Weet je hoe je eerste psychologische eerste hulp verleent?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Laatste update: 02 juli, 2018

Natuurlijk zijn de professionals in de geestelijke gezondheidszorg in principe degenen die opgeleid zijn om psychologische eerste hulp te geven. Maar soms is er sprake van situaties die vereisen dat er snel gehandeld wordt, terwijl de psycholoog er niet gelijk kan zijn. Daarom is het belangrijk enkele basisprincipes te kennen, zodat je weet wat je kan doen.

Psychologische eerste hulp heeft tot doel om emotionele angst, die door traumatische gebeurtenissen veroorzaakt wordt, te verminderen. Mensen helpen met het hervinden van hun vermogen om de feiten onder ogen te zien. Mensen steunen zodat de traumatische ervaring niet vernietigend wordt.

De basisprincipes van psychologische eerste hulp

Om psychologische eerste hulp te bieden aan iemand die dat nodig heeft, moet minimaal de vijf pijlers kennen waarop deze gebaseerd is. Vanzelfsprekend mag alleen worden ingegrepen als er geen vakbekwame professional aanwezig is. Maar in elk geval is de hulp geldig om de traumatische gevolgen voor het slachtoffer te beperken. De vijf principes zijn:

• Sta het slachtoffer toe om vrijuit te spreken. Laten we het slachtoffer niet dwingen ons te vertellen wat er gebeurd is, laten we hem de dingen vertellen zoals hij dat wil. Het is geen gesprek, het is zelfs niet essentieel dat je zijn verhaal begrijpt. Wat het slachtoffer meestal nodig heeft, is het gevoel hebben dat je dicht bij hem bent.
• Verantwoord luisteren. Het slachtoffer heeft geen advies nodig, laat staan een preek. Als je geen professional in de geestelijke gezondheidszorg bent, kun je jezelf het beste beperken tot luisteren en slechts tussenbeide komen door de ander aan te moedigen zijn verhaal te doen. Het is niet het moment om richtlijnen te geven, slechts om te begeleiden.
• Acceptatie uitstralen. Je moet gereed staan om alles te accepteren wat het slachtoffer vertelt. Ook al doet hij bizarre uitspraken of uit hij gevoelens die niet overeenkomen met de situatie. Vertel hem dat hij niet gek is omdat hij geen angst voelt, ondanks dat er een ramp heeft plaatsgevonden. Of omdat hij niet verdrietig is, ondanks het verliezen van een geliefde.
• Vertrouwen en empathie bevorderen. Laat het slachtoffer weten dat hij op je kan rekenen, dat je er bent om hem te steunen en te helpen. En vooral dat het niet je bedoeling is om hem te beoordelen of om over de feiten te oordelen, maar alleen maar om hem steun te geven.
• Informatie geven. Het is belangrijk dat je jezelf ter beschikking stelt om alle informatie te verkrijgen die je op dat moment nodig hebt. Of het nou gaat om het controleren van lijsten van gewonden of om zijn eigen medische dossier. Totdat er professionele hulp is, is het beter dat alleen jij, of de persoon die de eerste hulp verleent, fungeert als communicatiekanaal tussen het slachtoffer en de buitenwereld.

Het protocol van psychologische eerste hulp

Net zoals er protocollen zijn opgesteld voor het verlenen van lichamelijke eerste hulp, bestaan er ook stappen die gevolgd moeten worden in het geval van een psychische noodsituatie. De stappen die moeten worden uitgevoerd zijn niet willekeurig vastgesteld. Ze zijn het resultaat van de ervaring van professionals die hun inspanningen hebben gewijd aan het bestuderen van de effecten van verschillende soorten interventies in noodsituaties. Het te volgen protocol zullen we hieronder uit de doeken doen:

• Benader het slachtoffer en maak contact. Introduceer jezelf (als je het slachtoffer niet kent) en vertel hem waarom je daar bent. Nodig de persoon uit te gaan zitten en zorg ervoor dat er een zekere privacy is.
• Bied veiligheid en stel gerust. Allereerst moet je voor lichamelijke veiligheid zorgen. Dat wil zeggen, controleer dat de persoon buiten bereik is van de dreiging. Vervolgens vertel je hem wat je van plan bent. Zorg er dan voor dat het slachtoffer zich op zijn gemak voelt en geen lichamelijk ongemak vertoont dat aandacht vereist. Of als dat wel het geval is, daar eerst aandacht aan besteden.
• Stabiliseer. Ons doel is dat het slachtoffer niet alle communicatiekanalen sluit, en er tenminste eentje openlaat, hoe klein ook. Als hij erg overstuur is, vraag hem dan om naar je te kijken en naar je te luisteren. Vertel hem de stappen die je zal gaan volgen om hem te helpen. Moedig de persoon aan om ademhalingsoefeningen te doen, zodat hij een beetje rustiger kan worden.
• Verzamel informatie. Het gaat erom het slachtoffer te vragen hoe hij zich voelt, wat hij wil en wat hij nodig heeft. Geef hem de tijd als hij niet wil praten. Zet hem niet onder druk. Laat hem simpelweg weten dat je tot zijn beschikking staat. Vraag hem naar zijn medische conditie, want bedenk dat veel mensen in een shocktoestand niet alleen van de buitenwereld zijn losgekoppeld, maar dat ze ook niet in staat zijn om de pijn te voelen die ze normaal gesproken, in andere omstandigheden, wel zouden voelen. Het is ook gebruikelijk dat ze niet op eigen initiatief medische hulp durven te vragen, als ze zich bewust worden van de omvang van de ramp en van de algemene vraag naar medische hulp.
• Bied praktische hulp. Ontwerp op basis van de verzamelde informatie een basisactieplan en handel daarnaar. In principe impliceert dit het contact opnemen met de diensten waar het slachtoffer terecht kan, nota nemen van zijn behoeften en alles doen wat op dat moment mogelijk is.

Psychologische eerste hulp zorgt ervoor dat een crisissituatie geen ergere effecten zal krijgen dan die er al zijn. Je belangrijkste taak is, zonder twijfel, dat het slachtoffer zo snel mogelijk de hulp van een professional krijgt. Je werk beperkt zich tot een ‘ondertussen’ en op die manier moet alles dan ook ook worden begrepen en uitgevoerd. De sleutel is om als verbinding te dienen met de professional.