Jouw reis is ten einde. Toch is niets hetzelfde zoals het voordien was.
Mensen die een pelgrimstocht beëindigen, keren vaak meer ontspannen terug naar huis. Ze genieten ook vaak van een nieuwe sociale status. Routine en vervelende activiteiten zien ze ook in een nieuw daglicht. De kleine dingen worden belangrijker.
Ze genieten ook meer van de relaties met andere mensen. Wat gebeurt er tijdens een pelgrimstocht dat tot deze effecten leidt?
Communitas
Het tweede stadium, de grenzenfase, is de belangrijkste fase van de drie overgangsrituelen. Tijdens deze fase gebeurt er iets dat jou verandert. Het verandert ook de manier waarop je naar de wereld kijkt. Dat is wat Turner communitas noemt.
In de grenzenfase bestaan eerdere sociale voorwaarden niet meer. Jouw regeltjes van elke dag en de dagelijkse beperkingen verdwijnen. Je geniet van een unieke vrijheid.
Jouw sociale status is hier niet van belang. Ook je baan speelt geen rol. Wat je gestudeerd hebt of hoeveel je gestudeerd hebt, telt niet mee. Het maakt ook niet uit of je wel of niet gelovig bent. Alle pelgrims zijn namelijk gelijk.
Volgens Turner is communitas de geest van gemeenschapszin. Het is het gevoel van sociale gelijkheid, solidariteit en eenheid. Eigenlijk is het een menselijke band die bestaat uit irrationele gelijkvormige banden met andere mensen.
Er is geen reden waarom de andere pelgrims jouw gelijken worden. Toch is dat echter precies wat er uiteindelijk gebeurt. In andere situaties zouden diezelfde mensen nooit je vrienden worden. Hier worden ze echter meer dan vrienden. Het maakt dus niet wat jullie in je gewone leven gemeenschappelijk hebben. Het hier en nu is wat telt. Dat is kostbaar.
Schepping en vernietiging
Communitas is heel intens. Het versterkt je zintuigen en activeert je intuïtie. De emoties lopen heel hoog op. Het rationele houdt op met logisch te zijn. Dit is echter een tijdelijke toestand. Het duurt vaak ook niet heel lang.
Communitas kan ook de orde teniet doen. In deze toestand gelden normale regels niet. Je kan dus na verloop van tijd in een chaotische toestand terechtkomen waar vernietiging overheerst.
Anderzijds kan communitas ook tot schepping leiden. Deze toestand van begrenzing kan helpen om nieuwe regels te creëren of om je te helpen de waarden te herstellen die je kwijtgeraakt bent.
Soorten communitas
Turner heeft een onderscheid gemaakt tussen de verschillende soorten communitas: existentieel of spontaan, normatief of ideologisch.
- Spontane communitas treedt op tijdens multiculturele evenementen. Als je aan een evenement deelneemt waar de regels tegen de geldende culturele normen ingaan, dan kan je dat ervaren.
- Normatieve communitas is wanneer er een behoefte aan sociale controle bestaat. Deze vorm komt voort uit spontane communitas. Pelgrimstochten vallen onder deze categorie.
- Tenslotte is er de ideologische communitas. Die vind je in utopische samenlevingen. Hier deelt iedereen een ideaal of een utopie.
Spontane communitas treedt buiten de sociale normen en buiten de sociale structuur op. De normatieve en de ideologische vorm gebeuren erbinnen. Dat is ook de reden waarom spontane communitas vrijer is en de meeste verandering ontwikkelt.
We vatten samen. Vrijwillig je huis verlaten, naar nieuwe landen reizen en nieuwe toestanden van zijn ervaren brengt jou tot communitas. Dit overwint de verdeling tussen mensen en leidt tot sociale vereniging. Als je dit ooit ervaren hebt, dan weet je al hoe fantastisch het is. Als je het niet kent, waar wacht je dan nog op?