Anticiperend verdriet: wat is het?
De dood van een dierbare kan leiden tot pijnlijke emoties van verschillende duur. De duur hangt af van veel omstandigheden. Bijvoorbeeld het belang van het verlies, het ondersteunende netwerk dat de persoon heeft, de waarde van hun dagelijkse versterkingen of de substitutiestrategieën die ze hebben.
Meestal is het een gebeurtenis die plotseling plaatsvindt en de persoon op de een of andere manier uit de realiteit haalt.
Maar hoe ziet de ervaring eruit voor degenen die het fysieke verlies voorzien van iemand van wie ze houden? In dit geval wordt gezegd dat ze anticiperend verdriet ervaren, omdat ze al weten dat de dood zal plaatsvinden.
Deskundigen zijn het er meestal over eens dat dit proces heilzaam is voor de familieleden van de overledene. Toch is het belangrijk om te onthouden dat rouwbeleving voor iedereen anders is. Bovendien kunnen andere factoren, zoals eerder verdriet en bepaalde persoonlijkheidskenmerken, rouw meer of minder pijnlijk maken.
Anticiperend verdriet
Sommige ziekten, zoals kanker of de ziekte van Alzheimer, worden gekenmerkt door het veroorzaken van progressieve achteruitgang bij patiënten. Als de aandoening vergevorderd is en er geen interventie is die een kans op herstel kan bieden, schatten artsen meestal in hoeveel tijd de patiënten nog hebben. Voor zowel de patiënt als hun dierbaren kan deze gebeurtenis een trigger zijn voor rouw.
In deze zin spreken we van anticiperend verdriet als mensen beginnen te verwerken hoe hun leven eruit zal zien als het verwachte overlijden plaatsvindt. Met andere woorden, het is niets anders dan verdriet dat van tevoren wordt beleefd.
Hoewel ze op elkaar kunnen lijken, is gewoon verdriet niet identiek aan anticiperend verdriet. Het heeft zelfs zijn eigen kenmerken en onderzoekers bestuderen het al jaren. Aldrich (1974) legt uit dat anticiperend verdriet op vijf manieren verschilt van echt verdriet:
- Het wordt ervaren door zowel de patiënt als zijn familie en vrienden.
- Het kan niet eindeloos worden verlengd omdat de patiënt op een gegeven moment zal sterven.
- In tegenstelling tot echt verdriet wordt deze vorm intenser naarmate de tijd verstrijkt.
- Ontkenning treedt gemakkelijker op.
- Het is mogelijk dat er een fase van ‘hoop’ optreedt. Dit gebeurt wanneer de patiënt of zijn naasten herstel verwachten, ondanks de diagnose.
Kan anticiperende rouw positief zijn voor de emotionele balans?
Anticiperende rouw wordt vaak gezien als een positief proces voor degenen die in de toekomst een verlies verwachten. Majid en Akande (2021) publiceerden een review (Engelse link) over dit type rouw bij familieleden en partners van terminale patiënten.
Volgens hun onderzoek hebben degenen die van tevoren rouwen de neiging om een betere gemoedstoestand te ervaren dan degenen die niet anticiperen op een toekomstig verlies.
Op dezelfde manier presenteerde Rogalla (2020) een onderzoek (Engelse link) naar de positieve ervaringen van het voorbereiden op een verlies. In haar conclusies wees ze erop dat degenen die anticiperen op de dood van een dierbare en er actief mee omgaan, een grotere persoonlijke groei laten zien. Dit komt omdat ze de dood zien als een uitdaging om te overwinnen, en niet als een psychologische bedreiging.
Aan de andere kant wordt gezegd dat vroegtijdig rouwen gunstig kan zijn voor familierelaties. Zo besluiten terminaal zieke patiënten vaak om hun banden te helen wanneer ze geconfronteerd worden met de dreiging van de dood. Als gevolg daarvan wordt aangenomen dat anticiperend verdriet de impact van het uiteindelijke verlies kan ‘verzachten’.
Er moet echter worden verduidelijkt dat dit niet altijd het geval is. Sommige mensen kunnen bijvoorbeeld depressieve episodes ervaren die het rouwen moeilijker maken. Bovendien kan het de palliatieve zorg bemoeilijken die terminaal zieke patiënten vaak nodig hebben.
Wellicht ben je ook geïnteresseerd in dit artikel: Cumulatief verdriet: hoe om te gaan met opeenvolgende verliezen
Stadia van anticiperende rouw
Tot op heden zijn er enkele discrepanties met betrekking tot de definitie van anticiperende rouw en de kenmerken ervan. Om deze reden is het niet mogelijk geweest om met grote precisie de stadia te definiëren die het karakteriseren. Hier richten we ons op de stadia die Majid en Akande in hun werk hebben beschreven.
1. Ontdekking van toekomstig verlies
Dit is de eerste fase die plaatsvindt wanneer de patiënt en zijn naasten het nieuws van de diagnose ontvangen. Tijdens deze fase kunnen gevoelens van woede, frustratie, verwoesting, verwarring en hopeloosheid opkomen. Er zijn ook veranderingen in de projecten en activiteiten van zowel de getroffen persoon als hun familieleden.
Het is gebruikelijk dat familie, vrienden en partners tijd willen doorbrengen met de patiënt. Dat komt omdat ze zich ervan bewust worden dat deze persoon er niet lang meer zal zijn. Aan de andere kant is er de mogelijkheid van ontkenning en gevoelens van woede ten opzichte van jezelf of de zieke.
2. Overgang naar intramurale zorg
In deze fase heeft de zieke persoon het gevoel dat hij zijn thuis kwijt is omdat hij nu permanente medische zorg nodig heeft. In feite gaat het meer om het verlies van de thuisroutine die ze hadden voordat de ziekte zich voordeed. Na verloop van tijd kan er echter een gevoel van vertrouwdheid met het ziekenhuispersoneel ontstaan.
Op dit moment van anticiperend verdriet gaan de zorgtaken over naar de professionals. Als gevolg daarvan kunnen verzorgers en familieleden een gevoel van opluchting ervaren omdat ze bevrijd zijn van veel lasten. Het is ook normaal dat de patiënt en zijn naasten een laatste huisbezoek afspreken omdat ze niet meer terug zullen komen.
3. Naderen van de dood
Naarmate de geschatte datum van overlijden dichterbij komt, kunnen er een aantal veranderingen optreden bij de patiënt en zijn naasten. Aan de ene kant ontwikkelt de eerste meestal vermijdingsgedrag ten opzichte van de familie. Ze besluiten bijvoorbeeld om niet aanwezig te zijn bij een verjaardag of een etentje. Er wordt gezegd dat dit een manier is waarop ze zich beginnen aan te passen aan de realiteit van de dood.
Aan de andere kant ervaren familie, partners en vrienden verschillende emoties voor de veranderingen. De meestvoorkomende is angst veroorzaakt door onduidelijkheid en onzekerheid over de toekomst.
Op deze momenten gebruiken mensen verschillende strategieën, zoals onthouden dat de dood van de geliefde iets is waar ze geen invloed op hebben. Of, de acceptatie dat afwezigheid iets is dat altijd vroeg of laat gebeurt.
4. Overlijden
De laatste fase van anticiperend verdriet heeft de neiging om alle emoties terug te brengen die men associeert met de eerdere fasen. Dan verschijnt angst voor de toekomst samen met angst voor eenzaamheid, verdriet, enz. Om met hun gevoelens om te gaan, denken mensen vaak terug aan momenten uit hun gedeelde levensgeschiedenis met hun dierbaren.
Sommige patiënten kunnen vragen om in de familiekring te mogen sterven. Een andere factor die de impact van de dood beïnvloedt, is de mogelijkheid om bij de patiënt te kunnen zijn in zijn laatste momenten. Degenen die dat niet kunnen, ongeacht de reden, ervaren vaak wroeging.
Hoe op een gezonde manier omgaan met anticiperend verdriet
Er is geen handleiding die ons vertelt hoe we op een pijnloze manier met dit soort situaties moeten omgaan. In feite is pijn een onvermijdelijk onderdeel van elk rouwproces. Bovendien is het het beste om emoties te accepteren wanneer ze opkomen, zodat je ze kunt verwerken.
De steun van vrienden en andere dierbaren kan helpen om de impact van een toekomstig verlies te verzachten. Als er echter intense depressieve gevoelens opkomen die de persoon uitschakelen, kun je het beste professionele hulp zoeken bij een psycholoog of psychotherapeut. Met psychologische hulp is het mogelijk om middelen te ontwikkelen om met de pijn om te gaan.
Tot slot is het relevant om te vermelden dat anticiperend verdriet niet beperkt is tot terminale patiënten. Families van vermiste personen kunnen ook een soortgelijk proces ervaren wanneer ze nadenken over de mogelijkheid dat een dierbare is overleden.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Aldrich C. K. (1974). Some dynamics of anticipatory grief. In Anticipatory Grief (Edited by Schoenberg B., Carr A. C., Peretz D. and Kutscher A. H.). Columbia University Press, New York, 1974.
- Majid, U., & Akande, A. (2021). Managing Anticipatory Grief in Family and Partners: A Systematic Review and Qualitative Meta-Synthesis. The Family Journal, 10664807211000715.
- Rogalla, K. B. (2020). Anticipatory Grief, Proactive Coping, Social Support, and Growth: Exploring Positive Experiences of Preparing for Loss. OMEGA – Journal of Death and Dying, 81(1), 107–129. https://doi.org/10.1177/0030222818761461