Collectief geheugen en verhalen van onze grootouders
Bepaalde verhalen verdienen het om gedeeld te worden. Van begin tot einde worden verhalen van generatie tot generatie doorgegeven. Zo delen we onze herinneringen en interpretaties van dingen. Het ‘collectief geheugen’ is het doorgeven van deze verhalen: herinneringen die we delen van generatie op generatie.
Maar wat zijn die verhalen? Verhalen zijn slechts representaties van het verleden waar we vertellingen van maken. De plotlijnen hebben allemaal een begin en een einde, met sequentiële en causale consequenties. Bovendien omvat deze verhaallijn gebeurtenissen die we als heel belangrijk ervaren.
Als een groep een bepaald verhaal als interpretatie van het verleden aanneemt, gaat het deel uitmaken van hun collectieve geheugen.
Vooroordelen bij collectief geheugen
Collectief geheugen is geen objectieve of neutrale versie van dingen uit het verleden. Deze gedeelde verhalen zijn selectief. Met andere waarden, ze herinneren zich wat ze zich willen herinneren, wat betekent dat ze bevooroordeeld zijn.
Eigenlijk omvat elk collectief geheugen ook een element van rechtvaardiging. Vooral bij het mondelinge collectief geheugen voegt iedere generatie meer vooroordelen toe aan het originele verhaal, waardoor het aangepast wordt aan de moderne denkbeelden.
Als onze grootouders ons vertellen over een belangrijke historische gebeurtenis van eerder in hun leven, vertellen ze ons wat ze zich het meeste is bijgebleven. Dat zijn dus de dingen die de meeste indruk op hen hebben gemaakt. Ze kiezen ook een kant, en dat is duidelijk in de manier waarop ze het verhaal vertellen.
Soorten collectief geheugen
We hebben al het mondelinge collectief geheugen genoemd, maar er zijn andere manieren om verhalen door te geven. Het soort herinneringen waaruit het collectief geheugen bestaat zijn:
- Populair geheugen. Dit zijn representaties van het verleden dat gecreëerd wordt door de leden van de maatschappij. We zien het populaire geheugen bijvoorbeeld in opiniepeilingen.
- Officieel geheugen. Dit is wanneer publieke of overheidsinstanties een bepaald beeld van het verleden neerzetten. Dit zie je bijvoorbeeld in nationale musea of schoolboeken.
- Autobiografisch geheugen. Het geheugen van mensen die zelf historische gebeurtenissen hebben meegemaakt. Dit is wat we horen van onze grootouders. Het is zelfs een primaire bron van kennis van het verleden.
- Historisch geheugen. De manier waarop de wetenschappelijke gemeenschap het verleden verklaart.
- Cultureel geheugen. De manier waarop de maatschappij het verleden ziet door middel van onder andere journalistiek, herdenkingen, monumenten, films en gebouwen.
Collectief geheugen: oorlog en conflicten
Als het verhaal gaat over een oorlog of conflict, zijn ze bijna altijd selectief en bevooroordeeld. Ze onthullen een egocentrisch, simplistisch perspectief van de gebeurtenissen.
Over het algemeen raken deze verhalen minstens een van deze vier thema’s:
- Het delegitimatiseren van de rivaal.
- Het presenteren van een positief beeld van de groep die het verhaal vertelt.
- Het presenteren van de groep als het enige of belangrijkste slachtoffer.
- Het begin van het conflict rechtvaardigen.
Deze verhalen spelen twee belangrijke rollen in conflicten.
De eerste is intern. Als een groep deze verhalen aanneemt, gaan ze deel uitmaken van het populaire geheugen. Het resultaat daarvan is, dat deze verhalen de psychologische reacties van de mensen in de groep beïnvloeden , en als gevolg daarvan, ook hun acties.
Als zodanig is er een grote kans dat ze een negatief perspectief van hun rivaal en een positief perspectief van zichzelf ontwikkelen.
Gevolgen van collectief geheugen
Verhalen die bestaan in het collectief geheugen van een conflict dienen vaak als belemmeringen van een vreedzame oplossing of verzoening. Ze ontmoedigen groepsleden tot het sluiten van vrede met een rivaal die ze als negatief en onbetrouwbaar zien. Kort gezegd, bevooroordeelde verhalen staan onderhandelingen in de weg.
“We hebben twee oren en één mond, zodat we twee keer zoveel kunnen luisteren dan we spreken.”
In de meeste gevallen is collectief geheugen bevooroordeeld en egocentrisch. We zouden eigenlijk alle perspectieven moeten laten meetellen. Het luisteren naar alle verhalen, ook de verhalen die tegen ons collectief geheugen ingaan, zal ons helpen het verleden te begrijpen.